Manevi Tazminatın Miktarı

Objektif–Sübjektif Ölçütler, Artırım–İndirim Nedenleri ve Uygulama Stratejisi

Özet: Manevi tazminat, kişilik değerlerindeki sarsıntıyı hafifletmeyi amaçlayan, miktarı “hâkimin takdirine” bağlı, fakat hukukî ve mantıksal ölçütlerle denetlenebilir bir kurumdur. Türk Borçlar Kanunu (“TBK”) m.56 ve m.58 çerçevesinde hâkim; olayın niteliği, kusur ağırlığı, etkilenme düzeyi, sosyal–ekonomik veriler, paranın alım gücü ve hakkaniyeti birlikte değerlendirir. Zenginleşme yasağı, caydırıcılık, adil dengeleme ve benzer olaylarda eşitlik ilkeleri, Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarında da süreklilik kazanmış temel mihenk taşlarıdır. Aşağıdaki çalışma; miktar takdirinde objektif ve sübjektif kriterleri, artırım/indirim nedenlerini, faiz–zamanaşımı–ispat başlıklarını ve uygulamada pratik puanlama yaklaşımını ayrıntılı biçimde ortaya koyar.

1) Hukukî Çerçeve ve Kurucu İlkeler

TBK m.56: Bedensel zarar veya ölüm hâlinde, zarar gören veya ölenin yakınları lehine “uygun miktarda” manevi tazminata hükmedilebilir.
TBK m.58: Kişilik hakkı ihlalinde, saldırının tespiti ve önlenmesi gibi edimlerin yanında manevi tazminat da talep edilebilir.
TMK m.24–25: Kişilik haklarına hukuka aykırı saldırıya karşı korunma, durdurma ve tazmin.
TBK m.49, 51–52: Haksız fiil ve hâkimin tazminatı hakkaniyete göre belirleme yetkisi; müterafik kusur ve diğer indirime yol açan hâller.

1.1. Manevi tazminatın işlevi

Tatmin/Ferahlama işlevi: Mağdurun ruhsal dengesindeki sarsıntıyı hafifletmek.
Caydırıcılık ve dengeleme: Failin kusurlu davranışını önemseyen makul bir bedel.
Zenginleşme yasağı: Tutar, ceza ya da servet aktarımı değildir; orantısız yüksek miktarlar reddedilir.
Eşitlik ve öngörülebilirlik: Benzer olaylarda yakın bantlar; farklı yoğunluk/kusur varsa ayrışma.

1.2. Yargıtay’ın yerleşik yaklaşımı (özet ilkeler)

Miktar, olayın ağırlığı–tarafların sıfatı–kusur–yayılım/etki–paranın satın alma gücü ve hakkaniyet birlikte gözetilerek belirlenir.
“Zenginleşme aracı olamaz”; ancak sırf düşük tutmak da tatmin işlevini boşa çıkarır.
Bilirkişi “miktar” takdir edemez; hâkime yardımcı veri sunulabilir (özellikle tıbbi/psikolojik bulgular, erişim istatistikleri).
Manevi tazminatta faiz kural olarak dava tarihinden işler; bazı özel durumlarda farklı başlangıç gerekçelendirilir.

2) Miktarın Takdirinde Objektif Ölçütler

Objektif kriterler, olaydan dış dünyaya okunabilen göstergelerdir; kişisel algıdan ziyade somut veriye dayanır.

2.1. Olayın Mahiyeti ve Ağırlığı

Tür: Ölüm, ağır bedensel zarar, kalıcı/uzun süreli yaralanma, sağlık hizmeti kusuru, iş kazası, trafik kazası, cinsel dokunulmazlığa karşı suç, kişilik haklarının basın/internet yoluyla ihlali, özel hayatın gizliliği–veri ihlali, hakaret/iftira vb.
Yoğunluk: Eylemin sistematik ve ısrarlı oluşu; tekil–serisel saldırı ayrımı.
Sonuç şiddeti: Kalıcı sekeller, günlük yaşam işlevselliğinde düşüş, sosyal izolasyon, mesleki–akademik kayıplarla bağlantı.

