OTONOM GEMİLERİN HUKUKİ STATÜSÜ

OTONOM GEMİLERİN HUKUKİ STATÜSÜ

Otonom araçlar amiyane bir tabirle insansız faaliyette bulunan araçlar olarak tanımlanabilir. Yaygınlaşan bu araçlar deniz taşımacılığında da yerini bulmuş olup otonom gemiler olarak karşımıza çıkmaktadır. Otonom gemiler uzaktan kumanda ile çalışan, otonom sistemi ile çalışan ve hem otonom sistemi ile hem uzaktan kumanda ile çalışan gemiler olarak üç şekilde karşımıza çıkar. İnsanların otonom sistemlerine dahil olma seviyesi de otonomluk seviyesini etkilemektedir. Bunlar gemi adamı ile donatılmamış, mürettebattan yoksun veya sınırlı mürettebat bulunduran, kendi kendine faaliyette bulunması amacıyla yapay zeka ile programlanan ya da uzaktan kontrol sistemi ile denetimi sağlanan gemilerdir.

Otonom gemilerin hukuki durumu tartışma yaratmakta olup gemi statüsünde sayılıp sayılmayacağı deniz hukuku açısından oldukça önem arz eden uluslararası antlaşma olan Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi’ndeki hangi hak ve yükümlülüklere tabi tutulacağını anlamak açısından önem arz etmektedir. Çünkü BMDHS’ deki hükümlerin çoğu sadece gemileri kapsar. İnsansız gemilerin gemi olarak değerlendirilmemesi bu hükümlerin otonom gemilerde uygulama alanı bulamaması sonucunu doğurur.

Gemi tanımına birçok uluslararası sözleşmede yer verilmiş olup sadece bu tanımlara uymak otonom gemileri gemi olarak kabul etmek için yeterli görülmeyip ulusal hukuk kurallarının düzenlenmesinin de buna uygun olması şartı aranmaktadır. BMDHS’de diğer sözleşmelerin aksine gemi kavramı tanımlanmamıştır. Bu da devletlerin gemi kavramını kendilerinin tanımlamasına olanak sağladığından otonom gemiler de her devletin mevzuat sistemine göre farklı tanımlamalara sahip olarak ona uygun kurallara tabi tutulabilecektir.

BMDHS’nin 94.maddesine göre geminin istenen vasıflara sahip bir kaptana ve zabitlere tevdi edilmiş olması ve geminin tipine ve büyüklüğüne göre mürettebat sayısının değişmesi gerektiği vurgulanmıştır.Yine BMDHS’nin 98.maddesine göre ‘Her devlet kendi bayrağını taşıyan bir geminin, kaptanından, gemi mürettebat ve yolcular için ciddi bir tehlike oluş- turmadan ifa edilebilecek ise, aşağıdaki hususları gerçekleştirmesini talep edecektir.’ denilerek otonom gemilerde bulunmayan kaptan ve mürettebatın ciddi bir tehlike oluşup oluşmama durumunu nasıl tahlil edeceğine yönelik akıllarda bazı soru işaretleri bırakmaktadır.

Her ne kadar otonom gemiler BMDHS’deki bu maddelerle pek bağdaşmasa da ilgili diğer sözleşmelerde gemi tanımı ile örtüştüğü gözlemlenebilir. Gemi, Marpol Sözleşmesi’nde hidrofoil botlar, hava yastıklı araçlar, denizaltılar yüzer vasıtalar ve sabit veya yüzer platformlar dahil, deniz çevresinde faaliyette bulunan her türlü tekne olarak, 1986 tarihli Gemilerin Tesciline Dair Koşullara İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’nde 500 gros tonun altındaki tekneler hariç olmak üzere, uluslararası deniz ticaretinde mal, yolcu veya her ikisini birden taşımak için kullanılan kendinden tahrikli deniz taşıtları olarak tanımlanmıştır.

Türk Ticaret Kanunu’nun 931.maddesine göre suda yüzme özelliği bulunan, suda hareket eden pek küçük olmayan her araç gemi olarak tanımlanmıştır. TTK’de görüldüğü üzere gemi özelliğine sahip olabilmek için gemide kaptan ve mürettebatın bulunup bulunmaması önem arz etmemektedir.

Otonom gemilerin gemi özelliğini haiz olması halinde gemiler için tanımlanan hakların otonom gemiler için de kullanılmaması yönünde ortada bir engel kalmayacaktır. Böylelikle deniz hukukunda gemilerin sahip olduğu hak ve yükümlülükler kıyasen otonom gemiler için de uygulanabilecektir.

Uluslararası hukuk, uluslararası toplumun ihtiyaçlarına göre sürekli değişip gelişen bir hukuk dalıdır. Otonom gemilerin deniz taşımacılığına entegrasyonu, teknolojik ve hukuki birçok yeniliği beraberinde getirecektir. Mevcut denizcilik hukukunun bu yeni teknolojiye uyum sağlaması için ulusal ve uluslararası düzeyde kapsamlı düzenlemelere ihtiyaç vardır. Hukuki belirsizliklerin giderilmesi, otonom gemilerin güvenli ve etkin bir şekilde kullanılmasını sağlamak için kritik öneme sahiptir.

Stajyer Hukuk Fakültesi Öğrencisi

Buse Güleser SEZENLİK