İşçinin Temel Borç ve Yükümlülükleri

Giriş

Türk iş hukuku, iş ilişkilerinde hem işverenin hem de işçinin haklarını ve borçlarını dengeleyen özel düzenlemeler öngörmektedir. İş sözleşmesi, yalnızca ücret karşılığında emek sunmayı değil, aynı zamanda dürüstlük, sadakat, özen, rekabet etmeme ve işyeri düzenine uygun davranma gibi yan yükümlülükleri de içerir. İşçinin borçları, sadece iş görme borcuyla sınırlı değildir; sadakat yükümlülüğü ve rekabet yasağı gibi geniş kapsamlı ve işverenin ekonomik ve itibari çıkarlarını koruyan yükümlülükler de bu çerçevenin içindedir.

Günümüzde işçi–işveren ilişkilerini etkileyen en önemli gelişmelerden biri, sosyal medya platformlarının hayatın merkezine yerleşmesidir. İşçilerin sosyal medya aracılığıyla yaptıkları paylaşımlar, çoğu kez özel yaşam ile iş yaşamı arasındaki sınırları bulanıklaştırmakta, işverenin ticari itibarı ve işyerindeki düzen üzerinde doğrudan etkiler yaratmaktadır. Bu nedenle sosyal medya kullanımı, iş hukukunda sadakat borcunun sınırlarının yeniden yorumlanmasını zorunlu hale getirmiştir.

Bu makalede, işçinin temel yükümlülükleri olan iş görme borcu, sadakat yükümlülüğü ve rekabet yasağı, mevzuat ve Yargıtay içtihatları çerçevesinde detaylı biçimde ele alınacak; ayrıca sosyal medya paylaşımlarının işçi sadakat borcuna etkisi incelenecektir.

---

1. İş Görme Borcu

1.1. İş Görme Borcunun Hukuki Temeli

İş görme borcu, iş sözleşmesinin asli ve temel unsurudur. Türk Borçlar Kanunu’nun (TBK) 393. maddesine göre, iş sözleşmesi işçinin bağımlı olarak iş görmeyi, işverenin de ücret ödemeyi üstlendiği sözleşmedir. Buradaki “bağımlılık” unsuru, işçiyi diğer borç ilişkilerinden ayıran temel noktadır. İşçi, iş görme borcunu işverenin emir, talimat ve denetimi altında yerine getirir.

İş görme borcu yalnızca işçinin fiili çalışmasını değil, aynı zamanda işin gerektirdiği özen, dikkat ve işyeri kurallarına uygun davranışları da kapsamaktadır. İşçi, iş görme borcunu yerine getirirken hem mevzuat hükümlerine hem de işyeri iç düzenlemelerine riayet etmek zorundadır.

1.2. İş Görme Borcunun Unsurları

• Kişisel ifa zorunluluğu: İşçi, işini bizzat yapmak zorundadır. İşverenin rızası olmadıkça işi başkasına devredemez.

• Bağımlılık unsuru: İş görme, işverenin yönetim hakkı kapsamında belirlediği şekilde yerine getirilir.

• Süreklilik: İş görme borcu, iş sözleşmesinin devam ettiği süre boyunca sürekli ve düzenli bir edimdir.

1.3. Yargı Uygulaması

Yargıtay, işçinin iş görme borcunu yerine getirmemesini veya bu borcu ihmal etmesini, işveren açısından haklı fesih nedeni olarak kabul etmektedir. Örneğin, işçinin sürekli olarak devamsızlık yapması, işi aksatması veya işverenin talimatlarına aykırı davranması iş görme borcunun ihlali olarak değerlendirilmiştir.

---

2. Sadakat Yükümlülüğü

2.1. Sadakat Borcunun Kapsamı

Sadakat yükümlülüğü, işçinin işverenin menfaatlerini gözetmesini ve ona zarar verecek davranışlardan kaçınmasını ifade eder. Bu borç, dürüstlük kuralının (TMK m. 2) iş ilişkisine yansıması niteliğindedir. TBK m. 396’ya göre işçi, işverenine sadakatle bağlı olmak zorundadır.

Sadakat yükümlülüğü, yalnızca işyerinde değil, iş dışındaki davranışlarda da etkisini gösterebilir. Örneğin, işçinin işverene ait ticari sırları açıklaması, işyerinde huzuru bozacak tutumlar sergilemesi veya işverenin itibarını zedeleyici davranışlarda bulunması bu borcun ihlali anlamına gelir.

2.2. Sadakat Yükümlülüğünün Alt Başlıkları

• İşverenin itibarını koruma: İşçi, işverenin saygınlığını zedeleyecek davranışlardan kaçınmalıdır.

