MÜŞTEREK AVARYA NEDİR?

MÜŞTEREK AVARYA NEDİR?

Türk Ticaret Kanunu’nun 1272. maddesine göre ‘Ortak bir deniz sergüzeştine atılmış olan gemiyi, yükü, diğer eşyayı ve navlunu birlikte tehdit eden bir tehlikeden onları korumak amacıyla ve makul bir hareket tarzı oluşturacak şekilde, bile bile olağanüstü bir fedakârlık yapılması veya olağanüstü bir gidere katlanılması hâlinde “müşterek avarya hareketi” var sayılır ve bu hareketin doğrudan doğruya sonucu olan zarar ve giderler müşterek avarya olarak kabul edilir.’

Oluşumu Roma Hukuku’na dayanan bu müessese, taraflar aksini kararlaştırmadığı müddetçe Milletlerarası Denizcilik Komitesi tarafından hazırlanan ve Türkçeye çevrilip yayımlanan en son tarihli York-Anvers Kurallarına tabidir.

Müşterek Avaryanın Şartları:

1.Gemi ve yükün ortak bir deniz sergüzeştine atılmış olması
Yüklemenin başlaması ve yükün boşaltılmasının tamamlanmasına kadar olan sürede müşterek deniz sergüzeşti devam eder.

2.Gemi ve yük için ortak bir tehlikenin varlığı
Tehlikenin sadece gemiyi ve yükü tehdit etmesi yeterli olup diğer eşyanın ve navlunun tehlikesi müşterek avaryanın oluşumu için şart olarak öngörülmemiştir.

3.Olağanüstü bir fedakarlığın varlığı
Ancak gemi ve yükün tehlikeden kurtarılması için katlanılan olağanüstü masraflar müşterek avaryanın konusu olabilir.

4.Fedakarlığın iradi bir şekilde yapılmış olması

5.Fedakarlık hareketinin makul olması
Hiçbir sonuç vermeyeceği önceden öngörülebilen davranışlardan dolayı katlanılan masraflar müşterek avaryanın konusunu oluşturmayacaktır.

6.Faydalı neticenin elde edilmiş olması
Yapılan fedakarlığın gemi ve yükün en azından bir kısmında faydalı bir neticeye sebebiyet vermesi gerekmektedir.

Müşterek avaryanın kişisel borçluları; geminin müşterek avaryanın oluştuğu anki donatanı, navlunun boşaltma anındaki alacaklısı, diğer eşyanın boşaltma anındaki malikidir.

Kaptanın garame borçlarının ödenmemesi ve teminat gösterilmemesi durumunda garameye iştirak edecek eşyayı teslim etmesi, kendisinin de bu paylardan sorumluluğunu doğuracaktır.

Müşterek avarya kapsamına girecek giderlerin yapılmaması için göze alınan fazla giderler de müşterek avaryanın garamesine girer. Bu ikame değerler, önlenen gider ile sınırlı olmak kaydıyla müşterek avarya kapsamına dahil edilir.

BAŞLICA MÜŞTEREK AVARYA TİPLERİ:

1.Denize Mal Atma Müşterek Avaryası
2.Hafifletme Müşterek Avaryası
3.Karaya Oturma Müşterek Avaryası
4.Yüzdürme Müşterek Avaryası
5.Yangın Söndürme Müşterek Avaryası
6.Yük Vesairenin Yakılması Müşterek Avaryası
7.Barınma Müşterek Avaryası
8.Muvakkat Tamir Müşterek Avaryası
9. Boşaltma Sırasındaki Yük Zararları Müşterek Avaryası
10.Geminin Müdafaası Müşterek Avaryası
11.Gemi ve Yükün Düşman ve Korsanlardan Kurtarılması Müşterek Avaryası
12.Para Tedariki Müşterek Avaryası

DİSPEÇ NEDİR?

Müşterek avarya kapsamına giren zararların gemi, yük ve navlun arasında paylaştırılmasına dispeç denir. Bu paylaşımların düzenlendiği belge ise dispeç raporudur. Dispeç raporu genelde bilirkişi raporu niteliğini haizdir. Hakem kararı niteliğini taşıdığı durumlar da söz konusu olabilir. Donatan dispeci vakit geçirmeden yaptırmalıdır. Aksi takdirde ilgililere karşı sorumlu olur.

Dispeççi, ilgililerin oy birliğiyle seçilebileceği gibi tarafların kararlaştıramaması durumunda dispeç yapılacak yer mahkemesince de atanabilir.

Dispeç raporu dört kısımdan oluşmakta olup ilk kısımda avarya olayından bahsedilir. İkinci kısımda alacaklı- aktif masa, üçüncü kısımda borçlu-pasif masa, dördüncü kısımda ise paylaştırma oranından bahsedilir. Paylaştırma oranı, alacaklı masa değerinin borçlu masa değerine bölümü ile elde edilir.

Dispeç raporunun onaylanması ile müşterek avarya alacakları icra edilebilir karar niteliği kazanır. Dispeç raporunun herhangi bir itiraza uğramaması halinde kararın kesinleşmesi beklenmeden alacak icra edilebilir karar niteliği kazanabilir.

Müşterek avarya alacaklarında zamanaşımı 1 yıldır. Zamanaşımı, geminin varma yerine ulaştığı tarihten ya da varma yerine ulaşamadıysa yolculuğun bittiği limana varma tarihinden itibaren işlemeye başlar.

İLGİLİ YARGITAY KARARLARI:

TTK’nın 1272-1285. maddeleri uyarınca onaylanmış bir dispeç raporunun bulunmadığı, dispeç raporuyla belirlenen müşterek avarya garame payının tahsili isteminin aynı zamanda mahkemece dispeç raporunun denetlenmesi ve onaylanması suretiyle tahsil hükmü kurulması talebini de içerdiği ve mahkemece dispeç raporu yerinde bulunmak suretiyle garame payının tahsiline hükmedilmesinde herhangi bir isabetsizlik bulunmadığı gibi, doğrudan garame payının tahsili istemli dava açılmasına engel bir yasa hükmünün de söz konusu olmadığı ve bu itibarla davalı-karşı davacının karşı davayı açmakta hukuki yararının da bulunduğu nazara alındığında, davalı-karşı davacı vekilinin, karşı davaya yönelik karar düzeltme isteminin kabulü ile, Dairemiz 26.6.2018 tarih, 2016/13815 E-2018/4816 K. sayılı bozma ilamının kaldırılarak usul ve yasaya uygun bulunan hükmün onanmasına karar vermek gerekmiştir.11. Hukuk Dairesi 2018/4685 E. , 2020/3211 K.

İşletmecinin somut olayda ilgili sıfatının bulunmadığı, müşterek avarya halinde oluşan zararın paylaşılması işlemi olan dispeçte, dispeç işlemlerinin yapılmasında donatanın yetkili olduğu, kaptanın da donatan adına hareket ettiği, bu hesabın yapılmasıyla doğacak sorumluluğun da işletmeci adına değil donatan adına doğacağı, yeni avarya zararlarından donatanın ve yük sahibi ilgililerin katlanmasının söz konusu olacağı, 6762 sayılı TTK’nın 1179/son madde (6102 sayılı TTK’nın 1272/son madde) gereğince, zarar ve giderlerin, gemi, yük ve navlun arasında paylaştırılmasının söz konusu olacağı gerekçesiyle, talepte bulunanın aktif dava ehliyeti bulunmadığından talebin reddine karar verilmiştir. 11. Hukuk Dairesi 2015/12916 E. , 2016/5222 K.


Stajyer Hukuk Fakültesi Öğrencisi

Buse Güleser SEZENLİK