Satış Sözleşmesinde Ayıp

Satış sözleşmesine konu olan şeyin hayatın olağan akışına göre beklentisine uymaması “ayıp” olarak tanımlanabilir. Reklamlar bakımından ise, prensip olarak beklentiyi karşılamaması sayılmaz çünkü reklamların amacı alıcının ilgisini çekmektir.

Ayıp türleri

• Maddi ayıp, satım sözleşmesine konu olan şeyin işlevsel, fiziksel özellikleriyle ilgilidir.
• Hukuki ayıp, satış sözleşmesine konu olan şeyin kullanımında kamusal sınırlama olmasıdır örnek vermek gerekirse hacizli mal olmasıdır.
• Ekonomik ayıp, satış sözleşmesine konu olan şeyden beklenen kazancı elde edememektir fakat beklenti gerçekçi olmalıdır.
• Nicelik ayıp, miktar eksikliğidir.

Ayıp şartlar

Ayıp önemli ayıp olmalıdır alıcının satım sözleşmesine konu olan şeyden beklediği verimi alamaması ya da önemli ölçüde bu verimi düşürmesidir ve bunun tespiti her sektör bakımından farklıdır.

Alıcı ayıbı bilmemelidir eğer alıcı ayıbı bilerek satım sözleşmesini gerçekleştiriyorsa ayıbı kabul etmiş demektir. TBK 222.maddesine göre; Satıcı, satış sözleşmesinin kurulduğu sırada alıcı tarafından bilinen ayıplardan sorumlu değildir. Satıcı, alıcının satılanı yeterince gözden geçirmekle görebileceği ayıplardan da, ancak böyle bir ayıbın bulunmadığını ayrıca üstlenmişse sorumlu olur.

Sorumsuzluk anlaşması olmamalıdır yani alıcı ve satıcı arasında satıcı malı satarken ‘Ortaya çıkacak ayıplardan sorumlu değildir’ gibi hükümler sorumsuzluk anlaşmasına girer ve alıcı ayıbı kabul etmiş olmaktadır.

Yine TBK’nın 221.maddesinde satıcı satılanı ayıplı olarak devretmekte ağır kusurlu ise, ayıptan sorumluluğunu kaldıran veya sınırlayan her anlaşma kesin olarak hükümsüz olduğu bildirilmiştir.

Alıcı gözden geçirme ve bildirim külfetlerini yerine getirmiş olmalıdır. TBK’nın 223.maddesine göre; Alıcı, devraldığı satılanın durumunu işlerin olağan akışına göre imkân bulunur bulunmaz gözden geçirmek ve satılanda satıcının sorumluluğunu gerektiren bir ayıp görürse, bunu uygun bir süre içinde ona bildirmek zorundadır.

Alıcı gözden geçirmeyi ve bildirimde bulunmayı ihmal ederse, satılanı kabul etmiş sayılır. Ancak, satılanda olağan bir gözden geçirmeyle ortaya çıkarılamayacak bir ayıp bulunması hâlinde, bu hüküm uygulanmaz. Bu tür bir ayıbın bulunduğu sonradan anlaşılırsa, hemen satıcıya bildirilmelidir; bildirilmezse satılan bu ayıpla birlikte kabul edilmiş sayılacağı ifade edilmiştir.

Alıcıya yüklenmiş gözden geçirme ve bildirim külfetidir. Bunun için açık(aşikar) ayıp olağan bir bakma ile görülebilir örnek vermek gerekirse bir vazo alırken bir kırık varsa bu görülebilir ve bu aşikar ayıptır ve bu şekilde alırsa alıcı bunu kabul etmiş sayılır. Gizli ayıp ise olağan gözden geçirme ile anlaşılamayacak ayıplardır örneğin bir bilgisayar alırken ayıbını anlamak için kullanmak gerekmektedir. TBK 223.maddesi, ‘imkan bulur bulmaz’ demektedir bunun zamanı ise sektöre göre farklılık göstermektedir.

Alıcının Seçimlik Hakları

• Borçlar Kanunun 227.maddesine göre, satıcının satılanın ayıplarından sorumlu olduğu hâllerde alıcı, aşağıdaki seçimlik haklardan birini kullanabilir:
• Satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme.
• Satılanı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinde indirim isteme.
• Aşırı bir masrafı gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme.
• İmkân varsa, satılanın ayıpsız bir benzeri ile değiştirilmesini isteme. Alıcının genel hükümlere göre tazminat isteme hakkı saklıdır. Satıcı, alıcıya aynı malın ayıpsız bir benzerini hemen vererek ve uğradığı zararın tamamını gidererek seçimlik haklarını kullanmasını önleyebilir. Alıcının, sözleşmeden dönme hakkını kullanması hâlinde, durum bunu haklı göstermiyorsa hâkim, satılanın onarılmasına veya satış bedelinin indirilmesine karar verebilir. Satılanın değerindeki eksiklik satış bedeline çok yakın ise alıcı, ancak sözleşmeden dönme veya satılanın ayıpsız bir benzeriyle değiştirilmesini isteme haklarından birini kullanabilir.

Haklar eşit fakat sınırlamalar mevcuttur herhangi birini seçme hakkı var alıcının fakat bazı sınırlamalar mevcuttur. Örneğin alıcı dönme hakkını kullanmak istiyor faka hâkim dönmeyi haklı görmüyorsa bu durumda hakim malın onarılmasına ya da satış bedelinin düşürülmesine hükmedebilmektedir.

Tüm detaylara ve aklınızda bulunan sorulara cevap bulmak için Av. Ferhat Kule ile görüşebilirsiniz.

Deniz Şahin