Kıymetli Evrak Nedir? Türleri, Özellikleri ve Hukuki Sonuçları

1. Giriş

Ticari hayatın vazgeçilmez araçlarından biri olan kıymetli evrak, ekonomik değeri temsil eden, kanunen düzenlenmiş ve belli şekil şartlarına bağlı olarak çıkarılan senetlerdir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”), kıymetli evrakın tanımını, türlerini ve hükümlerini ayrıntılı şekilde düzenlemiştir.

Günümüzde kıymetli evrak; para borçlarının güvence altına alınması, mal veya hizmet bedellerinin ödenmesi, yatırım yapılması ve ticaretin hızlanması amacıyla kullanılmaktadır.

2. Hukuki Tanım

TTK m. 645’e göre:

“Kıymetli evrak öyle senetlerdir ki, bunların içerdiği hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemez ve başkasına devredilemez.”

Bu tanıma göre kıymetli evrak; senet ile hak arasında sıkı bir bağ kurar. Senet olmaksızın hak talep edilemez.

3. Kıymetli Evrakın Unsurları

3.1. Maddi Unsur

Bir senet olmalıdır. Yazılı bir belge şeklinde varlık kazanır.

3.2. Manevi Unsur

Senedin hak doğurması gerekir. Bu hak genellikle para alacağı (ör. bono, çek), eşya üzerindeki hak (ör. konşimento) veya ortaklık hakkı (ör. hisse senedi) olabilir.

3.3. Hukuki Unsur

Senedin içerdiği hak senetten ayrı talep edilemez. Hak senede “bağlı”dır.

4. Kıymetli Evrakın Özellikleri

Hakkın Senede Bağlı Olması
- Senet olmadan hak ileri sürülemez (TTK m. 645).
Senetle Hak Arasındaki Ayrılmazlık
- Hak ve senet birlikte devredilir.
Şekle Sıkı Sıkıya Bağlılık
- TTK’da öngörülen zorunlu unsurlar eksik olursa kıymetli evrak hükümleri uygulanmaz.
Çabuk ve Kolay Devredilebilirlik
- Ciro veya teslim ile devredilebilir.

5. Kıymetli Evrak Türleri

TTK m. 647 ve devamı hükümlerinde kıymetli evrak üç ana başlık altında düzenlenmiştir:

5.1. Nama Yazılı Senetler

Hak, senette ismi yazılı olan kişiye aittir.
Devri alacağın temliki yoluyla yapılır.
Örnek: Nama yazılı hisse senetleri.

5.2. Emre Yazılı Senetler

Ciro ve teslim ile devredilebilir.
Örnek: Poliçe, bono.

5.3. Hamiline Yazılı Senetler

Senedi elinde bulunduran hamil hak sahibidir.
Zilyetliğin devri ile hak devredilir.
Örnek: Hamiline yazılı hisse senedi, çek.

6. Önemli Kıymetli Evrak Türleri ve Hükümleri

6.1. Poliçe (TTK m. 671-693)

Üçlü taraf yapısı vardır: keşideci, muhatap ve lehtar.
Belirli bir bedelin ödenmesini emreder.

6.2. Bono (TTK m. 776-784)

Keşidecinin belirli bir bedeli ödemeyi taahhüt ettiği senettir.
İki taraflıdır: keşideci ve lehtar.

6.3. Çek (TTK m. 780-823)

Ödeme aracıdır.
Keşideci, muhatap bankaya belirli bir bedelin ödenmesini emreder.

6.4. Hisse Senedi (TTK m. 484 vd.)

Anonim şirkette pay sahipliğini gösterir.
Nama, emre veya hamiline düzenlenebilir.

7. Kıymetli Evrakın Hukuki Sonuçları

Hak Senetsiz İleri Sürülemez: TTK m. 645 gereği, senet olmaksızın hak talebi yapılamaz.
Def’i ve İtirazların Sınırlandırılması: İyiniyetli üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilecek def’iler sınırlıdır.
Zamanaşımı Süreleri: TTK her kıymetli evrak türü için özel zamanaşımı süreleri öngörür.
İcra Takibi Kolaylığı: Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takip mümkündür.

8. Yargıtay Uygulaması

Yargıtay 19. HD, 2019/425 E., 2019/2130 K.: Kıymetli evrakta zorunlu unsurların eksik olması halinde kambiyo senedi hükümlerinin uygulanamayacağına hükmetmiştir.
Yargıtay 12. HD, 2017/4255 E., 2017/10769 K.: Bono üzerinde bedel kaydının bulunmaması halinde senedin kambiyo vasfını kaybedeceğini belirtmiştir.

9. Sonuç

Kıymetli evrak, ticari hayatta güven, hız ve devredilebilirlik sağlayan önemli araçlardır. Ancak geçerli olabilmeleri için:

Kanuni şekil şartlarına uyulması,
Hak ve senet arasındaki bağın korunması,
TTK hükümlerine uygun düzenlenmesi
zorunludur.

Hatalı veya eksik düzenlenen bir senet, hem geçersiz sayılabilir hem de hak kayıplarına yol açabilir. Bu nedenle, kıymetli evrak düzenlenirken uzman hukuki destek alınması büyük önem taşır.

Single Blog Title