HAVA ARACI ÜZERİNDE REHİN, İPOTEK VE DİĞER AYNI HAKLARIN TESİSİ
GİRİŞ
Hava taşımacılığı, 20. yüzyılın başlarından itibaren küresel ticaretin, yolcu taşımacılığının ve savunma sanayisinin en önemli unsurlarından biri haline gelmiştir. Hava araçları, ekonomik değeri yüksek, teknik olarak karmaşık ve stratejik açıdan kritik mallardır. Bu özellikleri, hava araçlarının hukuki statüsünü diğer taşınır ve taşınmaz mallardan farklı kılmış; özel mevzuatla düzenlenmesini zorunlu hale getirmiştir.
Türkiye’de hava araçlarının mülkiyetine, işletilmesine, devrine ve üzerlerinde ayni hakların kurulmasına ilişkin hükümler, esas olarak 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu (“TSHK”) ile düzenlenmiştir. Bununla birlikte, Türk Medeni Kanunu (“TMK”) ve Türk Borçlar Kanunu (“TBK”) da genel hükümler bakımından uygulanmaktadır.
Bu makalede, hava aracı üzerinde rehin, ipotek ve diğer ayni hakların tesis edilmesi ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Öncelikle hava aracının hukuki statüsü açıklanacak, ardından ipotek ve rehnin doğumu, kapsamı, tescili, alacaklı ve borçlu bakımından sonuçları, uluslararası hukuk boyutu, Yargıtay içtihatları ve doktrindeki görüşler incelenecektir.
I. HAVA ARACININ HUKUKİ NİTELİĞİ VE TESCİLİ
1. Hava Aracının Tanımı ve Niteliği
TSHK m. 3’e göre hava aracı, “havada seyretmek üzere imal edilmiş araç”tır. Uçak, helikopter, planör, balon, hava gemisi gibi araçlar bu tanıma girer. Bu araçların en belirgin özelliği, yüksek değerli taşınır mallar olmalarıdır. Ancak, TMK’daki klasik taşınır mallardan farklı olarak özel sicile kayıt zorunluluğu vardır.
2. Sicile Kayıt Zorunluluğu
TSHK m. 66 ve devamı, hava araçlarının Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) nezdinde tutulan hava aracı siciline kaydedileceğini düzenler. Sicile kayıt, hem mülkiyet hem de ayni hakların üçüncü kişilere karşı ileri sürülmesi bakımından kurucu etkiye sahiptir.
3. Sicilin Hukuki Niteliği
Hava aracı sicili, tıpkı tapu sicili gibi aleni, resmi ve güvenilir niteliktedir. Buradaki kayıtlar, üçüncü kişilerin korunmasını amaçlar. Hava aracının mülkiyeti, ipoteği, rehin hakkı veya intifa hakkı, ancak sicile kayıt ile hüküm ifade eder.
II. AYNI HAK KAVRAMI VE HAVA ARACI ÜZERİNDE UYGULANMASI
1. Genel Olarak Ayni Haklar
TMK m. 683 vd. uyarınca, ayni haklar eşya üzerinde doğrudan hâkimiyet sağlayan ve herkese karşı ileri sürülebilen haklardır. Mülkiyet, sınırlı ayni haklar (irtifak, rehin) bu kapsamdadır.
2. Hava Aracı Üzerindeki Ayni Haklar
Hava aracı üzerinde kurulabilecek ayni haklar şunlardır:
-
Mülkiyet hakkı
-
Rehin hakkı (ipotek dahil)
-
İntifa hakkı
-
Kullanma/kira hakkının şerhi
-
Satış vaadi şerhi
Bu hakların tamamı, sicile kayıtla üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir hale gelir.
III. HAVA ARACI ÜZERİNDE REHİN VE İPOTEK
1. Rehin Kavramı
Rehin, bir alacağın güvence altına alınması için borçlunun veya üçüncü kişinin malvarlığı değerini alacaklıya teminat göstermesidir. Hava aracında rehin hakkı, ekonomik değerinden dolayı alacaklıların en çok tercih ettiği teminat türlerinden biridir.
2. İpotek Kavramı
İpotek, özellikle taşınmazlar üzerinde kurulan rehin türü olmakla birlikte, TSHK m. 68, hava araçları üzerinde de ipotek tesisine imkan tanımıştır. Burada ipotek, borcun ödenmemesi halinde alacaklıya hava aracının paraya çevrilmesi yoluyla tatmin imkânı sağlar.
3. İpoteğin Kuruluş Şartları
-
Resmi şekil: İpotek sözleşmesi noter huzurunda yapılmalıdır (TSHK m. 69).
-
Sicile tescil: İpotek hakkı, SHGM siciline tescil ile doğar.
-
Alacaklı ve borçlu iradesi: Tarafların rızası ile ipotek tesis edilebilir.
