Uluslararası Sicil (Cape Town Konvansiyonu) ve Türk Sicili Arasındaki Farklar

Giriş

Havacılık finansmanı; yüksek değerli varlıklar, sınır aşan operasyonlar ve çok katmanlı sözleşme setleri nedeniyle alacaklıların teminat haklarının aleniyeti ve önceliği sorunlarına son derece duyarlıdır. Bu alanda iki sütun öne çıkar: (i) Cape Town Konvansiyonu ve Hava Aracı Protokolü ile kurulan Uluslararası Sicil (International Registry) ve (ii) Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) nezdindeki Türk Sivil Hava Aracı Sicili. Uygulamada yatırımcılar, finansörler ve kiralayanlar açısından en güvenli hat, “çifte sicil stratejisi” (hem Uluslararası Sicil’e hem de Türk siciline kayıt) olarak şekillenir.

Bu makalede önce Uluslararası Sicil’in mantığını ve Türkiye’nin beyanları çerçevesinde nasıl işlediğini, ardından Türk sicilinin dayanağını ve uygulamasını ayrıntılı biçimde ele alıyor; devamında iki sistemin kapsam, öncelik, icra‑iflas, erişim ve usul bakımından farklarını net tablolar ve örnek senaryolarla ortaya koyuyoruz. Son bölümde pratik kontrol listeleri ve SSS (FAQ) ile kapanışı yapıyoruz.

I) Cape Town Konvansiyonu ve Uluslararası Sicil

1. Amaç ve Çekirdek Mantık

Cape Town mimarisi; (a) sözleşme temelli teminatın farklı hukuk düzenlerinde aynı sonuçları üretmesini, (b) hakların üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesi için elektronik ve küresel bir bildirim/öncelik sistemi kurulmasını ve (c) temerrüt/iflas hallerinde hızlı ve öngörülebilir icra mekanizmaları oluşturulmasını hedefler. Bu hedefler International Registry (IR) üzerinden hayata geçirilir. IR, tamamen çevrimiçi/24‑7 çalışan bir platformdur ve zaman damgası (time‑stamp) esasına göre öncelik (priority) tesis eder.

2. Kapsam: “Aircraft Objects” ve Kaydedilebilir Haklar

Hava Aracı Protokolü, airframe, helicopter ve aircraft engine (belirli itki gücünün üzerindeki motorlar) gibi varlıkları “aircraft object” olarak tanımlar. Uluslararası Sicil’e şu kayıtlar yapılabilir:

• International interest (güvence hakkı),
• Prospective international interest (ileride doğacak hak için ön kayıt),
• Assignment (teminatın devri),
• Taraf devletin beyanına göre bazı cebrî/kanunî hakların kaydı (non‑consensual).

Not: Uluslararası Sicil, mülkiyetin ulusal devrini kurmaz; ancak güvence haklarının küresel bildirimi ve önceliğine hizmet eder. Bu sayede sınır aşan işlemlerde kredi maliyeti düşer ve sözleşmeler öngörülebilir hâle gelir.

3. Türkiye’nin Beyanları (Özet)

Türkiye, Hava Aracı Protokolü kapsamındaki beyanlarıyla alacaklı dostu bir rejim benimser: Article X (hızlı geçici tedbirler) tam uygulanır; Alternative A (Article XI) 60 günlük bekleme süresi ile geçerlidir; Article VIII (hukuk seçimi), Article XII (temlik) ve Article XIII (IDERA) uygulanır. Uygulamadaki karşılığı, temerrüt/iflaslarda teslim/immobilization ve ihracın hızlıca devreye girebilmesidir.

4. International Registry’nin İşletimi ve Pratik

IR, kullanıcı rolleri (Transacting User/Admin) üzerinden çalışır. İşlem taraflarının elektronik consent akışıyla kayıt tamamlanır. Kapanışta priority search ve registration confirmation çıktıları standart dosyalar arasındadır. Uluslararası öncelik için “ilk kayıt eden önceliklidir” kuralı geçerlidir.

5. OECD “Cape Town İndirimi” ve Finansman Etkisi

CTC uygulamasını iç hukuka etkin biçimde yansıtan ülkeler, OECD sivil uçak ihracat kredilerinde asgari prim indirimi elde edebilir. Türkiye, gerekli mevzuat uyum adımlarının ardından bu listeye dâhil olmuş; böylece taşıyıcılar ve kiracılar için finansman maliyetinde düşüş imkânı doğmuştur.

