MUTLAK VE NİSBİ BUTLAN: SÖZLEŞMELERİN GEÇERSİZLİK HALLERİ VE HUKUKİ SONUÇLARI

Sözleşmelerin Geçersizlik halleri: Mutlak ve Nisbi Butlan:

Mutlak butlan ve nisbi butlan, sözleşmelerin geçersizliğini ifade eden iki farklı hukuki kavramdır. Bu kavramlar, sözleşmelerin hangi durumlarda geçersiz sayılacağını ve bu geçersizliğin hukuki sonuçlarını belirler.

Mutlak Butlan: 

Mutlak butlan, bir hukuki işlemin kesin ve baştan itibaren geçersiz olması durumudur. Bu tür bir geçersizlik; işlemin, kurucu unsurlarının var olmasına rağmen hukukun emredici hükümlerine aykırı olması sebebiyle meydana gelir. Mutlak butlanla sakat bir hukuki işlem sanki hiç yapılmamış gibi kabul edilir. Mutlak butlan, çoğunlukla bir hukuki işlemin; hukukun emredici kurallarına, kamu düzenine, ahlaka veya kişilik haklarına aykırı olması sebebiyle ortaya çıkar. Mutlak butlanla sakat bir hukuki işlem baştan itibaren geçersizdir ve herhangi bir hukuki sonuç doğurmaz. Bir işlemin mutlak butlanla sakat olduğu her zaman ve herkes tarafından ileri sürülebilir. Bu ileri sürme hakkı için zamanaşımı süresi yoktur. Mahkeme, mutlak butlan durumunun varlığını kendiliğinden dikkate alır.

Mutlak Butlan Sebepleri:

1. Hukuka Aykırılık: Sözleşmenin konusu hukuka aykırı ise (örneğin, yasa dışı bir faaliyetin gerçekleştirilmesi için yapılan bir sözleşme) bu sözleşme mutlak butlan ile geçersizdir.
2. Ahlaka Aykırılık: Sözleşme, genel ahlaka aykırı bir içerik taşıyorsa geçersizdir.
3. Kamu Düzenine Aykırılık: Kamu düzenine aykırı sözleşmeler mutlak butlan ile geçersiz sayılır.
4. Şekil Şartlarına Uymama: Kanunen belirli bir şekil şartına tabi olan sözleşmelerin, bu şekil şartlarına uyulmaması halinde geçersiz sayılır.
5. Fiil Ehliyeti Eksikliği: Tam ehliyetsiz kişilerin yaptığı sözleşmeler mutlak butlan ile geçersizdir.

Mutlak Butlanın Sonuçları:

• Sözleşme, baştan itibaren geçersizdir.
• Geçersiz bir sözleşmeye dayanarak taraflar arasında herhangi bir hak veya yükümlülük doğmaz.
• Taraflar, sözleşme gereği elde ettikleri menfaatleri iade etmekle yükümlüdür.

 

Nisbi Butlan: 

Nisbi butlan, hukuki işlemin belirli sebeplerle geçersiz sayılabileceği fakat bu geçersizliğin ilgili taraflarca ileri sürülmesi gereken bir durumdur. Bu geçersizlik, mutlak butlana kıyasla daha hafif bir geçersizliktir ve genellikle sözleşme taraflarından birini koruma amacıyla getirilmiştir. Nisbi butlan durumunda; hukuki işlem baştan itibaren geçersiz sayılmakla birlikte, bu geçersizlik ancak ilgili tarafın beyanıyla geçerlilik kazanır veya geçersizlik kararı alınır. Sadece ilgili tarafın, yani hukuki işlemden zarar gören tarafın geçersizliği ileri sürme hakkı vardır. İlgili tarafın, nisbi butlanı belirli bir süre içerisinde ileri sürmesi gerekir. Bu süre geçtikten sonra nisbi butlan ileri sürülemez. Nisbi butlan durumunun varlığını mahkeme kendiliğinden dikkate almaz. Bunun mahkemede ileri sürülmesi gerekir.