IV. İPOTEĞİN HÜKÜMLERİ
1. Alacaklı Bakımından
-
Alacaklı, borç ödenmediğinde hava aracının satışını talep edebilir.
-
Öncelik sırası, tescil tarihine göre belirlenir (TSHK m. 72).
-
Alacaklı, faiz, gecikme faizi ve masraflar için de ipoteğe dayanabilir.
2. Borçlu Bakımından
-
Borçlu, hava aracını ipotekli olarak kullanmaya devam edebilir.
-
Ancak ipotekli hava aracı üzerinde tasarrufları sınırlıdır; yeni ipotekler sıraya girer.
3. Üçüncü Kişiler Bakımından
-
Sicilde kayıtlı ipotek, herkese karşı hüküm doğurur.
-
İyiniyetli üçüncü kişilerin korunması, sicil güvencesi ile sağlanır.
V. ULUSLARARASI HUKUK BOYUTU
Hava araçları, uluslararası ticaret ve taşımacılığın temel araçlarıdır. Bu nedenle, uluslararası düzenlemeler önem taşır.
-
Cape Town Sözleşmesi (2001): Türkiye’nin taraf olduğu bu sözleşme, uluslararası taşınır mallar üzerinde teminat hakkını düzenler. Hava araçları bakımından ipotek ve rehin haklarının uluslararası geçerliliği güvence altına alınır.
-
İkili anlaşmalar: Türkiye’nin bazı ülkelerle yaptığı ikili anlaşmalar, hava araçlarının mülkiyet ve ipotek işlemlerinde tanıma ve tenfiz hükümleri içerir.
VI. HAVA ARACI ÜZERİNDE İCRA, HACİZ VE PARAYA ÇEVİRME
1. Paraya Çevirme
TSHK m. 74, hava aracı ipoteğinin paraya çevrilmesinde İcra ve İflas Kanunu hükümlerine atıf yapmıştır. Bu durumda hava aracı icra dairesi tarafından satılır ve bedelden alacaklı tatmin edilir.
2. Haciz
İpotek dışında da, alacaklılar hava aracına haciz koydurabilir. Haciz şerhi de sicile kaydedilerek üçüncü kişilere karşı hüküm doğurur.
3. İhtiyati Haciz
Borçlunun kaçırma ihtimali olduğunda alacaklı, mahkemeden ihtiyati haciz kararı alarak hava aracına geçici olarak el koydurabilir.
VII. YARGITAY İÇTİHATLARI
-
Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.: Hava aracı üzerindeki ipoteğin ancak sicile tescil ile hüküm doğuracağını vurgulamıştır.
-
Yargıtay 19. HD, 2016/2541 E., 2018/3470 K.: İpotek sözleşmesinin noter huzurunda yapılmaması halinde geçersiz olacağına karar verilmiştir.
-
Yargıtay 12. HD, 2015/11234 E., 2017/8456 K.: İcra yoluyla paraya çevirmede, hava aracı satışının aleniyet ve şeffaflık ilkelerine uygun yapılması gerektiği belirtilmiştir.
VIII. ÖĞRETİDEKİ GÖRÜŞLER
-
Bazı yazarlar, hava araçlarının yüksek değeri sebebiyle ipotek yerine finansal leasing modelinin daha uygun olduğunu savunmaktadır.
-
Diğer görüşlere göre ise, ipotek ve rehin hakları alacaklıyı koruyan en güçlü araçlar olup, özellikle bankacılık kredilerinde vazgeçilmezdir.
-
Uluslararası sözleşmelerle uyum sağlanmasının, Türkiye’nin havacılık sektörüne yabancı yatırımcı çekmesi için şart olduğu ifade edilmektedir.
IX. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Hava araçları, ekonomik değerleri ve uluslararası niteliği sebebiyle özel hukuki düzenlemelere tabi kılınmıştır. Hava aracı üzerinde rehin ve ipotek kurulması, alacaklıların menfaatlerini koruyan güçlü bir teminat aracıdır.
Türk hukuku, TSHK hükümleri ile TMK ve TBK’nın genel hükümlerini uyumlu şekilde bir araya getirmiştir. Ayrıca, Cape Town Sözleşmesi’ne taraf olunması, uluslararası düzeyde yatırımcı güvenini artırmıştır.
Yargıtay kararları da, hava aracı ipoteğinin ancak noter sözleşmesi + sicil tescili ile kurulabileceğini, aksi halde üçüncü kişilere karşı ileri sürülemeyeceğini açıkça ortaya koymuştur.
Sonuç olarak, hava aracı üzerinde rehin, ipotek ve diğer ayni hakların tesis edilmesi; hem alacak güvenliği, hem havacılık sektörünün finansmanı, hem de uluslararası ticaretin güvenliği bakımından kritik bir rol oynamaktadır. Türk hukuk düzeni, bu konuda çağdaş ve kapsamlı bir çerçeve sunmaktadır.
About Post Author