II) Türk Sivil Hava Aracı Sicili (SHGM)

1. Dayanak ve Kurumsal Çerçeve

Türk sicilinin temel dayanakları 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu (TSHK), SHY‑7 (Hava Aracı Milliyeti ve Tescil İşaretleri Yönetmeliği) ve SHGM’nin tescil/işlem talimatlarıdır. CTC’ye uyum için TSHK m.68/A ve İİK Ek m.2 ile kritik bağlantılar kurulmuştur. Ayrıca SHT‑IDERA Talimatı, IDERA’nın kaydı‑iptali‑icrası süreçlerini ayrıntılandırır.

2. Tescilin Fonksiyonu ve Etkisi

Türk sicili, mülkiyetin aleniyeti ve aynî hakların üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilirliği işlevini görür. Öğreti ve uygulamada, hava aracı ipoteği/rehni bakımından sicil kaydı kurucu etki doğurur; buna karşılık mülkiyet devrinde sicil kaydı esasen aleniyet/ileri sürülebilirlik rolünü üstlenir. Bu ayrım uygulamada kredi kapanışlarında önemlidir.

3. Tescil Süreçleri (Özet Akış)

• Tescil işareti rezervi (TC‑*** ön ekli kayıt),
• Sicile ilk kayıt (ilk defa Türkiye siciline giren hava aracı),
• Sahip/işletici değişikliği ve satış vaadi/kira kaydı,
• İpotek/rehin tesisi ve terkin işlemleri,
• Sicilden terkin (IDERA veya genel usuller) ve ihrac.

Belge pratiği: Noter onayı, apostil/teyit, gerektiğinde yeminli çeviri, SHGM formatları ve Sicil Fişi gibi formlar; ayrıca tescil sertifikası ve kimlik plakası düzenleri.

4. İcra‑İflas Bağı: İİK Ek m.2 ve Operasyon

CTC’nin icra faslını Türk hukukuna taşıyan İİK Ek m.2, belirli CTC hakları bakımından Ankara İcra Dairesi nezdinde yargı kararı olmaksızın işlem yapılabilmesine cevaz verir (özellikle zilyetliğin/kontrolün elde edilmesi ve sözleşmenin feshi + zilyetlik/kontrol). Bu hüküm, IDERA ile birleştiğinde de‑registration/export sürecini hızlandırır.

III) Uluslararası Sicil ile Türk Sicili: Sistematik Farklar

1. Kapsam

• Uluslararası Sicil (IR): Yalnızca CTC/Hava Aracı Protokolü kapsamındaki aircraft objects ve CTC temelli haklar (international interest, prospective, assignment, belirli non‑consensual kayıtlar).
• Türk Sicili (SHGM): Türkiye’de tescilli tüm sivil hava araçları üzerinde mülkiyet, ipotek/rehin, kira, satış vaadi, terkin, ihrac dahil geniş işlem yelpazesi; ulusal hukuk etkisi.

2. Hukukî Etki ve “Kuruculuk”

• IR: Global ölçekte bildirim/öncelik (notice/priority) fonksiyonu; mülkiyet devrini kurmaz.
• Türk Sicili: Rehin/ipotek için kurucu etki (kayıtla doğum); mülkiyet devrinde aleniyet/ileri sürülebilirlik.

3. Öncelik (Priority) Rejimi

• IR: “İlk kayıt eden önceliklidir” (time‑stamp). Üçüncü kişilere karşı küresel ileri sürülebilirlik.
• Türk Sicili: Tescil tarihi/sırası esas; bağlayıcılık Türkiye ile sınırlı.

4. İcra‑İflas (Temerrüt/İflas Senaryoları)

• IR + Türkiye Beyanları: Alternative A (60 gün bekleme) ve Article X kapsamında 10/30 gün içinde tedbir/teslim/immobilization gibi mekanizmalar.
• Türk Sicili + İİK Ek m.2: Ankara İcra Dairesi önünde; mahkeme kararı aranmaksızın bazı CTC haklarının icrası; IDERA ile de‑registration/export hızlanır.

