ZARARSIZ GEÇİT NEDİR?

Deniz Ticaret Hukukunda Zararsız Geçit: Tanım, Şartlar ve Uygulamalar

Uluslararası deniz yolları, dünya ticaretinin bel kemiğini oluşturur ve bu yolların yönetimi, uluslararası hukuk tarafından düzenlenir. Bu düzenlemelerden biri de “zararsız geçit” kavramıdır. Zararsız geçit, deniz ticaret hukukunda, devletlerin kara sularından ve özel ekonomik bölgelerinden geçen yabancı gemilere tanınan bir hak olarak öne çıkar. Bu yazıda, zararsız geçidin ne olduğunu, uygulanabilir şartlarını ve uluslararası hukuktaki yerini ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.

1. Zararsız Geçidin Tanımı ve Temel İlkeleri

a. Zararsız Geçidin Tanımı

Zararsız geçit, bir devletin kara sularından (territorial sea) ve özel ekonomik bölgesinden (EEZ) geçen yabancı gemilerin, devletin egemenlik haklarını ihlal etmeden ve zarar vermeden geçiş yapmalarına izin veren bir hukuki haktır. Bu kavram, denizlerin uluslararası kullanımı ve deniz ticaretinin düzenlenmesinde önemli bir rol oynar.

b. Temel İlkeler

• Zararsızlık: Geçiş sırasında geminin, kıyı devletinin egemenlik haklarını ihlal etmemesi ve çevreye zarar vermemesi gerekmektedir. Bu, geminin herhangi bir yasa dışı faaliyet yapmadan sadece geçiş amacıyla bulunmasını ifade eder.
• Hız ve Doğrudanlık: Geçişin hızlı ve doğrudan olması beklenir. Gemi, geçiş yaparken fazla zaman harcamadan ve bölgeden ayrılmak zorundadır.
• Amaç: Geçişin amacı sadece geçmek olmalıdır. Ticaret, avcılık, araştırma veya diğer faaliyetler zararsız geçidin kapsamına girmez.

2. Uluslararası Hukukta Zararsız Geçidin Yeri

a. Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS)

Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS), zararsız geçidin uluslararası düzeyde nasıl uygulanması gerektiğini belirleyen temel anlaşmadır. UNCLOS, zararsız geçidin koşullarını ve sınırlarını düzenleyerek, uluslararası deniz yolculuğunun serbest ve düzenli bir şekilde yapılmasını sağlar.

• Madde 17: Her devlet, kendi kara sularında zararsız geçidi tanır ve bu geçiş hakkını uluslararası deniz hukuku çerçevesinde uygular.
• Madde 18: Zararsız geçidin tanımı yapılır ve bu geçişin, devletin egemenliğine zarar vermemesi gerektiği belirtilir.
• Madde 19: Zararsız geçidin nasıl yapılacağına dair kurallar ve sınırlar belirlenir. Geçiş, deniz alanındaki devletin egemenlik haklarını ve düzenlemelerini ihlal etmemelidir.

b. Zararsız Geçidin Şartları

UNCLOS, zararsız geçidin belirli şartlar altında yapılmasını öngörür:

• Devlet Güvenliği: Geçiş sırasında, geçiş yapılan devletin güvenliğini tehdit eden durumlar olmamalıdır.
• Çevresel Koruma: Geçiş esnasında deniz çevresi kirletilmemeli ve doğal kaynaklara zarar verilmemelidir.
• Egemenlik Hakları: Devletin egemenlik haklarına ve iç düzenlemelerine uyulmalıdır.

3. Zararsız Geçidin Uygulama Alanları

a. Kara Suları

Kara suları, bir devletin kıyısından 12 deniz miline kadar olan alanı ifade eder. Zararsız geçit, bu kara sularında da geçerli olup, yabancı gemiler bu bölgeden zararsız bir şekilde geçebilirler. Ancak, bu geçiş sırasında belirli düzenlemelere uyulması gerekmektedir.

b. Özel Ekonomik Bölge (EEZ)

Özel Ekonomik Bölge, kıyı devletinin 200 deniz miline kadar olan ekonomik haklarını kullandığı bir alanı ifade eder. Zararsız geçit, bu bölgede de uygulanabilir, ancak bu geçiş sırasında devletin ekonomik faaliyetleri ve düzenlemeleri dikkate alınmalıdır.

4. Zararsız Geçidin Sınırları ve İstisnalar

a. Devlet İhtiyati Hakları

Devletler, zararsız geçit hakkını sınırlama veya belirli istisnalar getirme hakkına sahiptir. Örneğin, askeri gemilerin geçişi sırasında devletler daha sıkı düzenlemeler getirebilir. Bu durumlar, devletin güvenliğine yönelik endişeler doğrultusunda yapılır.

b. Uluslararası Geçiş Hakkı

Zararsız geçit hakkı, devletlerin egemenlik hakları ile uluslararası geçiş özgürlükleri arasında bir denge sağlar. Ancak, devletler, geçiş hakkını belirli durumlarda kısıtlayabilir veya düzenleyebilir.

5. Pratik Uygulamalar ve Örnekler

a. Ticaret ve Ticari Gemiler

Ticaret gemileri, zararsız geçit hakkını kullanarak uluslararası sularda ve kara sularında geçiş yapabilirler. Bu gemiler, geçiş sırasında devletin egemenlik haklarına ve çevresel düzenlemelere uymak zorundadır.

b. Askeri ve Savaş Gemileri

Askeri ve savaş gemileri için zararsız geçit hakkı da geçerlidir, ancak bu gemilerin geçişi sırasında ek düzenlemeler ve kısıtlamalar olabilir. Devletler, askeri gemilerin geçişi sırasında güvenlik önlemleri alabilir ve geçişin zararsız olduğundan emin olabilirler.

Sonuç

Zararsız geçit, deniz ticaret hukukunda önemli bir kavramdır ve uluslararası deniz yollarının düzenli ve güvenli kullanımını sağlar. UNCLOS ve diğer uluslararası düzenlemeler, zararsız geçidin koşullarını ve sınırlarını belirler, böylece devletlerin egemenlik hakları ile uluslararası geçiş özgürlükleri arasında bir denge kurulur. Zararsız geçit hakkı, deniz ticaretinin sorunsuz bir şekilde gerçekleşmesi için kritik bir öneme sahiptir ve bu hakkın kullanımı sırasında belirli düzenlemelere uyulması gerekmektedir.