Nisbi Butlan Sebepleri:

1. Hata: Taraflardan birinin, sözleşmeyi yaparken esaslı bir hata yapması durumunda, sözleşme nisbi butlan sebebiyle iptal edilebilir.
2. Hile: Sözleşme yapılırken taraflardan birinin, diğer tarafı kasıtlı olarak yanlış bilgilendirmesi veya aldatması durumunda, hile nedeniyle sözleşme iptal edilebilir.
3. Tehdit (İkrah): Bir tarafın, sözleşmeyi zorla veya tehdit altında yapması durumunda, bu sözleşme nisbi butlan nedeniyle geçersiz sayılabilir.

Nisbi Butlanın Sonuçları:

• Sözleşme, iptal edilinceye kadar geçerli kabul edilir.
• İlgili taraf iptal hakkını kullanmazsa, sözleşme geçerli olarak kabul edilir ve hukuki sonuçlar doğurur.
• İptal kararı verilirse, sözleşme baştan itibaren geçersiz sayılır ve taraflar birbirlerine karşı aldıklarını iade ederler.

Mutlak Butlan ve Nisbi Butlan Arasındaki Fark:

Mutlak butlan ve nisbi butlan arasındaki farklar, sözleşmelerin geçersiz sayılma sebepleri ve bu geçersizliğin sonuçlarıyla ilgilidir. İşte bu iki kavram arasındaki temel farklar:

1. Geçersizlik Sebepleri

• Mutlak Butlan:
  • Sözleşme, hukuka, ahlaka, kamu düzenine aykırılık gibi sebeplerle baştan itibaren geçersizdir.
  • Fiil ehliyeti olmayan kişilerce yapılan sözleşmeler mutlak butlana tabidir.
  • Şekil şartlarına uyulmaması gibi kanunun emredici hükümlerine aykırı hallerde ortaya çıkar.
• Nisbi Butlan:
  • Sözleşmenin geçersizliği, irade sakatlıkları (hata, hile, tehdit) gibi sebeplerden doğar.
  • Bu geçersizlik, ancak ilgili tarafın talebi üzerine ortaya çıkar ve mahkeme kararı ile geçersiz hale gelir.
  • Hükümleri nispeten daha esnektir ve tarafların itiraz etmemesi durumunda sözleşme geçerli sayılabilir.

2. Geçersizliğin Etkisi

• Mutlak Butlan:
  • Sözleşme baştan itibaren geçersizdir; hukuken hiç yapılmamış kabul edilir.
  • Taraflar, bu sözleşmeye dayanarak herhangi bir hak veya yükümlülük kazanamaz.
  • İlgili herkes (taraflar dışındaki kişiler de dahil) bu geçersizliği ileri sürebilir.
• Nisbi Butlan:
  • Sözleşme, iptal edilene kadar geçerli kabul edilir.
  • İlgili tarafın talebi üzerine mahkeme tarafından iptal edilmediği sürece, sözleşme geçerli olarak işlemeye devam eder.
  • İptal hakkı olan taraf, bu hakkını kullanmazsa sözleşme geçerli sayılır.

3.Süreç ve İleri Sürülme

• Mutlak Butlan:
• Geçersizlik kendiliğinden ortaya çıkar ve herkes tarafından her zaman ileri sürülebilir.

• Mahkeme, mutlak butlanı kendiliğinden dikkate alır.

• Nisbi Butlan:
  • Geçersizlik, ilgili tarafın talebi üzerine ortaya çıkar ve mahkeme kararı ile hükme bağlanır.
  • Nisbi butlanı yalnızca ilgili taraf ileri sürebilir; taraf bu hakkını kullanmazsa sözleşme geçerli olur.

4. Sonuçlar

• Mutlak Butlan:
  • Sözleşme hiç yapılmamış sayılır; taraflar aldıklarını iade etmekle yükümlüdür.
  • Hukuki olarak sözleşme geçersiz olduğu için hiçbir şekilde hak ve borç doğurmaz.
• Nisbi Butlan:
  • Sözleşme iptal edilirse, iptal kararının etkisiyle sözleşme baştan itibaren geçersiz hale gelir.
  • İptal edilmediği sürece, sözleşme tüm sonuçlarıyla geçerli sayılır ve taraflar hak ve yükümlülük altına girer.

 

Hukuk Öğrenci Stajyeri Nursena İbanoğlu