TEMSİL VE TEMSİLCİNİN SORUMLULUĞU: HUKUKİ TEMELLER, SORUMLULUK TÜRLERİ VE TEMSİL YETKİSİNİN SONA ERMESİ

Temsil ve Temsilcinin Sorumluluğu:

Temsilci ve Temsilcinin Sorumluluğu, hukuk dünyasında önemli bir yer tutan bir konudur. Temsilci, başkasının yerine hukuki işlemler yapmaya yetkili kişidir. Bu yetki, genellikle vekalet, acente, avukat gibi çeşitli rollerde karşımıza çıkar. Temsilci, temsil ettiği kişi adına hukuki işlemler yaparken belirli sorumluluklara sahiptir.

Temsil:

Temsil; bir hukuki işlemi, bir kişinin kendi adına ve hesabına değil de başka bir kişi adına ve hesabına yapmasıdır. Bir kişi; hukuki işlemi başka bir kişi adına ve hesabına yaparak, işlemin hukuki sonuçlarının o kişi üzerinde doğmasını sağlar. Temsil ilişkisi genellikle iki şekilde meydana gelir: yasal temsil ve iradi temsil. Yasal temsil; kanununun belirlediği durumlardan (örneğin küçüklerin ve kısıtlıların temsil edilmesi) doğan temsildir. İradi temsil ise tarafların iradesiyle kurulan temsil ilişkisidir. Örneğin, bir avukatın vekaletname ile vekilini temsil etmesi.

Temsilci, temsil olunan adına ve hesabına üçüncü bir kişi ile hukuki işlem gerçekleştirirken iki yoldan birine başvurabilir: dolaylı temsil ve doğrudan doğruya temsil. Dolaylı temsilde temsilci, hukuki işlemi kendi adına gerçekleştirdikten sonra bu işlemden doğan hak ve borçları temsil olunana devreder. Dolaylı temsilde; işlemin hukuki sonuçları temsilci üzerinde gerçekleşse de temsilci, bunları temsil olunana devredince ekonomik sonuçlar temsil olunan üzerinde gerçekleşecektir. Doğrudan doğruya temsilde ise temsilci; üçüncü kişi ile hukuki işlemi yaparken, bu işlemi temsil olunan adına ve hesabına yaptığını ve bu işlemden doğan hak ve borçların doğrudan doğruya temsil olunana ait olduğunu karşı tarafa açıkça belirtmesidir. Sözleşmenin tarafı temsil olunandır ve bütün hak ve borçlar temsil olunan üzerinde gerçekleşir. Doğrudan doğruya temsilin varlığından bahsedebilmek için; temsilci temsil olunan adına hukuki işlemi yapmalı ve bunu yapmaya yetkili olmalıdır. Hukuki işlemin temsil olunan adına yapıldığının kabul edilebilmesi için; temsilci, temsil olunanı temsil iradesi ile hareket etmeli ve bu durumu karşı tarafa bildirmelidir. Temsilci, temsil olunan adına ve hesabına hareket ettiğini işlemin karşı tarafına bildirmezse kural olarak temsil gerçekleşmez ve temsilci işlemi kendi adına ve hesabına yapmış olur. 

Temsilcinin Yetkisi:

Temsil yetkisi, tek taraflı bir irade açıklaması ile verilir. Temsilcinin temsil olunan adına hukuki işlem yapabilmesi için belirli bir yetkiye sahip olması gerekir. Bu yetki, çoğunlukla temsil olunan tarafından temsilciye verilen bir vekaletname ile sağlanır. Temsilci, kendisine tanınan yetki sınırları içerisinde hareket etmelidir. Temsil olunanın temsilciye verdiği temsil yetkisi her türlü hukuki işlemi yapmaya yönelik ise genel temsil yetkisi, belirli bir hukuki işlemi yapmaya yönelik ise özel temsil yetkisinden söz edilir.

Temsilcinin Sorumluluğu:

Temsilcinin yetkilerini kullanırken dikkatli ve özenli davranması gerekir. Temsilci, temsil olunanın menfaatlerini gözetmeli ve onu zarara uğratmamalıdır. Temsilcinin sorumluluğunun söz konusu olduğu durumlar şunlardır:

Özen Yükümlülüğü: temsilci, temsil olunanın menfaatlerini gözetmeli ve ona zarar vermemek için gerekli dikkat ve özeni göstermelidir. Bu yükümlülüğe aykırı davranışlar temsilcinin hukuki ve bazen de cezai sorumluluğunu doğurabilir.

Hesap Verme Yükümlülüğü: temsilci, temsil olunan adına yaptığı işlemlerle ilgili hesap verme yükümlülüğü altındadır. Bu, yapılan işlemler hakkında bilgi vermeyi ve gerekiyorsa elde edilen kazançları temsil olunana devretmeyi içerir.