2.2. Kusurun Ağırlığı ve İlliyet

Kasıtlı davranışlar > ağır kusur > basit kusur.
Gözetim/organizasyon kusuru: İşverenin iş sağlığı güvenliği yükümlülükleri; sağlık kuruluşu süreç kusurları.
İlliyetin gücü: Etki zincirinin doğrudanlığı ve öngörülebilirliği.

2.3. Yayılım Kapsamı ve Kamuya Etki

Basın–internet–sosyal medya: Yayının tirajı/erişimi, içeriğin kalıcılığı (arşiv etkisi), viral yayılım.
Düzeltme/tekzip yapılıp yapılmadığı; içeriğin derhal kaldırılıp kaldırılmadığı.

2.4. Paranın Alım Gücü ve Ekonomik Veriler

Karar tarihindeki enflasyon–alım gücü dikkate alınır; nominal küçük tutarlar tatmin işlevini bozar.
Tarafların ekonomik-sosyal durumu tek başına belirleyici değildir; ancak orantı ve caydırıcılık değerlendirmesine katkı sağlar.

2.5. Benzer Olaylarda Emsal Bantları

Eşitlik ilkesi gereği, aynı yoğunlukta benzer vakalarda mahkemelerin yerleşik bant aralıkları gözetilir.
Ancak mekanik eşitleme yapılmaz; somut farklar (örneğin süregenlik, özür, erişim sayısı) bant içinde ayarlamayı gerektirir.

3) Miktarın Takdirinde Sübjektif Ölçütler

Sübjektif kriterler, mağdur ve failin kişisel koşulları ile olayın mağdur üzerindeki öznel etkisini kapsar.

3.1. Mağdurun Kişisel Özellikleri ve Etkilenme Düzeyi

Yaş, sağlık geçmişi, kırılganlık (vulnerabilite): Çocuklar, yaşlılar, engelliler, hamileler yönünden etkilenme yüksek kabul edilir.
Sosyal–mesleki profil: Kamusal figürler/özel kişiler ayrımı; itibar–kariyer etkisi.
Psikolojik bulgular: Tanı, tedavi, terapi gereksinimi; raporlar etkilenme düzeyini nesnelleştirir.
Aile bağları: Ölüm/ ağır bedensel zarar hâlinde yakınların yakınlık derecesi ve fiilî ilişki yoğunluğu.

3.2. Failin Kişisel Durumu ve Davranış Biçimi

Pişmanlık–özür, telafi çabası, rızaya uygun düzeltme/tekzip, içeriği kaldırma gibi davranışlar indirime yol açabilir.
Alaycı, ısrarlı, küçümseyici, nefret söylemi içeren tutum ve tekrarlayan ihlaller ise artırım sebebidir.

3.3. Zaman Faktörü

Saldırı ile dava arasında geçen süre; uzama, etkilenmenin azalıp azalmadığı; fakat gecikme tek başına hak düşümü değildir (zamanaşımı saklı).

4) Artırım Nedenleri (Örnek Bükülme Noktaları)

Kasıtlı ve sistematik ihlal (ısrar, kampanya tarzı saldırı).
Yüksek erişim ve kalıcılık (ana akım medya, yüksek etkileşimli sosyal medya, arşiv etkisi).
Ağır sonuçlar (kalıcı sakatlık, uzun süreli tedavi, travma sonrası bozukluk).
Savunmasız gruplara yönelim (çocuk, engelli, yaşlı, hamile).
Özür/düzeltme yokluğu, inkâr–ısrar; ayrıca haksız kazanç amacı.
Kamu görevi veya profesyonel itibarın zedelenmesi (meslek onuru).
İşveren/kurumsal ihlaller: Sistem kusuru, yaygın risk.

5) İndirim Nedenleri

Müterafik kusur / kışkırtma (TBK m.52): Mağdurun katkısı ihlal ve sonuç arasındaki illiyeti zayıflatmışsa.
Özür, tekzip, içeriğin hızla kaldırılması, makul telafi davranışları.
Kısa süreli ve sınırlı erişimli ihlaller; yayılımın düşük kalması.
Zararın dengelenmesi: Başka yollarla tatmin (ör. aynı platformda görünür özür) – fakat bu, miktarı sıfırlamaz.
Somut etkilenmenin hafifliği: Tıbbi/psikolojik bulgu yokluğu, etkilenmenin geçici olması.
Zamanaşımına yakın gecikme ve iddianın güçlenen belirsizliği (hukuken düşürmez, fakat hakkaniyet indirimi gündeme gelebilir).

