Çatma Halinde Gemilerin Farklı Kara Sularında Olması Durumunda İzlenecek Hukuki Yol

I. GENEL HUKUKİ ÇERÇEVE

1. Çatma Kavramı

Çatma, iki ya da daha fazla deniz aracının fiili temas sonucu zarar görmesi veya ziyan doğmasıdır. Bu olay, 1960 tarihli Lahey Çatma Sözleşmesi ve Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 1308-1320 arasında düzenlenmiştir.

2. Yetki Sorunu ve Uygulanacak Hukuk

• Kara sularında meydana gelen çatmalarda, ilgili devletin (bayrak devleti değil, yerel liman devleti) hukuku uygulanır.

• Açık denizlerde meydana gelen çatmalarda, genellikle bayrak devleti hukuku veya tarafların üzerinde anlaştığı ulusal hukuk/tahkim uygulanır.

• Eğer çatma farklı kara sularında seyreden gemiler arasında olsa da temasın olduğu nokta belirli bir devletin karasularında gerçekleşmişse, o kıyı devleti yetkilidir.

  II. UYUŞMAZLIKTA İZLENECEK HUKUKİ YOL

  A. İlk Adım: Olayın Belgelenmesi

  • Olay yeri ve zamanı, hava/deniz koşulları, seyrüsefer kayıtları,

  • Gemi kaptanlarının raporları,

  • Tanık ifadeleri ve varsa liman kontrol verileri,

  • Sigorta şirketine anında bildirim.

  B. Bayrak Devleti ve Yetki İncelemesi

  Gemilerin bayrak devletleri farklıysa:

  1. İki taraf da kendi ülkesinde dava açabilir.

  2. Çatma açık denizdeyse, anlaşmaya bağlı olarak tahkim veya belirli ülke hukuku seçilebilir.

  3. IMO’nun (Uluslararası Denizcilik Örgütü) çatma kuralları (COLREG) dikkate alınarak kusur oranları belirlenir.

  C. Tahkim veya Mahkeme Yolu

  • Taraflar arasında denizcilik sözleşmesi varsa (örneğin navlun sözleşmesi, taşıma sözleşmesi), oradaki tahkim sözleşmesi uygulanabilir.

  • ICC, (LMAA) veya ISTAC gibi tahkim merkezlerinde dava açılabilir.

  • Taraflardan biri liman devletine aitse, liman devletinin yetkili ticaret mahkemesinde de dava açılabilir.

  ---

   III. KUSURUN TESPİTİ VE TAZMİNAT

  1. Kusur Tespiti

  • TTK m. 1310’a göre, çatma tam kusurlu, müterafik kusurlu veya kaçınılmaz olabilir.

  • Tazminat miktarı kusur oranına göre belirlenir.

  • Türk Hukuku’nda %100 kusur durumunda, tüm zararı o taraf üstlenir. Ortak kusur varsa zarar kusur oranında bölüştürülür.

  2. Tazminat Talepleri

  • Gemi onarımı,

  • Yük hasarı,

  • Gecikmeden doğan zararın tazmini,

  • Ölüm veya yaralanma varsa destekten yoksun kalma ve manevi tazminat.

  ---

   IV. SİGORTA VE P&I KAPSAMI

  • Her iki gemi de genellikle (P&I) sigortası altındadır.

  • Çatma olayında her taraf kendi sigorta şirketiyle temasa geçer ve deniz eksperleri görevlendirilir.

  • Zararı karşılayan sigortacı, sonra rücu hakkını kullanarak diğer tarafa dönebilir.

  ---

   SONUÇ VE TAVSİYE

  Gemiler farklı kara sularında seyir hâlindeyken çatışmışsa, uygulanacak yol şu şekildedir:

  1. Olay yeri hukukuna bakılır (hangi kara sularında olduğu),

  2. Bayrak devletlerinin hukuku karşılaştırılır,

  3. Sigorta şirketleriyle iletişime geçilerek eksper atanır,

  4. Uyuşmazlık büyürse, anlaşmaya göre tahkim veya mahkeme süreci başlatılır,

  5. Uluslararası hukuk normları ve TTK birlikte uygulanır.