Uluslararası Uyuşmazlıklarda Tahkim

Devletlerin iç hukuk kurallarının uluslararası ekonomik ilişkilerden doğan ihtilâfların çözümünde yetersiz ve yavaş kalması sonucu anlaşmazlıklar ve sözleşmeden doğan uyuşmazlıklar ortaya çıkmaktadır.

Tahkim kavramı

Tahkim, kanunun tahkim yoluyla çözülmesine izin verildiği konular kapsamında taraflar arasında çıkan uyuşmazlıkların devletin resmi yargı organlarına gitmek yerine, kendileri tarafından belirlenen tahkim hakemlerince çözümlendiği bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir.

Uyuşmazlığın tahkim ile çözümlenmesinde gerekli kriterler

Bir uyuşmazlığın tahkim yoluyla çözümlenebilmesi için iki şartın aynı anda gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Bu şartlardan ilki, uyuşmazlığın tahkime elverişli olması, ikincisi ise tarafların aralarındaki uyuşmazlığın tahkim yoluyla çözümlenmesi konusunda anlaşmalarıdır.

Tahkim ve arabuluculuk farkı

Arabulucu, uyuşmazlığı dostane bir çözüme ulaştırmak amacıyla taraflara yardımcı olan ve taraflara müzakerelerde aracılık etmekle görevli kişidir. Bazı arabuluculuk süreçlerinde ise arabulucu uyuşmazlığa ilişkin hukuki tavsiye niteliği bulunmayan ve bağlayıcı olmayan değerlendirmelerde bulunabilmektedir. Tahkim yolunda tarafların bir çözüm üzerinde anlaşmalarına gerek yoktur. Tahkim sürecinde hakemler, arabuluculardan farklı olarak bir karar merciidir. Tarafların tahkim anlaşması yapması halinde uyuşmazlığın çözümü hakem veya hakem kurulu tarafından gerçekleştirilecektir. Arabuluculuk yolu ile tahkim uyuşmazlık çözüm yolunun birleştirilerek uygulanabilmesi de mümkündür. Her biri farklı birer uyuşmazlık çözüm mekanizması olan arabuluculuk ve tahkim yolunun, aynı uyuşmazlığın çözümünde kademeli olarak kullanılmasını öngören yönteme arabuluculuk-tahkim adı verilmektedir.

Uluslararası tahkim

Yabancılık unsuru taşıyan uyuşmazlıkların hakem veya hakem heyeti tarafından çözümlendiği alternatif bir çözüm yöntemidir. Yabancı devletlerin birçoğu, ülkesinde gerçekleşecek uluslararası tahkim süreçlerini hukuki düzenleme altına almak için tahkim kanunları çıkarmaktadır. Ülkelerin tahkim kanunları genel olarak, tahkim sözleşmelerinin geçerlilik şartlarını, tahkim itirazını, tahkim ile mahkemeler arasındaki ilişkileri, yerel mahkemelerin tahkim sürecine katkısı ve müdahalesinin sınırlarını, hakem heyetinin oluşumunu, hakemlerin reddini, hakemlerin yetkisine yapılan itiraz ve itirazın sonuçlarını, hakem heyetinin tedbir kararı verme yetkisini, tahkim usul ve esasına uygulanacak kuralların belirlenmesini, kararın şekli ve maddi kapsamını, karara karşı başvuru yollarını ve tahkim giderlerini düzenlemektedir.

Uyuşmazlıklarda tahkim yönteminin artıları

• Tarafların uyuşmazlığa uygulanacak usul kurallarını ve esasa uygulanacak hukuku, tahkim yerini, tahkim dilini seçebilme serbestliği, tarafların hakem veya hakem heyetini belirleme, tahkim sürecinin takvimini belirleyebilme imkanı, tahkim sürecinin gizlilik özelliği, kararların nihai olması ve tenfizinin kolay olması tahkimin avantajları olarak sıralanabilir.
• Tahkim usulünün esnekliği, uluslararası tahkimin en çok bilinen avantajıdır. Tarafların, tahkim usulünün belirlenmesi ve yönlendirilmesine aktif katkısı tahkim usulüne güven sağlamaktadır. Uluslararası tahkimin işletme yöntemleri, ticari sırlar, endüstriyel usuller, fikri mülkiyet ve markaya zarar verebilecek prosedürlerin gizli kalmaktadır. Tarafların, gerekli yetenek ve deneyime sahip ve davaya uygun kültürel ve hukuki şartlara uygun hakemler seçebilme imkanı da vardır.

