Otonom Araçlarda Yapay Zeka ve Hukuki Sorumluluk: Yeni Dönemin Trafik Düzeni

Otonom araçlar, yapay zeka teknolojilerinin günlük yaşama entegre olduğu en dikkat çekici alanlardan biridir. Kendi kendine sürüş yeteneğine sahip bu araçlar, yolculukları daha güvenli, verimli ve çevre dostu hale getirme potansiyeli taşıyor. Ancak otonom araçların yaygınlaşması, birçok hukuki sorunu da beraberinde getiriyor. Bu makalede, otonom araçların hukuki sorumluluk boyutları, kazalar ve ihlaller durumunda ortaya çıkan sorumluluk tartışmaları, mevcut hukuk düzenlemelerinin yetersizlikleri ve gelecekteki düzenleme önerileri ele alınacaktır.

Otonom Araçlar ve Hukuki Çerçeve

Otonom araçlar, çeşitli seviyelerde sürüş otomasyonu sunan yapay zeka destekli sistemlerle donatılmıştır. Society of Automotive Engineers (SAE) tarafından tanımlanan bu seviyeler, 0’dan (tamamen insan kontrolü) 5’e (tam otonom sürüş) kadar değişmektedir. Otonom araçların yaygınlaşmasıyla birlikte, sorumluluk kimin üzerinde olduğu, sürücünün, üreticinin veya yazılım geliştiricisinin mi sorumlu tutulacağı gibi sorular önem kazanmaktadır. Bu tür sorular, hukuki sorumluluk açısından yeni bir boyut kazandırmaktadır.

Otonom Araçlarda Hukuki Sorumluluk

Otonom araçlarda hukuki sorumluluk, özellikle kazalar ve olası hatalar durumunda kimlerin sorumlu olacağına dair çeşitli zorluklar yaratmaktadır. Geleneksel araç kazalarında sorumluluk genellikle sürücüye atfedilirken, otonom araçlarda bu sorumluluğun nasıl paylaştırılacağı açık bir konu değildir. Bu bağlamda, birkaç farklı hukuki yaklaşım dikkate alınabilir:

1. Sürücü Sorumluluğu

Otonom araçlarda bile, araç kullanıcısının sorumluluğu tam olarak ortadan kalkmaz. Birçok otonom araç, 3. ve 4. seviye otomasyonda sürücüden aracın kontrolünü devralmasını isteyebilir. Sürücü, bu durumda kontrolü almada başarısız olursa, kazadan sorumlu tutulabilir. Bu sorumluluk, özellikle araçta bulunan yapay zeka sistemlerinin hata yaptığı durumlarda karmaşık hale gelir. Ancak, 5. seviye tam otonom araçlarda sürücü kavramının ortadan kalkması, bu sorumluluk modelini geçersiz kılabilir.

2. Üretici ve Yazılım Geliştiricisi Sorumluluğu

Otonom araçların yapay zeka ve yazılım sistemleri tarafından yönlendirilmesi, üreticiler ve yazılım geliştiricilerini sorumluluk zincirinin önemli bir parçası haline getirir. Eğer bir otonom araç, yazılım hatası veya sensör arızası nedeniyle kaza yaparsa, üretici ve yazılım geliştiricileri bu kazadan sorumlu tutulabilir. Bu durumda, ürün sorumluluğu kavramı devreye girer. Otonom araçların, güvenli ve hatasız bir şekilde çalışmasını sağlamak üreticinin yasal sorumluluğundadır. Ürün sorumluluğu hukuku, araçların güvenlik standartlarını karşılamadığı durumlarda üreticiye tazminat yükümlülüğü getirebilir.

3. Yapay Zeka Sistemlerinin Sorumluluğu

Otonom araçlarda kullanılan yapay zeka sistemleri, sürüş kararlarını bağımsız olarak alabilir. Bu kararlar, anlık veri toplama ve analiz etme yeteneğine dayanır. Ancak, yapay zeka sistemleri her zaman hatasız çalışmayabilir. Bu durumda, yapay zekanın kendisi mi yoksa onu geliştiren şirket mi sorumlu tutulmalıdır? Yapay zeka sistemleri şu anda hukuki bir kişilikten yoksundur, bu nedenle doğrudan sorumluluk yapay zeka sisteminin geliştiricilerine veya aracın üreticisine atfedilir.

