Navlun Sözleşmelerinde Sigorta ve Sorumluluklar: Kimin Üzerine, Hangi Riskte, Hangi Poliçe?

Bu sadeleştirilmiş rehber; navlun sözleşmelerinde sigorta yükümlülüklerini ve tarafların sorumluluklarını adım adım açıklar. Taşıyan–çarterer–gönderici–alıcı için hangi sigortalar (P&I, Gövde-Makine, Cargo), hangi riskleri kapsar? Konşimento, müşterek avarya, subrogation (halefiyet) ve LOU gibi kavramlar anlaşılır dille özetlenir.

---

1) Neden sigorta zorunlu bir sütun?

Deniz taşımacılığında hasar, gecikme, yanlış teslim (misdelivery), çevre riski gibi belirsizlikler kaçınılmazdır. Sözleşme metni tek başına yetmez; sigorta riskin mali yükünü taşır ve nakliyeyi “işletilebilir” kılar. TTK’nın deniz hükümleri (Beşinci Kitap) özel rejimdir; pratikte uyuşmazlıklar Asliye Ticaret Mahkemesi veya sözleşmedeki tahkim şartına göre çözülür.

---

2) Kimin hangi sigortayı yaptırması gerekir?

• Taşıyan/Donatan/İşleten

  • P&I (Protection & Indemnity): Yük hasarı, kişisel yaralanma/ölüm, kirlilik, misdelivery, bazı para cezaları.

  • Gövde-Makine (H&M): Geminin fizikî zararları.

  • War/Strike ekleri: Savaş, grev, terör riskleri.

  • Neden? Yük hasarı ve üçüncü kişi taleplerinde ana kalkan budur. P&I olmadan liman/çarterer kabulü dahi zorlaşır.

• Çarterer (Sefer/Zaman)

  • Charterers’ Liability: Çartererin talimat ve seçimlerinden doğan sorumluluklar.

  • Damage to Hull (DTH), Bunker riskleri, gerekiyorsa War.

  • Neden? Liman/rota/terminal seçiminde “uygunsuz liman” gibi ihtilaflarda çarterer kendi riskini taşır.

• Gönderici–Alıcı (Yük ilgilisi)

  • Cargo Insurance (Yük sigortası): Kırılma, ıslanma, eksilme, hırsızlık, müşterek avarya katkısı.

  • Incoterms’e bakın: CIF/CIP’te satıcı; FOB/CFR’de çoğu kez alıcı sigortalar.

Özet: Taşıyan P&I + H&M, çarterer liability/damage-to-hull, yük ilgilisi cargo sigortasıyla tabloyu tamamlar.

---

3) Tarafların temel sorumlulukları

• Taşıyan

  • Denize/yüke elverişlilik: Sefer başında gemi ve ekip uygun olacak.

  • Özenle taşıma ve teslim: İstif/ventilasyon/ısıtma dâhil.

  • Konşimento: Doğru ve gerekirse rezervli düzenlenecek.

  • Gecikme ve rota: Makul rota; gereksiz sapma yok.

  • Sınırlandırma–kurtuluş kanıtı: Bazı özel hallerde sorumluluk sınırlanabilir.

• Gönderici–Alıcı

  • Doğru beyan ve ambalaj, özellikle tehlikeli yük bilgisinin verilmesi.

  • Navlun/yan masrafların kimde olduğu sözleşmede netleşecek.

  • Belge akışı: Konşimento/eB-L, teslim talimatları, acente ile senkron.

• Çarterer

  • Talimat sorumluluğu: Sefer bölgesi, liman ve terminal seçimleri.

  • Hire/navlun ve operasyon: Laytime–demurrage kurallarına uyum.

  • Gemide doğan zararlarda DTH/charterer’s liability poliçeleri devreye girer.

Demurrage/Detention çoğunlukla sigorta kapsamı değildir; sözleşme ve teminat mektubuyla yönetilir.

---

4) Konşimento, sigorta ve “halefiyet”

• Konşimento: Taşıma sözleşmesinin ispatı + eşya üzerinde hak sağlayan evrak + teslim belgesi.

• Temiz vs. rezervli: Gerçeğe aykırı “temiz” B/L düzenlemek, taşıyanın P&I kapsamını riske atabilir.

