Karşılıksız Çek Düzenleme

Çek, kıymetli evrak niteliğinde olan bir kambiyo senedi olup çıkarılan ödemenin alacaklı tarafa nakledilmesi için çıkarılan teyit emridir.

Çek, bir ödeme aracıdır. Ödeme kolaylığı yaratması ve güven ilişkisi içerisinde nakil işlemini, keşideci-çek-lehdar-muhatap(banka) dörtgeninde yaratan, şartları ve esasları mevcut bir ödeme aracıdır.

Fakat çekin bir ödeme aracı değil borçlanma aracı olarak kullanılmasının önünde -hukuk kuralları hariç- herhangi bir engel yoktur. Bir kişi elinde olmayan parayı varmış gibi göstererek çek vasıtasıyla borcundan kurtulduğunu iddia edebilir. Keşideci tarafından, çekin bankaya ibrazı öncesi, söz konusu paranın, 3. Kişi ve çekten habersiz banka elinden alınması, bankanın çeki nakite çevirme kabiliyetini yok etmektedir. Bu vasıtayla keşideci borcundan bir anlığına kurtulur. Fakat mevzuat bu konuda önlemini aldığından, mevzuat gereğince, keşidecinin üst sınırı bir yıl hapis cezası ile cezalandırılması yahut en hafif adli para cezasına mahkum edilmesi ve aynı zamanda borçlu-keşideci aleyhine yapılacak icra takibi ile borcun vade tarihinden başlayacak faizi ile elde edilmesi mümkündür.

Karşılıksız çek suçu yahut kanun lafzıyla “Çekte Karşılıksızdır İşlemine Sebebiyet Verme Suçu” ile ilgili mevzuat hükümlerinin bir kısmı aşağıda yer almaktadır.

TTK Madde 783

(1) Bir çekin düzenlenmesi için, muhatabın elinde düzenleyenin emrine tahsis edilmiş bir karşılık bulunması ve düzenleyenin bu karşılık üzerinde çek düzenlemek suretiyle tasarruf hakkını haiz olacağına dair muhatapla düzenleyen arasında açık veya zımni bir anlaşma bulunması şarttır. Ancak, bu hükümlere uyulmaması halinde senedin çek olarak geçerliliği etkilenmez.

(2) Düzenleyen, muhatap nezdinde çekin ancak bir kısım karşılığını hazır bulundurduğu takdirde, muhatap, bu tutarı ödemekle yükümlüdür.

(3) Muhatap nezdinde karşılığı kısmen veya tamamen bulunmayan bir çek düzenleyen kişi, çekin karşılıksız kalan bedelinin yüzde onunu ödemekle yükümlü olduktan başka, hamilin bu yüzden uğradığı zararı da tazmin eder.

Çek Kanunu Madde 2/10

(10) Çek hesabı, ancak sahibinin veya yasal temsilcisinin yazılı talebi ya da mevduat veya katılım fonu zamanaşımı süresinin dolması üzerine kapatılabilir. Çek hesabı kapatıldıktan sonra, üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanunî ibraz süresi içinde ibraz edilen çekler karşılıksızdır işlemine tabi tutulur.

Çek Kanunu Madde 3/2..

(2) “Karşılıksızdır” işlemi, muhatap bankanın hamile kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarın dışında, çek bedelinin karşılanamayan kısmıyla sınırlı olarak yapılır

(3) Muhatap banka, ibraz eden düzenleyici dışındaki hamile, süresinde ibraz edilen her çek yaprağı için;

1. a) Karşılığının hiç bulunmaması halinde,

1) Çek bedeli bin Türk Lirası veya üzerinde ise bin Türk Lirası,

2) Çek bedeli bin Türk Lirasının altında ise çek bedelini,

 

1. b) Karşılığının kısmen bulunması halinde,

1) Çek bedeli bin Türk Lirası veya altında ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmî karşılığı bin Türk Lirasına tamamlayacak bir miktarı,

2) Çek bedeli bin Türk Lirasının üzerinde ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmî karşılığa ilave olarak bin Türk Lirasını, ödemekle yükümlüdür.

