KAMULAŞTIRMA HUKUKU NEDİR? SÜREÇ, HAKLAR VE İTİRAZ YOLLARI

Kamulaştırma Hukuku:
Kamulaştırma, kamu yararının gerektirdiği durumlarda devletin veya kamu tüzel
kişilerinin; özel mülkiyet altındaki taşınmaz malların mülkiyetini, bedelini kural olarak
nakden ve peşinen ödeyerek zorla elde etmesi işlemidir. Kamulaştırma, 2942 sayılı
kamulaştırma kanunu ile düzenlenmiştir. Anayasanın 46. Maddesi, kamulaştırmanın
nasıl yapılacağını ve kamulaştırma karşılığında hak sahiplerine ödenecek bedelin ne
şekilde belirleneceğini düzenler. Anayasa göre kamulaştırma, sadece kamu yararına
yapılabilir ve taşınmaz sahibine peşin ödeme yapılması esastır. 2942 sayılı kanun,
kamulaştırmanın usul ve esaslarını ayrıntılı olarak düzenler. Kanun, kamu yararının
ne şekilde tespit edileceğini, kamulaştırma sürecinin nasıl işleyeceğini ve itiraz
yollarını içerir.
Kamulaştırma Sürecinin Aşamaları:
1) Kamu yararı kararının alınması: Kamulaştırma işlemi başlatılmadan önce
kamu yararının varlığına dair bir karar alınması gerekir. Bu karar, ilgili kamu
kurumu tarafından verilir ve kamulaştırmanın hangi amaçla yapıldığını açıkça
belirtir. Bakanlıkça onaylı plan, projeler ve imar planına uygun işlerde kamu
yararı kararı alınmasına gerek yoktur.
2) Kamulaştırılacak taşınmazın tespiti: Kamu yararı kararı alındıktan sonra
kamulaştırılacak taşınmaz malın belirlenmesi ve mal sahibiyle iletişime
geçilmesi gerekir. Bu aşamada taşınmazın değeri belirlenir ve bu değer
üzerinden mal sahibi ile anlaşma sağlanmaya çalışılır. Kamulaştırma bedeli
tespit edilirken; taşınmazın piyasa değeri, kullanımı, konumu ve gelecekteki
potansiyeli gibi faktörler dikkate alınır. Taşınmazın belirlenmesinde idarenin
takdir yetkisi vardır.
3) Uzlaşma görüşmeleri: Kamulaştırmayı yapacak idare, taşınmaz mal sahibiyle
uzlaşma yoluna gider. Eğer uzlaşma sağlanırsa idare, belirlenen bedeli
ödeyerek taşınmazı devralır. Uzlaşma sağlanamazsa, kamulaştırma işlemi
yargı yoluna taşınır.
4) Kamulaştırma bedelinin tespiti ve ödenmesi: Eğer uzlaşma sağlanamazsa,
idare mahkemeye başvurarak kamulaştırma bedelinin tespiti ve taşınmazın
idare adına tescilini talep eder. Mahkeme, inceleme yaparak taşınmazın
değerini belirler ve bu değerin mal sahibine ödenmesine karar verir. Anayasa
ve kamulaştırma kanununda belirtildiği üzere bedelin, kural olarak peşin ve
nakden ödenmesi gerekir. Ancak bazı istisnai hallerde örneğin mega
projelerde bedelin taksitle ödenmesi mümkün olabilir.
5) Taşınmazın idare adına tescili: Kamulaştırma bedelinin belirlenmesinden ve
ödenmesinden sonra taşınmaz malın mülkiyeti idare adına tescil edilir. Tescil
işlemi, tapu sicil müdürlüğünde gerçekleştirilir.
Kamulaştırma türleri:

Tam Kamulaştırma: Kamulaştırmaya konu olan taşınmazın tamamının idare
tarafından satın alınmasıdır.
Kısmi Kamulaştırma: Kamulaştırmayı yapan kurumunun kamu hizmetinin gerektirdiği
kadarını kamulaştırmasıdır. Kamulaştırılmayan çok küçük bir parça kalırsa malik,
kalan kısmın da kamulaştırılmasını isteyebilir.
İrtifak Kamulaştırma: Bir irtifak hakkı yeterliyken arazinin tamamı kamulaştırılamaz.
Taşınmaz maliklerinin mülkiyetinde kayıp yoktur fakat taşınmazın kullanımında
kısıtlamalar meydana gelir.
Kamulaştırmasız El Atma: Kamulaştırma sürecine uygun bir şekilde işlem
yapılmadan, idare tarafından taşınmaz mala fiilen el konulması durumuna
kamulaştırmasız el atma denir. Bu durumda, mal sahibinin tazminat hakkı doğar ve
idareden bedel talep edebilir. Mülkiyet hakkı süreye bağlı değildir ve her zaman ileri
sürülebilir.
1. Hukuki el atma: İdarenin, hukuki bir işlemle taşınmazın mülkiyet hakkına
müdahale ederek sınırlaması veya ortadan kaldırmasıdır. Hukuki el atmada
uyuşmazlıklar adli yargıda görülür.
2. Fiili yol: İdarenin, hiçbir hukuki dayanağı olmadan bir kişinin mülküne el
atmasıdır. Uyuşmazlıklar adli yargıda görülür.
Kamulaştırmaya İtiraz ve Dava Açma Hakkı:
 Taşınmaz mal sahibi, kamu yararı kararına veya kamulaştırma işlemine karşı
idareye itiraz edebilir. İtirazın reddedilmesi durumunda mal sahibi, idari
yargıya başvurarak dava açabilir.
 Kamulaştırma bedelinin düşük tespit edildiğini düşünen mal sahipleri, tespit
edilen bedelin arttırılması amacıyla dava açabilirler. Ayrıca kamulaştırmanın
hukuka aykırı olduğu iddiasıyla da iptal davası açılabilir.
 Kamulaştırma işlemlerine karşı açılacak davalar, işlemin tebliğinden itibaren
belirli bir süre (genellikle 30 gün) içinde açılmalıdır.
Kamulaştırmanın İptali:
Kamulaştırılan taşınmaz mal; kamulaştırma amacına uygun olarak kullanılmadığı
takdirde, mal sahibinin veya mirasçılarının bu taşınmazı geri alma hakkı doğar. Bu
hakkın kullanılabilmesi için belirli süreler ve şartlar vardır. Örneğin; bedel kesinleştiği
andan itibaren 5 yıl içinde taşınmazda faaliyet yapılmadığı takdirde takip eden 1 yıl
içerisinde mal sahibinin taşınmazı geri alma hakkı vardır.
Eğer kamulaştırma kararı alınmış ancak bedel ödenmeden vazgeçilmişse taşınmaz,
mal sahibine iade edilir ve bedel talep edilemez.

Hukuk Öğrencisi Stajyeri

Nursena İbanoğlu