5. Erişim, Şeffaflık ve Dil

• IR: Tamamen elektronik/24‑7, İngilizce; priority search certificate ve anlık doğrulama.
• Türk Sicili: SHGM nezdinde belge‑odaklı; noter/tercüme/apostil ve resmi formatlara bağlı süreç; başvuru ve sorgulamalar idari kanallardan yürür.

6. “Internal Transaction” İstisnası

Türkiye, Cape Town/Cape Protocol’ün iç işlemlere uygulanmayacağı yönünde beyan vermiştir (Article 50). Bu nedenle sırf Türkiye içi bazı işlemlerde CTC rejimi devre dışı kalabilir; ulusal sicil kuralları ön plandadır.

7. IDERA (Article XIII) Rejimi

IR düzeyinde tanınan IDERA, Türkiye’de SHT‑IDERA ile kayıt‑iptal‑icra prosedürlerine kavuşmuştur. Kredi sözleşmelerinde IDERA kapalı çıkış (clean exit) ve “tek‑tuş” mantığında de‑registration/export güvencesi sağlar.

IV) Uygulama Senaryoları ve İş Akışları

Senaryo A: Finansal Kiralama (Lessor‑Lessee)

1. Pre‑closing:
   • Varlık tanımı (airframe/engine seri numaraları) ve CTC kapsam teyidi,
   • IR kullanıcıları/rolleri ve consent akışlarının tesisi,
   • IDERA metni ve SHGM formatı hazırlığı (noter/onay/çeviri),
   • SHGM tescil evraklarının tamamlanması (tescil fişi, sertifika, kimlik plakası prosedürü).
2. Closing:
   • IR kayıtları (international interest/prospective/assignment),
   • SHGM sicil kayıtları (kira, satış vaadi, ipotek/rehin),
   • IDERA’nın kaydı.
3. Post‑closing:
   • IR’de priority search certificate ile doğrulama,
   • SHGM sicil dosyasının kontrolü (varsa düzeltme/ek belge).

Risk Notları:

• Yalnız IR kayıtlarıyla yetinmek Türkiye’de ipotek/rehin için yetersizdir; SHGM kaydı kurucu etki doğurur.
• IDERA’nın sözleşmesel ve şekli eksikleri, icra‑ihrac sürecini yavaşlatır.
• Ankara dışı yerlerde yanlış mercie başvuru, İİK Ek m.2 kapsamındaki hızlı icrayı engeller.

Senaryo B: Temerrüt/İflas (Alternative A + İİK Ek m.2 + IDERA)

• T0: Borçlu temerrüdü/iflası; Alternative A devrede.
• T0‑T+10/30 gün: Article X çerçevesinde geçici tedbirler (teslim/immobilization/satış‑gelir uygulaması) penceresi.
• T+60 gün: Bekleme süresi dolunca alacaklının teslim/performans yönelimleri keskinleşir.
• Paralel: İİK Ek m.2 ile Ankara İcra Dairesi üzerinden yargı kararı aramadan IDERA icrası; sicilden terkin ve ihrac süreçleri.

Pratik İpucu: Uçağın fiilî konumu (havaalanı otoritesi, gümrük, apron erişimi) ve operasyonel immobilization koordinasyonu, hukuki araçlar kadar önemlidir. İdari süreçler (slot, yakıt, bakım logları, uçuşa elverişlilik) sahada tıkanma yaratabilir.

V) Karşılaştırmalı Tablo

Başlık	Uluslararası Sicil (IR)	Türk Sicili (SHGM)
Kapsam	CTC/Hava Aracı Protokolü kapsamındaki aircraft objects ve CTC temelli haklar	Türkiye’de tescilli tüm sivil hava araçları ve ilgili işlemler
Hukukî Etki	Küresel bildirim/öncelik; mülkiyet devrini kurmaz	Rehin/ipotek için kurucu; mülkiyet için aleniyet/ileri sürülebilirlik
Öncelik	İlk kayıt‑ilk öncelik (time‑stamp)	Tescil tarihi/sırası (ulusal bağlayıcılık)
İcra/İflas	Alternative A (60 gün), Article X (10/30 gün)	İİK Ek m.2 ile Ankara’da mahkemesiz icra imkânı
Erişim	7/24 çevrimiçi, İngilizce, anlık sertifika	Belge‑odaklı idari süreç; noter/tercüme/apostil
IDERA	Article XIII altında tanınır	SHT‑IDERA ile kayıt‑iptal‑icra prosedürü
Internal Transaction	Devlet beyanına göre dışarıda kalabilir	Ulusal hukuk tamamen uygulanır