Bu husus, hesap sahibi ile muhatap banka arasında çek defterinin teslimi sırasında yapılmış olan dönülemeyecek bir gayri nakdî kredi sözleşmesi hükmündedir. Bu fıkradaki miktar, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yayımlanan fiyat endekslerindeki yıllık değişmeler göz önünde tutularak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından her yıl Ocak ayında belirlenir ve Resmi Gazete’de yayımlanır.

(4) Hamilin talepte bulunması halinde, karşılıksızdır işlemi; çekin arka yüzüne tahsil için bankaya ibraz edildiği tarih, hesap durumu, bankanın yükümlülüğü çerçevesinde ödediği miktar ve ibraz eden gerçek kişinin adı ve soyadı yazılmak, bu kişinin tüzel kişi adına bedeli tahsil etmesi halinde bu husus belirtilmek ve bu kişi ile birlikte banka yetkilisi tarafından imzalanmak suretiyle yapılır.

Banka tarafından ödenen miktar düşüldükten sonra karşılıksız kalan tutar açıkça belirtilir. Hamilin imzalamaktan kaçınması halinde, karşılıksızdır işlemi yapılmaz.

(5) Muhatap bankanın üçüncü fıkraya göre ödemekle yükümlü olduğu tutar dahil, kısmî ödemenin hamil tarafından kabul edilmemesi halinde, ikinci fıkra hükmüne göre karşılıksızdır işlemi yapılır; ibraz tarihi ile ödememe nedeni çekin üzerine yazılır ve çek, üzerine imzası alınarak hamiline geri verilir; ön ve arka yüzünün fotokopisi banka tarafından saklanır. Çek hesabında hiç karşılığın bulunmaması ve hamilin sadece muhatap bankanın üçüncü fıkraya göre ödemekle yükümlü olduğu tutarın ödenmesini talep etmesi halinde de bu fıkra hükmüne göre işlem yapılır.

(6) Muhatap bankanın üçüncü fıkraya göre ödemekle yükümlü olduğu tutar dahil kısmî ödeme halinde, çekin ön ve arka yüzünün onaylı fotokopisi ücretsiz olarak hamile verilir. Çek hamili, bu fotokopiyle müracaat borçlularına veya kambiyo senetleri hakkındaki takip usullerine başvurabileceği gibi, icra mahkemesine şikayette bulunurken dilekçesine bu fotokopiyi ekleyebilir ve bunu icra daireleri ile mahkemelerde ispat aracı olarak kullanabilir. Mahkeme veya icra dairesinin istemi halinde çekin aslı bu mercilere gönderilir.

Çek Kanunu Madde 5

Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikayeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, bin beş yüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı, (…) (2) az olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması halinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır. Koruma tedbiri olarak verilen çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararlarına karşı yapılan itirazlar bakımından 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 353 üncü maddesinin birinci fıkrası hükmü uygulanır. Bu suçtan dolayı açılan davalar icra mahkemesinde görülür ve İcra ve İflas Kanununun 347, 349, 350, 351, 352 ve 353 üncü maddelerinde düzenlenen yargılama usulüne ilişkin hükümler uygulanır. Bu davalar çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikayetçinin yerleşim yeri mahkemesinde görülür.

Çek hesabı sahibi gerçek kişi, kendisi adına çek düzenlemek üzere bir başkasını temsilci veya vekil olarak tayin edemez. Gerçek kişinin temsilcisi veya vekili olarak çek düzenlenmesi halinde, bu çekten dolayı hukuki ve cezai sorumluluk çek hesabı sahibine aittir.

Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı ile ilgili olarak, herhangi bir adres değişikliği bildiriminde bulunulmadığı sürece ilgilinin çek hesabı açtırırken bildirdiği adrese 11/2/1959 tarihli ve 7201 sayılı Tebligat Kanunun 35 inci maddesine göre derhal tebligat çıkarılır. Adresin bankaya yanlış bildirilmesi veya fiilen terk edilmiş olması halinde de, tebligat yapılmış sayılır.

Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, elindeki bütün çek yapraklarını ait olduğu bankalara iade etmekle yükümlüdür. Bu kişi adına yeni bir çek hesabı açılamaz.

Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, kararın kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren on gün içinde, düzenlemiş bulunduğu ve henüz karşılığı tahsil edilmemiş olan çekleri, düzenleme tarihlerini, miktarlarını ve varsa lehtarlarını da göstermek suretiyle, muhatap bankaya liste halinde vermekle yükümlüdür.

Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararına ilişkin bilgiler, güvenli elektronik imza ile imzalandıktan sonra, Adalet Bakanlığı Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) aracılığıyla MERSİS ile Risk Merkezine elektronik ortamda bildirilir. Hakkında çek hesabı açma yasağı kararı verilen kişiler, Risk Merkezi tarafından bankalara bildirilir. Bu bildirimler ile bankalara yapılacak duyurulara ilişkin esas ve usuller, Adalet Bakanlığının uygun görüşü alınarak Risk Merkezi tarafından belirlenir.

Birinci fıkrada tanımlanan suç nedeniyle, ön ödeme, uzlaşma ve hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin hükümler uygulanmaz.

Çek Kanunu Madde 6

(1) Karşılıksız kalan çek bedelinin, çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanunî ibraz tarihinden itibaren işleyecek 3095 sayılı Kanuna göre ticarî işlerde temerrüt faiz oranı üzerinden hesaplanacak faizi ile birlikte tamamen ödeyen kişi hakkında,

1. a) Yargılama aşamasında mahkeme tarafından davanın düşmesine,
2. b) Mahkûmiyet hükmünün kesinleşmesinden sonra mahkeme tarafından hükmün bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına, karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırıldığı, MERSİS ile Risk Merkezine 5 inci maddenin sekizinci fıkrasındaki usullere göre bildirilir ve ilan olunur.

(2) Şikayetten vazgeçme halinde de birinci fıkra hükmü uygulanır.

(3) Kişi, mahkûm olduğu cezanın tamamen infaz edildiği tarihten itibaren üç yıl ve her halde yasağın konulduğu tarihten itibaren on yıl geçtikten sonra, hükmü veren mahkemeden çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasını isteyebilir; mahkemenin vereceği karara itiraz edebilir. Bu itiraz bakımından İcra ve İflas Kanununun 353 üncü maddesinin birinci fıkrası hükmü uygulanır. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasına ilişkin karar kesinleştiğinde, yasağın kaldırıldığı, MERSİS ile Risk Merkezine 5 inci maddenin sekizinci fıkrasındaki usullere göre bildirilir ve ilan olunur.

Çek Kanunu Madde 7/4,6,7,10

(4) Kısmen veya tamamen karşılığı bulunmayan çekle ilgili olarak, talebe rağmen, karşılıksızdır işlemi yapmayan banka görevlisi, şikayet üzerine bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(6) Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, buna rağmen çek düzenlerse, fiil daha ağır cezayı gerektiren başka bir suç oluşturmadığı takdirde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(7) Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi adına çek hesabı açan banka görevlisi, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(10) 2 nci maddenin, sağlanması ve saklanması gereken bilgi ve belgelere ilişkin hükmüne aykırı hareket edilmesi veya çekin karşılıksız çıkması dolayısıyla hamili tarafından talep edilmesi üzerine düzenleyicinin banka kayıtlarındaki adreslerinin kendisine verilmemesi halinde, ilgili bankaya Cumhuriyet savcısı tarafından beşyüz Türk Lirasından beşbin Türk Lirasına kadar idari para cezası verilir.

Karşılıksız Çekte Kimin Şikayeti Mümkün: Karşılıksız Çeke Sebep Verme Suçu’nda Fail Kim

4941 sayılı Çek Kanunu uyarınca karşılıksız çıkan çek akabinde şikayet edilecek kişi kanun metnine göre çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde bankaya ibrazında çekle ilgili olarak karşılıksız işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişinin bu suçun faili olacağı belirtilmiştir. “Karşılıksızdır” şerhine sebebiyet veren suçu işlemiş sayılacağından, fail çoğu zaman banka hesabında ilgili bedeli eksiksiz tutmakla yükümlü kimsedir. Hesap sahibi tüzel kişide olabileceğinden, bu durumda fail tüzel kişileri açısından çoğu zaman mali yönetim organını oluşturan gerçek kişilerdir.