Not: “Ekonomik durum” başlı başına indirim sebebi değildir; yalnızca orantı ve caydırıcılık değerlendirmesine katkı yapar.

6) Faiz, Zamanaşımı ve Tahsil

Faiz başlangıcı: Manevi tazminatta kural olarak dava tarihi; bazı istisnai hallerde (ör. açık temerrüt/ihtar) farklı başlangıç gerekçeyle kabul edilebilir.
Faiz türü: Yasal faiz; sözleşmesel oran yoksa temerrüt faizi uygulanmaz.
Zamanaşımı: Haksız fiiller için genel süre 2 yıl (öğrenmeden) ve her hâlükârda 10 yıl; suç teşkil eden fiillerde ceza zamanaşımı daha uzun ise o süre (TBK m.72).
Tahsil ve icra: Hüküm kesinleşince icra; ihtiyati haciz–ihtiyati tedbir manevraları manevi tazminatta istisnaîdir.

7) İspat ve Delil Stratejisi

Tıbbi/psikolojik raporlar, terapi kayıtları, ilaç/tedavi belgeleri; SGK/iş göremezlik verileri (bedensel zarar).
Erişim–yayılım ispatı: Analitik raporlar, tiraj, sayfa görüntülenmesi, paylaşım–yorum–beğeni sayıları, Wayback/ARŞİV izleri.
Tekzip/özür kayıtları, içerik kaldırma zaman çizelgesi.
Tanık anlatımları (aile, iş çevresi, sosyal çevre).
Bilirkişi yalnızca yardımcı veri sunar; nihai miktar takdiri hâkime aittir.

8) Uygulama Alanlarına Göre Miktar Mantığı (Vaka Tipleri)

8.1. Trafik/İş Kazası – Ölüm veya Ağır Yaralanma

Yakınların fiilî ilişki yoğunluğu ve yas–travma süreci; kalıcı sakatlık varsa mağdur lehine ciddi artırımlar.
İşveren–iş güvenliği yükümlülükleri ihlal edilmişse ağır kusur değerlendirmesi.

8.2. Sağlık Hizmetleri Kusuru

Aydınlatma eksikliği, yanlış/eksik tedavi, komplikasyon–kusur ayrımı.
Kalıcı iz/organ kaybı, yaşam kalitesinde derin düşüş artırım sebebi.

8.3. Basın/İnternet Yoluyla Kişilik Hakkı İhlali

Yüksek erişim–kalıcılık ve etik ihlal (hakaret/iftira/özel hayat) → artırım.
Hızlı tekzip ve kaldırma → indirim.
Kamu yararı ve eleştiri–ifade özgürlüğü sınırı gözetilir; eleştiri, hakarete dönüşmez.

8.4. Özel Hayatın Gizliliği ve Kişisel Veri İhlali

Mahremiyet derecesi yüksek veriler (sağlık, cinsel yaşam, çocuk) → belirgin artırım.
KVK boyutu ile birlikte çoklu yaptırım riski (idari–cezai–özel hukuk) dengelemesi.

8.5. Aile Hukuku Bağlamı (Hakaret–Şiddet–İhanet İddiaları)

Aile içi şiddet ve psikolojik istismar varsa artırım; sırf evlilik çatışması kaynaklı gündelik sert sözler, ihlalin şekline göre daha dar bant.

9) Pratik Puanlama ve Bantlama Yaklaşımı (Emsal Dayanaklı İç Değerlendirme Aracı)

Uyarı: Bu bölüm mahkeme için bağlayıcı bir formül değildir. Avukatın dosya stratejisinde iç uyum ve öngörülebilirlik sağlamak için pratik bir kontrol listesi sunar.

Her faktöre 0–2 puan verilip toplam 0–20 arası bir endeks üretildiğini varsayalım. Toplam skoru, yerel mahkeme pratiğinde benzer dosyalarda görülen bantla eşleştirerek başlangıç talep aralığı öngörülebilir.

