Yük Sigortasında Riziko Kapsamı: Taşıyanın Kusurunun Sigortaya Etkisi
Giriş
Deniz taşımacılığı, yük sahipleri, taşıyanlar ve sigorta şirketleri arasındaki hukuki ilişkileri düzenleyen çeşitli kurallar ve sözleşmeler çerçevesinde yürütülmektedir. Yük sigortası, deniz kazaları, yük kayıpları ve hasarları karşısında mal sahiplerine tazminat güvencesi sağlarken, sigorta şirketlerinin sorumluluğu belirli koşullara bağlıdır.
Ancak, taşıyanın kusurunun tespit edilmesi, sigorta poliçesinin geçerliliğini ve sigorta şirketinin ödeme yükümlülüğünü doğrudan etkileyebilir. Peki, taşıyanın kusurlu olduğu durumlarda yük sigortası nasıl işlemektedir? Sigorta şirketi tazminatı ödemek zorunda mı, yoksa taşıyanın sorumluluğu sigorta kapsamı dışında mı kalır?
Bu makalede, yük sigortasında riziko kavramı, taşıyanın kusurunun sigorta kapsamına etkisi, sigorta şirketlerinin sorumlulukları ve mahkeme kararları ışığında uygulamada karşılaşılan hukuki sorunlar incelenecektir.
1. Yük Sigortasında Riziko Kavramı
a) Riziko Nedir?
Riziko, sigorta hukukunda sigortalı menfaati tehlikeye atan durumları ifade eden bir kavramdır. Deniz yük sigortalarında, riziko kapsamında değerlendirilebilecek olaylar şunlardır:
📌 Temel Rizikolar:
✅ Gemi çarpışmaları ve batmalar
✅ Yangın, patlama ve korsan saldırıları
✅ Liman operasyonlarında yükün hasar görmesi
📌 Ekstra Rizikolar:
✅ Fırtına ve doğal afetler
✅ Mürettebatın ihmali nedeniyle yük kaybı
✅ Konşimento sahteciliği nedeniyle yük tesliminde hata yapılması
Sigorta poliçeleri, hangi rizikoların teminat altına alınacağını ve taşıyanın kusurunun sigortaya etkisini belirler.
2. Taşıyanın Kusurunun Sigorta Kapsamına Etkisi
Taşıyanın kusurlu olduğu durumlarda sigorta tazminat öder mi?
📌 Hague-Visby Kuralları, Hamburg Kuralları ve Rotterdam Kuralları’na göre taşıyanın sorumlulukları sınırlıdır ve bazı durumlarda sorumluluktan kurtulabilir.
📌 Taşıyanın kusurunun sigorta tazminatına etkisini belirleyen başlıca faktörler şunlardır:
a) Taşıyanın Hafif Kusuru (Basit İhmal) ve Sigorta Kapsamı
- Taşıyanın hafif kusuru nedeniyle meydana gelen zararlar, sigorta kapsamında değerlendirilebilir.
- Örnek: Limanda yükleme sırasında taşıyanın hatası nedeniyle konteynerin hafif hasar alması.
b) Taşıyanın Ağır Kusuru veya Kasti Hareketleri ve Sigorta Şirketinin Rücu Hakkı
- Taşıyanın ağır ihmal veya kasıtlı hareketi nedeniyle zarar meydana gelmişse, sigorta şirketi tazminat ödedikten sonra taşıyana rücu edebilir.
- Örnek: Kaptanın alkol alarak gemiyi yanlış rotaya yönlendirmesi nedeniyle yük kaybı yaşanması.
c) Mücbir Sebepler Nedeniyle Meydana Gelen Zararlar ve Sigorta Kapsamı
- Fırtına, deprem veya savaş nedeniyle yük zarar görmüşse, taşıyan sorumlu tutulamaz ve sigorta şirketi tazminatı ödemek zorundadır.
- Örnek: Fırtına nedeniyle konteynerlerin gemiden denize düşmesi.
✅ Yargıtay Kararı:
Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 2023/2756 E., 2023/998 K. kararında, fırtına nedeniyle zarar gören bir yük için taşıyanın sorumlu tutulamayacağına ve sigorta şirketinin tazminatı ödemesi gerektiğine karar vermiştir.
3. Sigorta Poliçelerinde Taşıyanın Kusuruna İlişkin Hükümler
Sigorta şirketleri, taşıyanın kusurunun tazminat ödemeye etkisini belirlemek için sigorta poliçelerinde çeşitli hükümler koymaktadır.
📌 Deniz yük sigortalarında taşıyanın kusuruna ilişkin en yaygın poliçe türleri şunlardır:
✅ Tam Kapsamlı Sigorta Poliçeleri
- Taşıyanın hafif kusurundan kaynaklanan zararları kapsar.
- Ağır ihmal durumunda sigorta şirketi ödeme yapar ancak taşıyana rücu eder.
✅ Sınırlı Kapsamlı Sigorta Poliçeleri
- Taşıyanın kusurundan kaynaklanan zararları kapsamaz.
- Müşteri, taşıyanın ihmali nedeniyle zarar gördüğünde doğrudan taşıyana dava açmak zorunda kalır.
✅ Mücbir Sebep Kapsamlı Poliçeler
- Sadece doğal afetler ve taşıyanın kusurunun bulunmadığı durumlarda tazminat öder.
📌 Örnek:
Bir konteyner gemisi yanlış yükleme nedeniyle limanda zarar gördüğünde, tam kapsamlı poliçeler sigorta ödemesi yaparken, sınırlı kapsamlı poliçeler ödemeyi reddedebilir.
4. Uygulamada Karşılaşılan Hukuki Sorunlar ve Çözüm Önerileri
⚠ Sorun 1: Sigorta Şirketlerinin Taşıyanın Kusuruna Dayalı Ödeme Yapmaktan Kaçınması
🔹 Bazı sigorta şirketleri, taşıyanın hafif kusurunu bile sigorta kapsamı dışında değerlendirerek ödeme yapmaktan kaçınmaktadır.
✅ Çözüm:
- Sigorta sözleşmeleri detaylı incelenmeli ve taşıyanın kusuru açıkça belirlenmelidir.
⚠ Sorun 2: Sigorta Şirketlerinin Rücu Taleplerinin Uzun Sürmesi
🔹 Sigorta şirketleri, taşıyana rücu davaları açtığında uzun yıllar süren hukuki süreçler yaşanabilmektedir.
✅ Çözüm:
- Sigorta tahkim mekanizmaları (LMAA, ISTAC) daha sık kullanılmalıdır.
⚠ Sorun 3: Taşıyanın Mücbir Sebep İddiası ile Sorumluluktan Kaçması
🔹 Bazı taşıyanlar, mücbir sebep iddiası öne sürerek sigorta şirketlerinin tazminat talebinden kaçmaktadır.
✅ Çözüm:
- Hava durumu raporları, seyir defterleri ve bilirkişi raporları detaylı incelenmelidir.