Deniz Taşımacılığında Taşıyanın ve Taşınanın Sorumluluğu: Navlun Sözleşmelerinde Uygulama Örnekleri
Giriş
Deniz taşımacılığı, uluslararası ticaretin en temel unsurlarından biridir. Taşıyan (carrier) ve taşınan (shipper) arasındaki yükümlülükler ve haklar, navlun sözleşmeleri ile belirlenir. Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve uluslararası deniz taşımacılığı kuralları, tarafların sorumluluklarını detaylı bir şekilde düzenlemektedir. Bu makalede, taşıyan ve taşınanın yükümlülükleri, sözleşme ihlalleri ve mahkeme kararları ışığında uygulama örnekleri ele alınacaktır.
1. Navlun Sözleşmesi Nedir?
Navlun sözleşmesi, taşıyanın belirli bir ücret karşılığında yükü taşıma yükümlülüğü altına girdiği sözleşmedir. Bu sözleşmeler genellikle konşimento ile belgelenir ve üç temel türü vardır:
- Zaman Çarteri (Time Charter): Gemi belirli bir süre için kiralanır.
- Sefer Çarteri (Voyage Charter): Belirli bir yükün belirli bir güzergâhta taşınması için yapılır.
- Bareboat Çarteri: Gemi mürettebat ve diğer donanımlar olmadan kiralanır.
Taraflar arasında yapılan bu sözleşmelerde taşıyanın ve taşınanın çeşitli hakları ve sorumlulukları bulunmaktadır.
2. Taşıyanın Sorumlulukları ve Hukuki Yükümlülükleri
Taşıyan, yükü belirlenen varış noktasına güvenli bir şekilde ulaştırmakla yükümlüdür. TTK m.1178 ve Hukuken Zorunlu Konvansiyonlar (Hague-Visby Kuralları, Hamburg Kuralları, Rotterdam Kuralları) taşıyanın sorumluluklarını belirlemektedir.
a) Yükü Koruma ve Özen Gösterme Borcu
Taşıyan, yükü “iyi bir denizci özeni” ile taşımak zorundadır. Yükün kaybolması, hasar görmesi veya gecikmesi halinde taşıyanın kusuru varsa tazminat ödemekle yükümlüdür.
✅ Uygulama Örneği:
Bir gemi taşımacılığı firması, konteynerlerde bulunan elektronik eşyaları nem ve ısıya karşı korumadığı için yük zarar görmüştür. Yargıtay, taşıyanın yükü koruma borcunu ihlal ettiği gerekçesiyle tazminata hükmetmiştir (Yargıtay 11. HD, 2022/3476 E., 2022/5123 K.).
b) Yükleme ve Boşaltma Süreçlerinde Özen Borcu
Taşıyan, yükleme ve boşaltma sırasında gerekli önlemleri almak zorundadır. Ancak, bazen bu yükümlülük, navlun sözleşmesine göre taşınana devredilebilir.
✅ Uygulama Örneği:
Bir taşımacılık firması, yükleme sırasında vinçlerin yanlış kullanımı nedeniyle yükün gemiye zarar vermesine sebep olmuş, mahkeme taşıyanı “hizmet kusuru” nedeniyle sorumlu tutmuştur.
c) Gecikme Durumunda Tazminat Sorumluluğu
Eğer taşıyan, sözleşmede belirtilen sürede yükü teslim etmezse, taşınana karşı tazminat ödeme yükümlülüğü doğabilir. Ancak, gecikmenin mücbir sebeplerden kaynaklanması durumunda taşıyan sorumlu tutulmaz.
✅ Uygulama Örneği:
Küresel konteyner krizinde birçok taşıyan, gecikmeler yaşadı. Ancak, mahkemeler “öngörülemez ve kaçınılmaz nedenler” ilkesini uygulayarak taşıyanları sorumluluktan muaf tuttu.
3. Taşınanın Sorumlulukları ve Hukuki Yükümlülükleri
Taşınan, taşıyana karşı yükleme, taşıma, gümrük ve ödeme süreçlerinde çeşitli sorumluluklar üstlenir.
a) Navlun (Taşıma Ücreti) Ödeme Yükümlülüğü
Taşınan, navlun sözleşmesi gereğince taşıma ücretini zamanında ödemelidir. Ödenmemesi halinde, taşıyan taşınana karşı alacak davası açabilir ve yük üzerinde hapis hakkını kullanabilir.
✅ Uygulama Örneği:
Bir ithalat şirketi, yükleme sonrası navlun ücretini ödemediği için taşıyan yükü limanda tutmuş, mahkeme taşıyanın hapis hakkını yasal bulmuştur.
b) Eksik veya Yanıltıcı Beyanlarda Bulunmama Yükümlülüğü
Taşınan, yükün niteliği hakkında doğru bilgi vermelidir. Yanıltıcı beyanlar, taşıyanın zarar görmesine neden olursa taşınan sorumlu tutulur.
✅ Uygulama Örneği:
Bir ihracat şirketi, taşınan yükün tehlikeli madde içermediğini belirtmiş ancak gemide yangın çıkmasına neden olmuştur. Mahkeme, taşınanın yanıltıcı beyanı nedeniyle sorumlu olduğuna karar vermiştir.
c) Gümrük İşlemlerini Takip Etme ve Belgeleri Hazırlama Yükümlülüğü
Navlun sözleşmelerinde taşınan, gerekli gümrük işlemlerini zamanında yapmak zorundadır. Aksi halde, taşıyanın gecikme nedeniyle oluşan zararları taşınana rücu etme hakkı doğabilir.
✅ Uygulama Örneği:
Bir gıda ithalatçısı, gümrük belgelerini zamanında ibraz etmediği için limanda ek masraflar doğmuş ve taşıyan bu masrafları taşınandan tahsil etmiştir.
4. Navlun Sözleşmelerinde Uyuşmazlıklar ve Çözüm Yolları
Deniz taşımacılığında sıkça görülen uyuşmazlıklar şu şekildedir:
- Navlun ücretinin ödenmemesi → Alacak davası
- Yük hasarı → Tazminat davası
- Teslimatta gecikme → Cezai şart ve zarar tazmini
Uyuşmazlık çözüm yolları:
- Tahkim: Londra Denizcilik Tahkim Derneği (LMAA) veya İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC)
- Mahkemeler: Türk mahkemeleri veya uluslararası mahkemeler
- Arabuluculuk: Alternatif çözüm yöntemi
About Post Author