Karşılıksız Çekin Şartları;

Çekin usulüne uygun düzenlenmiş olması, kısaca kağıdın çek hükmünde olması.

Süresi içerisinde ibraz edilmiş olması,    

İbrazın yetkili hamil tarafından yapılması, yani ibrazın usüle uygunluğu,

Ödemenin kısmen ya da tamamen imkansızlığı,

Çek anlaşmasının mevcut olmaması

İhtiyati tedbir talebi sonucu ihtiyati tedbir kararı mevcut olması

Not: TTK Md. 796; ibraz süreleri Çek, düzenlendiği yerde ödenecekse on gün. Düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir aydır.

Karşılığın mevcut olmamasının tespit ettirilmesi

 

Karşılıksız Çek Aldım Nereye Başvurmalıyım: Karşılıksız Çek Suçu’nda Görevli Mercii/Mahkeme

Karşılıksız çek suçunda şikayet mercii İcra Ceza Mahkemeleridir. İcra Ceza Mahkemesine yapılacak şikayet ile tespit, inceleme ve yargılama başlayacaktır. Fakat bilinmesi ve dikkat edilmesi gereken en önemli durum, verilecek şikayet dilekçesi ayrıntılı ve prosese hakim bir dilekçe olmalıdır. Zira İcra Ceza Mahkemesi’nde bir iddianame düzenlenmez, verilecek şikayet dilekçesi iddianame hükmünde olur.

Yetkili Mahkeme, çek hesabının bulunduğu yer mahkemesi, çek tahsili için müracaat edilen ve çekin ibraz edildiği; sonuç olarak karşılıksızdır şerhi alınan banka şubesi yer mahkemesi, hesap sahibinin yerleşim yeri yahut şikayetçinin yerleşim yeri mahkemesi yetkili mahkemedir.

Karşılıksızdır şerhi işleminin tarihi şikayet için hak düşürücü sürenin başlangıcıdır. Bankaya ibraz ve akabinde karşılıksızdır işleminin yapılması akabinde geçecek 3 aylık süre kesindir. 3 aylık süre akabinde açılacak dava, yapılacak şikayet usulden ve usulen reddedilir.

Karşılıksız Çek Suçu’nda Şikayet: Karşılıksız Çek Suçunda Şikayet Nasıl Yapılır?

Karşılıksız Çek suçu şikayete bağlı bir suçtur. Şikayet edilmediği sürece suçun takibi yapılamaz. Hali hazırda suçun araştırması söz konusu olmayacağı için çekin karşılıksız çıkması durumunda ödemenin gerçekleşip gerçekleşmemiş olduğunun tespiti daha karmaşık bir hal alacak.

Karşılıksız Çek Suçu’nda İcra Takibi

Karşılıksız Çek durumunda “karşılıksızdır” yazılı çek ile bir icra takibi başlatılabilir. İşbu çek bir kambiyo senedi olduğundan ihtiyati haciz ile keşideci-borçlu malvarlığını güvence altına almak ve malların kaçırılmasını önlemek oldukça makuldür.

İcra takibi ile borcu fer’i alacaklar ile birlikte tahsil edebilir ve kısa süre içerisinde alacağınıza kavuşabilirsiniz.

Karşılıksız Çek Suçu’nda Kaçırılan Kar, Enflasyon ve Döviz | Munzam Zarar

Takip yoluyla elde edilen paranın her ne kadar faizli bir şekilde elde edildiği düşünülse de, asıl alacağın eline geç ulaşması dolayısıyla fırsat kaçırılmış olabilir. Hal böyleyken kaçırılan fırsat eğer yüklüyse onu da dava yoluyla talep etmek, çek bedeli kadar oluşmuş olabilecek zararı da ortadan kaldırır.

BK.’nun 105/1.maddesi hükmünce alacaklının uğradığı zarar geçmiş günler faizinden fazla ise, borçlu kusursuzluğunu ispat etmedikçe bu zararı tazminle yükümlüdür. Asıl borçtan bağımsız olan bu zararın BK.’nun 125. Maddesinde düzenlenen (10) yıllık zamanaşımı süresi içerisinde borçludan istenilmesi mümkündür.