Yetkisiz Temsil: Temsilci; temsil olunanın verdiği temsil yetkisi olmadan, temsil olunan adına hukuki işlem yaparsa yetkisiz temsil söz konusu olur. Yetkisiz temsilcinin gerçekleştirdiği hukuki işlemin temsil olunanı bağlayabilmesi için temsil olunanın bu işleme onay vermesi gerekir. Aksi takdirde yetkisiz temsilci yapılan hukuki işlemin sonuçlarından bizzat sorumlu olur. Temsil olunan işleme onay vermesi durumunda bu onay geçmişe etkili bir şekilde hüküm ifade eder. Temsil olunanın yetkisiz temsilcinin yaptığı işleme onay vermemesi durumunda; işlemin hükümsüzlüğü sebebiyle karşı taraf bir zarara uğramışsa, temsilciden bu zararın tazminini talep edebilir. Ancak yetkisiz temsilci, temsil yetkisinin olmadığını karşı tarafın bildiğini veya bilmesi gerektiğini kanıtlarsa tazminat sorumluluğu kalkar.

Temsil Yetkisinin Kötüye Kullanılması:Temsilci, yetkisini kötüye kullanarak temsil edilen kişinin zararına hareket ederse, sorumlu hale gelir. Temsil yetkisinin kötüye kullanılması, temsilcinin kişisel menfaat sağlamak amacıyla veya temsil edilen kişinin çıkarlarına aykırı davranması durumunda söz konusu olur.Bu durumda, temsil edilen kişi, temsilciden doğrudan zararının tazmin edilmesini talep edebilir. Ayrıca, temsilci, hukuki ve cezai sorumluluk altına girebilir.

Temsilcinin Sorumluluk Türleri

Temsilcinin sorumluluğu hukuki, cezai ve mali sorumluluklar olarak üç başlık altında toplanabilir:

1. Hukuki Sorumluluk:
   • Temsilci, temsil yetkisini kullanırken hukuka aykırı işlem yaparsa, hukuki sorumluluk altına girer. Bu durumda, yapılan işlemler geçersiz olabilir ve temsilci, doğrudan hukuki yaptırımlarla karşılaşabilir.
2. Cezai Sorumluluk:
   • Temsil yetkisinin kötüye kullanılması, dolandırıcılık veya diğer ceza gerektiren fiiller söz konusu olduğunda, temsilci cezai sorumluluk altına girebilir.
3. Mali Sorumluluk:
   • Temsilci, temsil edilenin zararını tazmin etmek zorunda kalabilir. Mali sorumluluk, genellikle tazminat ödemek şeklinde gerçekleşir.

 

Temsil Yetkisinin Sona Ermesi:

Temsil yetkisi çeşitli sebeplerle sona erebilir:

Temsil Yetkisinin Geri Alınması: Temsil olunan, temsilciye vermiş olduğu temsil yetkisini kısmen veya tamamen kaldırma hakkına sahiptir. Temsil olunanın temsilciye verdiği temsil yetkisini tamamen kaldırmasına geri alma, kısmen kaldırmasına ise sınırlama denir. Temsil olunan, tek taraflı ve temsilciye yöneltilecek bir irade beyanı ile temsil yetkisini geri alabilir.

Temsil Yetkisinin Kendiliğinden Sona Ermesi: Temsil yetkisi, çoğunlukla temsil olunanın veya temsilcinin ölümü, gaipliği, fiil ehliyetinin kısıtlanması ve iflas hallerinde sona erer.

Kural olarak temsil yetkisi sona eren temsilci, temsil olunanı temsil edemez, onun nam ve hesabına işlem yapamaz. Ancak temsilciye temsil yetkisi verdiğini üçüncü kişilere bildirip de bu yetkiyi kaldırdığını veya sınırladığını üçüncü kişilere bildirmeyen temsil olunan; temsil yetkisini kaldırdığını veya sınırladığını, iyi niyetle bilmeyen üçüncü kişilere karşı ileri süremez.

 

Temsilci ve temsilcinin sorumluluğu, hukukun önemli konularından biridir ve temsil yetkisinin doğru ve dürüst bir şekilde kullanılması gerekliliğini ortaya koyar. Temsilci, yetkisini kullanırken dikkatli, özenli ve dürüst davranmak zorundadır. Yetkisiz temsil veya yetkinin kötüye kullanılması durumunda temsilci, hukuki, mali ve cezai sorumluluk altına girebilir. Bu nedenle, temsilcinin yetkisini dikkatlice kullanması ve temsil edilenin menfaatlerini koruması büyük önem taşır.

 

Hukuk Öğrenci Stajyeri Nursena İbanoğlu