Otonom Araç Kazalarında Sigorta Sorunları

Otonom araçlar, sigorta sektöründe de köklü değişikliklere neden olacaktır. Geleneksel sigorta sistemleri, sürücünün sorumluluğu üzerine kuruludur. Ancak, otonom araçlarda kazaların sorumluluğunun sürücüden üreticiye veya yazılım geliştiricisine kayması, sigorta sistemlerinin de yeniden yapılandırılmasını gerektirebilir.

1. Sürücü Sorumluluğu Sigortası: Eğer bir otonom araçta sürücü devreye girip kazaya sebep olursa, bu durumda mevcut zorunlu trafik sigortası kapsamında sorumluluk değerlendirilir. Ancak sürücüye çok az görev yüklenen tam otomatik sistemlerde bu sigorta modeli yetersiz kalabilir.
2. Üretici Sorumluluğu Sigortası: Üretici hatalarına dayalı bir kaza meydana gelirse, araç üreticilerinin veya yazılım geliştiricilerinin sorumluluğu üstlenecek bir sigorta sistemi gerekebilir. Bu tür kazalar için yeni bir sigorta modeli geliştirilmesi gerekebilir.

Mevcut Hukuki Düzenlemeler ve Yetersizlikler

Birçok ülke, otonom araçların hukuki sorumluluğunu henüz net bir şekilde düzenlememiştir. Türkiye’de de otonom araçlar ile ilgili düzenlemeler henüz olgunlaşmamıştır. Mevcut trafik ve motorlu araçlar mevzuatları, insan sürücülerin sorumlulukları üzerine kuruludur ve yapay zekanın dahil olduğu sürüşlerde bu mevzuatlar yetersiz kalmaktadır.

Örneğin, Karayolları Trafik Kanunu, araç sürücülerinin trafik kazalarındaki sorumluluklarını belirler. Otonom araçlarda bu sorumlulukların nasıl şekilleneceği ise belirsizdir. Benzer şekilde, Türk Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu‘nda ürün sorumluluğu hükümleri, otonom araçlardaki yazılım hatalarından doğan sorumluluğun nasıl paylaşılacağını tam olarak kapsamamaktadır.

Gelecekteki Düzenlemelere İlişkin Öneriler

Otonom araçlar için etkin bir hukuki düzenleme geliştirmek, hem bireylerin haklarını korumak hem de bu teknolojinin güvenli bir şekilde kullanılmasını sağlamak açısından büyük önem taşır. Bu bağlamda bazı düzenleme önerileri şu şekildedir:

1. Otonom Araç Seviyelerine Göre Farklı Hukuki Rejimler: Otonom araçların farklı seviyelerdeki otomasyonları dikkate alınarak sorumluluk paylaşımı yapılmalıdır. Örneğin, 4. ve 5. seviye araçlarda sürücü sorumluluğu tamamen ortadan kaldırılabilir ve sorumluluk doğrudan üreticiye yüklenebilir.
2. Yapay Zeka Hukuki Kişiliği: Yapay zeka sistemlerine sınırlı da olsa hukuki bir kişilik tanınması konusu tartışılabilir. Bu kişilik, yapay zekanın kendi hatalarından sorumlu tutulabilmesini sağlayacak yasal bir çerçeve sunabilir.
3. Otonom Araç Sigorta Sistemi: Otonom araçlar için özel bir sigorta sistemi geliştirilmelidir. Bu sistem, yazılım ve donanım hatalarından doğan kazalarda sorumluluğu üstlenecek bir yapıyı içermelidir.
4. Uluslararası Standartların Geliştirilmesi: Otonom araçların sınır ötesi kullanımını düzenlemek için uluslararası hukuki standartlar belirlenmelidir. Bu standartlar, özellikle otonom araçların farklı ülkelerdeki yasal sorumluluklarını uyumlu hale getirmeye yönelik olmalıdır.

Sonuç

Otonom araçların gelişimi, hem teknolojik hem de hukuki açıdan köklü değişiklikleri beraberinde getirmektedir. Yapay zeka destekli araçların yaygınlaşmasıyla birlikte sorumluluğun nasıl paylaştırılacağı, mevcut hukuk sistemlerinin bu yeni teknolojiye nasıl uyum sağlayacağı önemli bir tartışma konusudur. Sürücü, üretici ve yazılım geliştiricileri arasında sorumluluğun adil bir şekilde dağıtılması, otonom araçların güvenli ve sorunsuz bir şekilde kullanılabilmesi için gereklidir. Gelecekte bu konulara dair düzenlemelerin netleşmesi, otonom araç teknolojisinin daha geniş bir kabul görmesine katkı sağlayacaktır.