Deniz Ticaretinde Konşimento Kapsamında Taşıyanın ve Taşınanın Hakları
Giriş
Konşimento, deniz yoluyla taşınan malların mülkiyetini ve teslimini düzenleyen en önemli belgedir. Hem taşıyanın (gemi sahibi veya işletmecisi) hem de taşınanın (malın alıcısı veya göndericisi) hak ve yükümlülüklerini belirler. Uluslararası deniz ticaretinde yaygın olarak kullanılan bu belge, Türk Ticaret Kanunu (TTK), Hague-Visby Kuralları, Hamburg Kuralları ve Rotterdam Kuralları gibi uluslararası sözleşmeler çerçevesinde düzenlenmektedir.
Bu makalede, konşimento kavramı, taşıyan ve taşınanın hukuki hakları, konşimentoya dayalı uyuşmazlıklar ve mahkeme içtihatları ışığında uygulamadaki sorunlar incelenecektir.
1. Konşimento Nedir?
Konşimento, deniz taşımacılığında yük taşıyan tarafından düzenlenen, yükün taşınmasını ve teslimini belgeleyen hukuki bir evraktır.
📌 Konşimento türleri şunlardır:
✅ Nama Yazılı Konşimento: Belirtilen kişiye teslim edilir ve devredilemez.
✅ Emre Yazılı Konşimento: Ciro edilerek devredilebilir.
✅ Hamiline Yazılı Konşimento: Kim konşimentoyu ibraz ederse malı teslim alabilir.
✅ Düzenleyici (Straight) Konşimento: Taşıyanın belirli bir alıcıya teslim etmek zorunda olduğu konşimento türüdür.
2. Taşıyanın Hakları ve Yükümlülükleri
Deniz taşımacılığı yapan taşıyan, konşimentoya dayalı olarak belirli yükümlülükler taşır ve çeşitli haklara sahiptir.
a) Taşıyanın Hakları
📌 1️⃣ Navlun Ücreti Talep Etme Hakkı
- Türk Ticaret Kanunu (TTK) m.1183’e göre taşıyan, taşıma hizmeti karşılığında navlun ücretini talep edebilir.
- Navlun ödenmeden yük teslim edilemez.
📌 2️⃣ Gecikme veya Mücbir Sebep Halinde Sorumluluktan Kurtulma
- Hague-Visby Kuralları ve TTK m.1186 kapsamında taşıyan, mücbir sebeplerden (fırtına, savaş, doğal afetler) kaynaklanan gecikmelerde sorumlu tutulmaz.
📌 3️⃣ Liman Bekleme Ücretlerini Talep Etme Hakkı
- Yükün zamanında teslim alınmaması durumunda taşıyan, taşıtan veya alıcıdan gecikme tazminatı talep edebilir.
b) Taşıyanın Yükümlülükleri
📌 1️⃣ Yükü Güvenli Bir Şekilde Taşımak
- TTK m.1178 ve Hague-Visby Kuralları taşıyanın, yükü hasarsız ve belirlenen sürede teslim etmesini zorunlu kılar.
📌 2️⃣ Konşimento Kapsamında Yükü Sözleşmeye Uygun Şekilde Teslim Etmek
- Taşıyan, yükü konşimentoda belirtilen kişiye teslim etmek zorundadır.
- Yanlış kişiye yapılan teslimatlar taşıyanın hukuki sorumluluğunu doğurur.
📌 3️⃣ Konşimentoya Uygun Yükleme ve Boşaltma Yapmak
- Taşıyan, yükleme ve boşaltma işlemlerini güvenli ve zamanında yapmakla yükümlüdür.
✅ Örnek Yargıtay Kararı:
Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 2022/3890 E., 2023/1207 K. kararında, taşıyanın yükü konşimentoda belirtilen limana teslim etmemesi nedeniyle, taşınana tazminat ödemesi gerektiğine hükmetmiştir.
3. Taşınanın Hakları ve Yükümlülükleri
Taşınan (yük sahibi veya alıcı), taşıma sözleşmesine dayanarak belirli haklara sahiptir ve yükümlülükleri bulunmaktadır.
a) Taşınanın Hakları
📌 1️⃣ Yükün Konşimentoya Uygun Olarak Teslim Edilmesi Hakkı
- TTK m.1182 ve Hamburg Kuralları’na göre taşıyan, yükü eksiksiz teslim etmekle yükümlüdür.
📌 2️⃣ Taşıyana Karşı Tazminat Talep Etme Hakkı
- Yük gecikmeli, hasarlı veya eksik teslim edilirse, taşınan tazminat talep edebilir.
- Örnek: Soğuk zincir bozulması nedeniyle meyve-sebze ihracatçısının zarar görmesi durumunda taşıyana dava açılabilir.
📌 3️⃣ Konşimentonun Devredilebilir Olması
- Emre yazılı veya hamiline yazılı konşimentolar üçüncü kişilere devredilebilir.
b) Taşınanın Yükümlülükleri
📌 1️⃣ Navlun ve Liman Masraflarını Ödemek
- Konşimento, taşıyanın ücret talep etme hakkını doğurduğu gibi, taşınanın da yükleme, boşaltma ve liman masraflarını karşılama yükümlülüğünü getirir.
📌 2️⃣ Yükün Konşimentoya Uygun Olduğunu Kontrol Etmek
- Taşınan, yükü teslim alırken eksiklikleri hemen bildirmek zorundadır.
📌 3️⃣ Konşimentoda Belirtilen Kişiye Yükü Teslim Ettirmek
- Yanlış kişiye yapılan teslimatlar taşınanın hak kaybına neden olabilir.
✅ Örnek Yargıtay Kararı:
Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 2021/3564 E., 2022/1478 K. kararında, taşınanın yükü zamanında teslim almaması nedeniyle taşıyana bekleme ücreti ödemesi gerektiğine hükmetmiştir.
4. Uygulamada Karşılaşılan Hukuki Sorunlar ve Çözüm Önerileri
⚠ Sorun 1: Konşimentonun Yanlış Kişiye Teslim Edilmesi
🔹 Bazı durumlarda, konşimentoda belirtilen kişi yerine üçüncü şahıslara yük teslim edilmektedir.
✅ Çözüm:
- Dijital konşimento (e-bill of lading) uygulamalarına geçilmelidir.
⚠ Sorun 2: Hasarlı veya Eksik Yük Teslimi
🔹 Yük, taşıma sırasında zarar gördüğünde taşıyan ile taşınan arasında uyuşmazlık yaşanır.
✅ Çözüm:
- Sigorta şirketleri ile doğrudan anlaşmalar yapılmalı, sigorta kapsamı genişletilmelidir.
⚠ Sorun 3: Navlun ve Liman Masraflarında Anlaşmazlıklar
🔹 Taşıyan ve taşınan arasında navlun bedeli ve bekleme ücretleri konusunda ihtilaf çıkabilir.
✅ Çözüm:
- Navlun sözleşmelerine detaylı ödeme hükümleri eklenmelidir.