VI) Sık Yapılan Hatalar ve Best‑Practice

• Sadece IR’ye güvenmek: Türkiye’de ipotek/rehin için SHGM kayıt şarttır.
• IDERA’sız kapanış: İflas/temerrütte çıkış maliyetini artırır.
• Yanlış merci/yer: CTC kapsamlı doğrudan icrada Ankara İcra Dairesi yetkilidir.
• Süreler: Alternative A’nın 60 günlük bekleme süresi ile Article X’in 10/30 günlük pencereleri stratejiktir.
• Evrak ve tercüme: Apostil, noter onayı, tercüme/format hataları işlemleri geciktirir.

VII) Uygulama Kontrol Listeleri

A) “Çifte Sicil” Kapanış Checklist’i

1. Varlık tanımı: Airframe/engine/heli seri numaraları, CTC kapsamı teyidi.
2. IR rolleri: Transacting User/Admin atamaları, consent akışı.
3. IR kayıtları: International interest, prospective, assignment; priority search.
4. SHGM evrakı: Tescil fişi, sertifika, kimlik plakası; satış vaadi/kira/rehin sözleşmeleri.
5. IDERA: SHGM formatına uygun hazırlanmış, kayda elverişli metin.
6. Post‑closing: IR kayıt doğrulaması, SHGM dosya kontrolü, eksiklerin tamamlanması.

B) Temerrüt/İhrac Checklist’i

1. Sözleşmesel tetikleyiciler: Temerrüt/iflas hükümleri ve notice akışı.
2. Alternative A takvimi: 60 gün bekleme + Article X 10/30 gün pencereleri.
3. İİK Ek m.2 başvurusu: Ankara’da mahkemesiz icra kanalı.
4. IDERA icrası: De‑registration ve export adımları; havaalanı, gümrük ve otorite koordinasyonu.
5. Operasyonel güvenlik: Uçuşa elverişlilik, bakım logları, sigorta ve yakıt/park ücretleri.

VIII) SSS (Kısa)

IR kaydı Türkiye’de tek başına yeterli midir? Hayır. Uluslararası öncelik için gereklidir; fakat ipotek/rehin Türkiye’de SHGM kaydı ile doğar.

Türkiye’de hangi mercide hızlı icra yapılır? CTC kapsamındaki belirli haklar için Ankara İcra Dairesi (İİK Ek m.2).

IDERA zorunlu mudur? Zorunlu değil; ancak de‑registration/export sürecini hızlandıran endüstri standardıdır.

Internal transaction nedir? Taraf devlet beyanına göre CTC’nin uygulanmadığı ülke‑içi işlemler; Türkiye bu istisnayı kabul etmiştir.

IX) Sonuç

Uluslararası Sicil, küresel öncelik ve şeffaflık; Türk sicili ise ulusal kurucu etki ve idari denetim sağlar. Finansman güvenliği ve icra kabiliyeti açısından IR + SHGM kayıtlarının birlikte tasarlanması; sözleşmesel düzenlemelerin Alternative A/Article X ve IDERA ile uyumlandırılması, pratikte en sağlam yoldur. Türkiye’nin CTC’yi iç hukuka TSHK m.68/A ve İİK Ek m.2 ile bağlamış olması, alacaklı açısından öngörülebilir ve hızlı bir icra mimarisi yaratmıştır.

Ek: SEO Yardımcıları

• Önerilen URL slug: cape-town-uluslararasi-sicil-vs-turk-sicili-farklar-idere-iik-ek-2
• H1: Uluslararası Sicil (Cape Town) ve Türk Sicili Arasındaki Farklar
• H2’ler: Cape Town Konvansiyonu ve Uluslararası Sicil; Türk Sivil Hava Aracı Sicili; Karşılaştırmalı Analiz; Uygulama Senaryoları; SSS; Sonuç
• FAQ (snippet) soruları:
  • Uluslararası Sicil nedir ve Türkiye’de nasıl işler?
  • IDERA nedir, nasıl kayıt edilir ve nasıl icra edilir?
  • Alternative A ve Article X süreleri nedir?
  • IR kaydı ile Türk sicil kaydı arasındaki kurucu etki farkı nedir?

Yapısal Veri (JSON‑LD – FAQPage)