Gemi Üzerinde İpotek: Kuruluş, Güvence İşlevi ve Uygulamadaki Sorunlar

Bu makale, gemi ipoteğinin ne olduğunu, nasıl kurulduğunu, neden güçlü bir teminat sağladığını ve uygulamada en çok görülen sorunları sade bir dille açıklar. TTK’nın deniz ticaretine ilişkin hükümleri, sicil (TGS/Bağlama Kütüğü/TUGS), öncelik sırası, fek (ipoteğin kaldırılması) ve icra süreçleri adım adım anlatılır.

---

1) Gemi ipoteği nedir, neden tercih edilir?

Gemi ipoteği, basitçe söyleyelim: Borcu ödememe riski doğarsa alacaklıya gemi üzerinden tahsil imkânı veren güçlü bir teminattır. Bankalar ve finansörler, gemi alımı, inşası veya modernizasyonu için verdikleri kredilerde ipotek ister. Çünkü:

• Gemi yüksek değerli bir varlıktır,

• Sicile tescil edilen ipotek herkesçe görülebilir (aleniyet),

• Öncelik sırası sayesinde diğer alacaklılara karşı güçlü koruma sağlar.

Kısacası ipotek, alacaklıya “borç ödenmezse gemiyi satarak parayı tahsil ederim” güvencesi verir; borçluya da daha uygun şartlarda finansman sağlar.

---

2) TTK’daki yeri: “Kurucu tescil” ve aleniyet

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) Beşinci Kitabı deniz ticaretini düzenler. Bu çerçevede gemi ipoteği:

• Sicile tescil ile kurulur (hukuki tabirle “kurucu tescil”).

• Sicilde görünür olduğundan üçüncü kişiler (başka alacaklılar, potansiyel alıcılar) bunu görür ve işlemlerini ona göre planlar.

• Birden çok ipotek varsa öncelik sırası, tescil tarihine göre belirlenir.

Siciller:

• TGS (Türk Gemi Sicili): Temel kayıt sistemi.

• Bağlama Kütüğü: Küçük tekneler ve belirli araçlar için sadeleştirilmiş sicil.

• TUGS (Türk Uluslararası Gemi Sicili): Uluslararası rekabet için teşvikli sicil; finansmanda sık tercih edilir.

---

3) Gemi ipoteği nasıl kurulur?

Aşağıdaki adımlar, pratikte neredeyse her dosyada aynıdır:

1. Ön inceleme (due diligence): Sicilden kayıt özeti alınır. Üzerinde başka ipotek/haciz/tedbir var mı bakılır. Motor/IMO numarası ile kâğıtlar eşleştirilir.

2. İpotek sözleşmesi taslağı: Taraflar, borç tutarı (veya üst sınır), faiz, masraf ve teminat kapsamı üzerinde anlaşır.

3. Şirket kararları ve vekâletler: İmzalayacak kişiler için imza yetkisi ve vekaletname hazırlanır (şirketse yönetim/temsil kararı).

4. Sicil başvurusu: TGS/Bağlama Kütüğü/TUGS’a ipotek tescil başvurusu yapılır.

5. Harç ve ücretler: Sicil, harçları ve masrafları bildirir; ödeme yapılır.

6. Tescil ve belge: İpotek tescil edilir ve kayıt belgesi verilir.

7. Kapanış klasörü: İpotek sözleşmesi, tescil çıktısı, banka yazıları ve gerekirse sigorta bildirimleri dosyalanır.

Not: “Üst sınır ipoteği” (ör. 20 milyon USD’ye kadar tüm borçlar) sık kullanılır; avans, faiz, masraf ve avukatlık ücretlerini de kapsayacak şekilde tasarlanır.

---

4) İpotekte öncelik sırası nasıl işler?

• Kural: Kim önce tescil ettirdiyse o öndedir.

• Birden fazla ipotek olabilir; sırayı değiştirmek (ör. sıra tashihi anlaşması) mümkündür ama yeni tescil gerektirebilir.

• İpotek üzerinde artırım/azaltım gibi değişiklikler yapılacaksa yine sicile işlenmelidir.

Fek (ipoteğin kaldırılması): Borç kapandığında alacaklı fek yazısı verir. Sicil, ipoteği kaldırır ve gemi “temiz” hale gelir. Fek belgesi olmadan satış veya yeni finansman çoğu zaman ilerlemez.

---

5) Özel durumlar: Paylı mülkiyet, bareboat ve inşa halindeki gemi

• Paylı mülkiyet: Gemi birden fazla kişiye aitse, finansör genelde tüm paydaşların birlikte ipotek tesisini ister. Tek pay üzerine ipotek pratikte zayıf teminat olabilir.

• Bareboat (çıplak kira): Gemi çarterere işletme ve donatımıyla devredilmiş olabilir. Malik–işleten ayrımı netleştirilmeli; ipotek malik üzerinden gider.

• İnşa halindeki gemi: Yapı sicili üzerinden ipotek kurulabilir. İnşa ilerledikçe değer artışı ve öncelik sırası iyi planlanmalıdır.

---

6) İcra ve paraya çevirme (özet)

Borç ödenmezse süreç genelde şöyle işler:

• Alacaklı, ipoteğin paraya çevrilmesi yoluna gider (icra takibi).

• Mahkeme/İcra dairesi, gemi üzerinde haciz/tutuklama kararı verebilir; sefer durabilir.

• Uygulamada, seferin durmaması için alacaklıyla teminat mektubu veya P&I LOU (mektup) üzerinden uzlaşma sağlanması yaygındır.

• Satış gerçekleşirse öncelik sırasına göre alacaklar ödenir.

