Teminat Olarak Düzenlenen Kambiyo Senetlerinin Hukuki Niteliği ve Sorunları

Giriş

Kambiyo senetleri, ticari hayatta ödeme güvencesi sağlaması nedeniyle sıkça kullanılan finansal araçlardır. Ancak, kambiyo senetlerinin yalnızca ödeme amacıyla değil, teminat amacıyla düzenlenmesi de yaygın bir uygulamadır. Bu bağlamda, teminat olarak düzenlenen kambiyo senetlerinin hukuki niteliği ve geçerliliği, taraflar arasındaki ilişkilerin güvenliği açısından büyük önem taşır. Bu makalede, teminat amacıyla düzenlenen kambiyo senetlerinin hukuki yapısı, Yargıtay kararları ve doktrindeki yaklaşımlar ışığında incelenecektir.

Kambiyo Senetlerinin Genel Özellikleri

Kambiyo senetleri, Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 776. ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Poliçe, bono ve çek olmak üzere üç temel türü bulunan bu senetler, sıkı şekil şartlarına tabidir. Bu durum, kambiyo senetlerinin soyutluk ilkesi çerçevesinde, borcun kaynağından bağımsız olarak işlem görmesini sağlamaktadır. Ancak, teminat amacıyla düzenlenen kambiyo senetlerinde bu soyutluk ilkesi farklı bir hukuki tartışmaya yol açmaktadır.

Teminat Olarak Düzenlenen Kambiyo Senetleri

Teminat amacıyla düzenlenen kambiyo senetleri, taraflar arasında doğmuş veya doğması muhtemel bir borcun güvencesi olarak kullanılır. Bu senetler, ödeme aracı olmaktan ziyade, tarafların borç-alacak ilişkisini güvence altına almayı amaçlar. Uygulamada, teminat senetleri genellikle kredi sözleşmeleri, kira sözleşmeleri veya ticari alacakların güvenceye alınması gibi durumlarda kullanılır.

Hukuki Niteliği

Teminat senetlerinin hukuki niteliği iki temel unsur etrafında tartışılmaktadır:

1. Soyutluk İlkesi ve Teminat Senetleri:
   • Kambiyo senetlerinde soyutluk ilkesi, senedin alacak-borç ilişkisinden bağımsız olarak işlem görmesini ifade eder. Ancak, teminat senetlerinde taraflar genellikle senedin yalnızca belirli bir koşul gerçekleştiğinde işleme konulmasını kararlaştırır.
   • Yargıtay’a göre, kambiyo senetlerinin soyutluk ilkesi gereği, teminat amacıyla düzenlenmiş olsa bile senet, şartların gerçekleşip gerçekleşmediğine bakılmaksızın icra takibine konu edilebilir. Ancak borçlu, teminat ilişkisinden kaynaklanan itiraz ve def’ileri ileri sürebilir.
2. Teminat İlişkisinin Borçlu Lehine Def’i Oluşturması:
   • Teminat olarak verilen senetlerde borçlu, senetle güvence altına alınan borcun doğmadığını veya ödendiğini ispat ederek senede itiraz edebilir. Bu durum, teminat senetlerinin soyut niteliklerine bir istisna oluşturur.

Teminat Senetlerinde Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

1. Şarta Bağlı Teminat Senetleri:
   • Teminat senetleri genellikle, “şartlı senet” olarak düzenlenir. Örneğin, borcun ödenmemesi durumunda senedin işleme konulacağı belirtilir. Ancak bu şartın senet üzerinde açıkça yazılmaması, uygulamada sorunlara neden olmaktadır.
2. Haksız İcra Takipleri:
   • Teminat senetleri bazen alacaklının kötü niyetli davranışıyla, borcun ödenmiş olmasına rağmen icraya konulmaktadır. Bu durum, borçlunun haklarını korumak için ihtiyati tedbir veya itiraz yollarına başvurmasını gerektirir.
3. Ciro Edilen Teminat Senetleri:
   • Teminat senedinin üçüncü bir kişiye ciro edilmesi durumunda, yeni alacaklı teminat ilişkisinden haberdar değilse senedin ödeme aracı olarak değerlendirilmesi mümkündür.

Hukuki Çözüm Yolları

Teminat senetlerinden kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümünde şu yöntemler kullanılabilir:

1. İtiraz ve Def’iler:
   • Borçlu, senedin teminat amacıyla düzenlendiğini ve borcun ödenmiş olduğunu icra takibine veya davaya konu ederek ileri sürebilir.
2. İhtiyati Tedbir Talebi:
   • Teminat senedinin haksız olarak icraya konulması durumunda, borçlu, senedin icra takibinin durdurulması için mahkemeden ihtiyati tedbir kararı talep edebilir.
3. Teminat İlişkisinin İspatı:
   • Taraflar arasındaki temel borç ilişkisinin yazılı delillerle ispatlanması, teminat ilişkisinin varlığını ortaya koymak açısından önemlidir.
4. Yargıtay Kararlarının Etkisi:
   • Yargıtay, teminat senetlerinin kötüye kullanılmasına karşı borçlunun haklarını koruyan kararlar vermiştir. Bu kararlar, teminat senetlerinin borçlu aleyhine kullanılmasını sınırlamaktadır.

Sonuç

Teminat amacıyla düzenlenen kambiyo senetleri, ticari hayatın güvenliğini sağlamak adına önemli bir araçtır. Ancak, bu senetlerin soyutluk ilkesiyle teminat ilişkisi arasındaki dengenin doğru bir şekilde kurulması gerekmektedir. Teminat senetleriyle ilgili olarak tarafların hak ve yükümlülüklerini net bir şekilde belirlemesi, uyuşmazlıkların önlenmesi açısından kritik bir rol oynar. Hukuki düzenlemeler ve Yargıtay’ın bu konuda geliştirdiği içtihatlar, teminat senetlerinin kötüye kullanımını önlemeye ve tarafların haklarını korumaya yöneliktir. Bu bağlamda, teminat senetlerinin düzenlenmesinde dikkatli olunması ve tarafların haklarını koruyacak hukuki yolların bilinmesi büyük önem taşımaktadır.