• Subrogation (halefiyet): Sigortacı tazminatı ödedikten sonra zarar veren tarafa rücu eder.

• Waiver / Additional Insured / Loss Payee: Rücu ilişkisini ve tazminatın kime ödeneceğini sözleşme ile önceden netleştirin.

---

5) Müşterek avarya (General Average)

Seferi ve gemi–yük bütününü kurtarmak için yapılan olağanüstü masraf ve fedakârlıklar taraflarca nispi paylaşılır.

• Dispeç raporu payları hesaplar.

• Average guarantee/bond: Yük tesliminden önce teminat alınır; çoğunlukla yük sigortacısı sağlar.

---

6) Sözleşmeye nasıl yazalım?

1. Sigorta türleri ve asgarî limitler: P&I–H&M (taşıyan), charterers’ liability/DTH (çarterer), cargo (yük ilgilisi).

2. Additional insured / co-assured: Gereken taraf (ör. çarterer) poliçeye ek sigortalı yazılacak.

3. Loss payee: Tazminatın kime ödeneceği (banka, malik, çarterer).

4. Waiver of subrogation: Taraflar/yardımcılar arasında rücu sınırlamaları.

5. Proof of cover: Poliçe metni/COI, yenileme ve iptal bildirim süreleri.

6. Claims cooperation: Olayda ortak inceleme (joint survey), P&I ihbar takvimi, belge paylaşımı.

7. Forum ve hukuk/yetki: Sigorta uyuşmazlıkları da ana forumla uyumlu olsun (mahkeme/tahkim).

---

7) En sık 8 hata

1. Sigorta klozunu boş bırakmak → Tür–limit–waiver–loss payee’yi sayılarla yazın.

2. Konşimento–çarter–Incoterms uyumsuzluğu → “Kim sigortalayacak?” tablosunu tek sayfada hizalayın.

3. Temiz B/L gerçeğe aykırı → Rezerv koyun; aksi hâlde P&I tartışma çıkarır.

4. Demurrage’ı sigortadan beklemek → Sözleşme/teminatla yönetin.

5. Tehlikeli yük bildirimsiz → IMDG/etiket/ambalaj zorunlu; protokol yazılı.

6. P&I ihbarı gecikiyor → “Notice of loss” için saatlik prosedür hazırlayın.

7. Müşterek avarya teminatsız → Average guarantee/bond sürecini önceden açıklayın.

8. Forum parçalı → Charter–B/L–terminal–sigorta aynı tahkim/mahkemeye bağlansın.

---

8) Üç mikro senaryo – Hangi poliçe devreye girer?

• Konteynerde ıslanma hasarı: Cargo sigortası tazmin eder; sigortacı subrogation ile taşıyana rücu edebilir.

• Yanlış teslim (misdelivery): P&I (taşıyan) dosya açar; konşimento ve acente talimatları kritik delildir.

• Riskli limana uğrama – vinç zedelenmesi: Çarterer’in liability/DTH poliçesi tartışmaya girer; “uygunsuz liman” değerlendirmesi yapılır.

---

9) Kısa kontrol listesi

• Taraf rolleri net mi? (Carrier/Charterer/Shipper/Consignee)

• P&I–H&M–Cargo–Charterers’ Liability limitleri sözleşmede sayıldı mı?

• Additional insured / loss payee / waiver kombinasyonu yazıldı mı?

• Incoterms ile sigorta yükümlülüğü çatışmıyor mu?

• NOR–Laytime–Demurrage hesabı ve istisnalar açık mı?

• Tehlikeli yük bildirimi ve acil eylem planı hazır mı?

• Claims cooperation ve joint survey takvimi yazılı mı?

• LOU/banka teminat ve ihtiyati haciz/tutuklama senaryosu kurgulandı mı?

---

10) Son söz: “Doğru poliçe + doğru kloz + doğru prosedür”

Navlun sözleşmesinde başarı; doğru poliçeyi (P&I, H&M, cargo, charterer’s liability) doğru kişiye yaptırmakla başlar; ancak metin senkronu (charter–konşimento–satış/Incoterms–sigorta) ve süreç disiplini (ihbar, survey, belge akışı) yoksa teminatlar zamanında işlemez.
Formül: Risk baştan yazılırsa, tazminat sonradan tartışılmaz.