---

7) “Sicile güven” var ama mutlak değil: Maritime lien uyarısı

Sicil güveni önemlidir; ancak deniz hukukunda kanundan doğan bazı alacaklar vardır ki (ör. gemi adamı ücretleri, kurtarma ücreti, belirli liman/çekme ücretleri gibi) bunlara maritime lien denir. Bunlar çoğu zaman sicile yazmaz, ama ipoteğin önüne geçebilir.

Mesaj net: Sadece sicil çıktısı almak yetmez. Liman–acente yazışmaları, P&I notları, bunker ve terminal hesapları da kontrol edilmelidir.

---

8) Uygulamada en sık görülen 10 sorun (ve pratik çözüm)

1. Yanlış/eksik tescil verisi

   • Sorun: IMO/tekne numarası, tonaj veya malik bilgisi hatalı girilmiş.

   • Çözüm: Kapanıştan önce sicil + klas belgeleri ile eşleştirme; hatayı aynı gün düzeltme dilekçesi ile giderin.

2. Fek yapılmadan yeni finansman

   • Sorun: Eski ipotek kaldırılmadan yenisi kuruluyor, sıra karışıyor.

   • Çözüm: Fek yazısı + sicil teyidi olmadan yeni ipoteğe girmeyin; gerekiyorsa intercreditor anlaşması yapın.

3. Bayrak değişiminde terkin unutulması

   • Sorun: Eski sicilden terkin yapılmadan yeni sicile başvurulmuş; “çifte kayıt” riski.

   • Çözüm: Terkin belgesi olmadan ilerlemeyin; finansman sözleşmesindeki bayrak değişimi hükümlerine (genelde teminat ihlali) uyun.

4. Paylı mülkiyette tek pay ipoteği beklentisi

   • Sorun: Finansör tek pay ipoteğiyle yetinmek istiyor; teminat yetersiz kalıyor.

   • Çözüm: Tüm paydaşların birlikte ipotek tesisini planlayın veya sözleşmeye ek teminat koyun.

5. Bareboat’ta malik–işleten karışıklığı

   • Sorun: Haciz/koruma talepleri yanlış tarafa yöneliyor.

   • Çözüm: Malik/işleten sıfatlarını sözleşmede ve sicil belgelerinde netleştirin; P&I bildirimlerini güncelleyin.

6. Elektronik belge–acente talimatı–tescil senkronu yok

   • Sorun: e-konşimento, teslim/release ve ipotek işlemleri farklı zamanlara yayılmış; ispat zor.

   • Çözüm: Tek kapanış kontrol listesi yapın; tüm adımları zaman damgalı yürütün.

7. Maritime lien taraması yapılmıyor

   • Sorun: Sicil temiz ama liman, bunker, crew alacakları var.

   • Çözüm: Liman/terminal cari hesapları, P&I yazışmaları, crew claims kayıtlarını ayrıca kontrol edin.

8. Sigorta poliçeleri ile ipotek şartları uyumsuz

   • Sorun: P&I veya gövde-makine poliçesinde alacaklının menfaati tam korunmuyor.

   • Çözüm: Alacaklıyı poliçede ek menfaat sahibi (loss payee/co-assured) olarak yazdırın; notice of assignment/subrogation klozlarını ekleyin.

9. Hızlı icra tedbirine hazırlıksız yakalanma

   • Sorun: Haciz/tutuklama gemiyi rıhtımda bırakıyor; laytime/demurrage şişiyor.

   • Çözüm: Önceden LOU/banka teminatı opsiyonlarını planlayın; avukat–acente–P&I acil iletişim zinciri kurun.

10. Sıra anlaşmaları yazılı ve tescilli değil

• Sorun: İpotekler arasında “aralarında anlaştık” deniyor ama kayda geçmemiş.

• Çözüm: Sıra tashihi yazılı ve mümkünse sicile şerhli olsun; aksi halde satışta tartışma çıkar.

---

9) Kısa kontrol listesi (borçlu, alacaklı, aracı)

Borçlu (geminin maliki):

• Kredi ve ipotek sözleşmesi maddelerini aynı klasörde tut.

• Sicil çıktısı + no-encumbrance + encumbrance search tamam.

• Sigortalar güncel, alacaklı loss payee/co-assured.

• Bayrak/klas değişikliği klozlarına uy.

• Fek planı (kapanış tarihi, belgeler) hazır.

Alacaklı (banka/finansör):

• Üst sınır ipoteği ile faiz/masraf/avukatlık ölçülü kapsanıyor.

• Öncelik/sıra ve varsa intercreditor net.

• Maritime lien taraması yapıldı (liman–P&I–crew–bunker).

• LOU/teminat stratejisi hazır.

Aracı/avukat/acente:

• Tek closing checklist; ödeme-teslim-tescil aynı gün.

• Vekâlet ve imza yetkileri güncel.

• eB/L–acente talimatı–tescil adımları zaman damgalı.

---

10) Sonuç: Güçlü teminat, doğru tescil ve akıllı tarama ile sağlanır

Gemi ipoteği, deniz ticaretinin en güçlü teminat araçlarından biridir. Kurucu tescil, aleniyet ve öncelik sırası sayesinde alacaklıyı korur; borçluya da daha uygun finansman sunar. Ancak unutmayın: Maritime lien gibi kayıt dışı ama öncelikli alacaklar vardır; bu nedenle sadece sicile bakmak yetmez. Başarılı bir dosya; temiz tescil, doğru sözleşme, sigorta uyumu ve maritime taraması ile kurulur. Sorun çıkarsa da LOU/teminat ve hızlı forum stratejisi ile seferin durması engellenebilir.

Kısa formül: Doğru tescil + kapsamlı tarama + net sözleşme = Güvenli ipotek.