Uyuşmazlıklarda tahkim yönteminin eksileri

Milletlerarası Ticaret Odası ve Amerikan Tahkim Derneği Uluslararası Uyuşmazlıkların Çözüm Merkezi davaların çoğunda hakem kararının tahkim talebinden itibaren 18 ay içinde verildiğini ileri sürmektedir ki bu süre yabancı devlet yargılamalarına oranla daha kısadır. Ancak, tahkimde görülen davaların da devlet yargılamalarına süre bakımından benzemeye başlaması nedeniyle bu durum artık bir dezavantaj olarak görülmektedir. Birçok ülke hukuku sınırlı da olsa ulusal mahkemelerin uluslararası tahkim prosedürlerine müdahalesine izin vermektedir. Ancak, müdahale ülkeden ülkeye değişmektedir. Modern tahkim kanunları özellikle mahkemelerin müdahalesini sınırlamaktayken, mahkemenin müdahalesine izin verilen hallerde hakem heyetinin yetkileri oldukça kısıtlıdır. Bu da tahkim yerinin önemini arttırmaktadır.

Tahkim merkezleri

En sık kullanılan tahkim merkezleri arasında Paris, Londra ve Zürih gibi belirli bir ticari veya bölgesel özelliği dolayısıyla başarılı olan yerler ön plana çıkmaktadır. Bu yerlerin çok fazla tercih edilmesinde rol oynayan faktörler arasında bu ülkelerin hukuk sistemlerinin tahkime elverişli olup, mahkemelerin de tahkime olan olumlu yaklaşımı olarak gösterilebilir.

Türkiye’de tahkim yöntemi

Milli olmayan hakem kararlarının Türkiye’de icra edilebilmesi için Türk mahkemelerinde tenfiz edilmesi gerekmektedir. Tenfiz koşulları Milletlerarası Özel Hukuk Usulü Kanunu ve New York konvansiyonunda ifade edilmiştir. 1958 yılında imzalanan New York sözleşmesi, uluslararası katılımı en fazla olan sözleşmelerden biridir. Genelde çoğu devletin katılımı bu sözleşmeye olduğundan, Milletlerarası Özel Hukuk Usulü Kanunu yerine New York Sözleşmesi hükümlerine göre tenfiz yapılır.

Türk hukukuna göre tahkim uygulaması yapılacak ise, tahkim anlaşmasının geçerli olması için tahkim iradesinin açıkça belirtilmiş olması, yazılı şekilde ve tahkime elverişli bir konuda yapılmış olması ve anlaşmada uyuşmazlık konusunun açıkça ifade edilmesi gerekmektedir.

Türkiye’de tahkim uluslararası arenada tahkimin yakaladığı popülerliği yakalayamamıştır. Bunun birçok sebebi olmakla birlikte son dönemde yeni yasal düzenlemeler ile Türkiye’de tahkimin önü açıldığını söyleyebiliriz. Uluslararası ticaretin önemli merkezlerinden biri olan İstanbul’un tahkim süreçlerinde olması gereken yerde değildir. Bu itibarla 6570 sayılı İstanbul Tahkim Merkezi Kanunu, 20.11.2014 tarihinde yürürlüğe giren yasa, İstanbul’da uluslararası alanda faaliyet gösterecek olan İstanbul Tahkim Merkezi’nin kurumsal yapısını düzenlemiştir. Yasa 29.11.2014 tarihli ve 29190 sayılı Resmî Gazete ‘de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. İstanbul Ticaret Odası Tahkim ve Arabuluculuk Merkezi de yine İstanbul’da bulunan bir diğer tahkim merkezidir.

Tüm detaylara ve aklınızda bulunan sorulara uzman bir cevap bulmak için Av. Ferhat Kule ile görüşebilirsiniz.

İstemi Aziz