Faktörler (0–2 puan):

Kusur ağırlığı (kasıt=2, ağır=1.5, basit=0.5–1)
Yayılım/erişim (yüksek=2, orta=1, sınırlı=0–0.5)
İhlalin süresi/sürekliliği (sistematik=2, tekil=0–1)
Somut sonuç/sekeller (kalıcı=2, geçici=0.5–1)
Psikolojik bulgular (tanı/terapi=1–2)
Mağdurun kırılganlığı (çocuk–engelli vb.=2)
Failin sonrası tutumu (özür/tekzip/kaldırma: −0.5 ile −2 arası)
Paranın alım gücü (güncel ekonomik koşullara uyum: 1–2)
Benzer emsallerle uyum (denk dosyalarda bant kontrolü: 0–1.5)
İfade özgürlüğü/kamu yararı dengesi (haksızlığın açıklığına göre 0–1.5)

Yorum:

14–20 puan: Üst bant (ağır vakalar; yüksek erişim ve kalıcı etki)
9–13 puan: Orta bant (önemli ihlal; sınırlı/kısa erişim veya sınırlı sekeller)
0–8 puan: Alt bant (hafif ve izole ihlaller; hızlı telafi)

Avukat, bu puanlamayı delil seti ile destekleyip talep tabanı ve tavandan erişim için iki aralık belirleyebilir (ör. “X–Y aralığı; esasen X, artan delil durumunda Y”).

10) Dava ve Talep Stratejisi

Dava değeri: Talep aşırı düşük tutulursa tatmin işlevi zedelenir; çok yüksek talep ise “zenginleşme” itirazını tetikler. Puanlama–emsal analizi ile makul bir bant seçin.
Faiz talebi: Dava tarihinden itibaren yasal faiz açıkça istenmeli; varsa temerrüt ihtarı izah edilmeli.
Yayılım delilleri: Erişim–kalıcılık belgelenmeden internet/basın dosyalarında üst bant zor.
Psikolojik–tıbbi dayanak: Tedavi–rapor–terapi kanıtları miktar eksenini güçlendirir.
Düzeltme/tekzip: Karşı tarafın özür/tekzip teklifleri miktar yönetimi açısından değerlendirilir; kayıt altına alınır.
Bilirkişi sınırı: Bilirkişiden miktar sorulmaz; yalnız etkiyi nesnelleştiren veriler (erişim istatistiği, tıbbi bulgu) istenir.
Hüküm fıkrası: Miktar, faiz başlangıcı, ilan/tekzip, yargılama gider–vekâlet ücreti net yazılmalıdır.

11) Sık Yapılan Hatalar

“Formülle hesap” beklentisi: Hukuk sistemi formül değil, hakkaniyet ve emsal bant mantığı ile çalışır.
Bilirkişiye miktar sorulması: Takdir hâkime aittir; bilirkişi sadece teknik veri sunar.
Delilsiz üst bant talebi: Erişim–kalıcılık–psikolojik etki kanıtlanmadan üst bant zor.
Faiz başlangıcının unutulması.
Çelişik beyan ve aşırı talep: Zenginleşme itirazı ve güven sorunu yaratır.

Sonuç: Denge, Tatmin ve Caydırıcılık

Manevi tazminatta miktar belirleme, hakkaniyetin matematiği gibidir: objektif veriler (olayın türü, kusur, yayılım, alım gücü) ile sübjektif etkiler (mağdurun kırılganlığı, psikolojik sonuç, failin tutumu) aynı terazide tartılır. Zenginleşme yasağı sınırdır; tatmin ve caydırıcılık hedefidir. Pratikte avukat için en sağlam strateji; delil setini erken büyütmek, emsal bantları izlemek ve başlangıç talebini bu bantların üst sınırını gözeterek rasyonel gerekçelerle kurmaktır. Böylece hâkimin takdiri, öngörülebilir ve savunulabilir bir miktara yaklaşır.

#manevi tazminat, Hukuki Danışmanlık, İstanbul Avukat, kişilik hakları, Manevi Tazminat Davası, medeni hukuk, TMK, yargıtay kararları

Single Blog Title