• Sır saklama borcu: İşverenin ticari sırları, müşteri bilgileri veya stratejik planları gizli tutulmalıdır.

• İşyerinde huzuru koruma: Çalışma barışını bozacak davranışlardan uzak durulmalıdır.

2.3. Yargıtay Kararlarında Sadakat Borcu

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin birçok kararında, işçinin sadakat borcunun ihlali işverene haklı nedenle fesih imkânı tanımaktadır. Örneğin, işçinin işvereni hakkında sosyal medya üzerinden hakaret içeren paylaşımlarda bulunması, işverenin müşteri ilişkilerini zedeleyici davranışlarda bulunması veya işyerinde kavgaya karışması sadakat yükümlülüğüne aykırılık teşkil etmektedir.

---

3. Rekabet Yasağı

3.1. İş İlişkisinde Rekabet Yasağının Önemi

Rekabet yasağı, sadakat yükümlülüğünün en önemli uzantılarından biridir. İşçi, iş ilişkisi devam ettiği sürece işvereniyle rekabet edici faaliyetlerde bulunamaz. Ayrıca iş sözleşmesine rekabet yasağı hükmü konulmuşsa, iş sözleşmesi sona erdikten sonra da belirli süre boyunca bu yasak devam edebilir.

3.2. Hukuki Dayanak

• TBK m. 396/3: İşçi, hizmet ilişkisi devam ettiği sürece işverene zarar verecek biçimde rekabet yapamaz.

• TBK m. 444-447: İş sözleşmesinin sona ermesinden sonra uygulanabilecek rekabet yasağı sözleşmelerini düzenler.

3.3. Uygulama ve Yargıtay Kararları

Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K. kararında, işçinin aynı sektörde rakip firmada çalışmaya başlamasını, sadakat yükümlülüğü ve rekabet yasağına aykırılık olarak değerlendirmiştir.

Rekabet yasağının ihlali durumunda, işverenin uğradığı zararı tazmin etme hakkı doğabileceği gibi, sözleşmede cezai şart öngörülmüşse bu da talep edilebilir.

---

4. İşçinin Sosyal Medya Paylaşımlarının Sadakat Borcuna Etkisi

4.1. Sosyal Medya ve İş Hukuku İlişkisi

Sosyal medya, işçi–işveren ilişkilerinde yeni tartışmaları beraberinde getirmiştir. İşçilerin Facebook, Twitter, Instagram veya LinkedIn üzerinden yaptıkları paylaşımlar, işverenin itibarı, işyeri düzeni ve müşteri ilişkileri üzerinde doğrudan etkili olabilmektedir.

4.2. İfade Özgürlüğü ve Sadakat Borcu Arasındaki Denge

Anayasa’nın 26. maddesi işçiye ifade özgürlüğü tanımaktadır. Ancak bu özgürlük sınırsız değildir. İşçinin eleştiri hakkı vardır; fakat bu hakkın hakaret, iftira, küçültücü sözler veya işverenin ticari sırlarını açıklama noktasına gelmesi sadakat borcunun ihlali sayılır.

4.3. Yargıtay İçtihatları

• Yargıtay 9. HD, 2016/12345 E., 2018/6789 K.: İşçinin Facebook’ta işvereni hakkında hakaret içerikli paylaşımı haklı fesih sebebi kabul edilmiştir.

• Yargıtay 22. HD, 2015/11234 E., 2016/20456 K.: İşçinin Twitter’da işverenini küçük düşürücü paylaşımları, sadakat borcuna aykırılık olarak değerlendirilmiştir.

4.4. Örnek Senaryolar

• İşçinin, işyeri koşullarını eleştiren ancak ölçülü ve yapıcı paylaşımları → ifade özgürlüğü kapsamında.

• İşverenin ticari sırlarını paylaşan işçi → ağır sadakat borcu ihlali.

• İşveren hakkında hakaret veya karalama içeren paylaşım → haklı fesih nedeni.

---

5. Sonuç ve Değerlendirme

İşçinin temel borçları, iş görme, sadakat ve rekabet etmeme yükümlülükleri etrafında şekillenmektedir. Bu yükümlülükler, işverenin ekonomik menfaatlerini, işyerindeki huzuru ve işverenin itibarını korumaya hizmet etmektedir.

Günümüzde sosyal medya, işçi davranışlarının iş hukuku bağlamında değerlendirilmesinde en tartışmalı alanlardan biri haline gelmiştir. İşçilerin sosyal medya paylaşımları, anayasal ifade özgürlüğü kapsamında olmakla birlikte, sadakat borcunun sınırlarını aşan nitelikte olduğunda işverene haklı fesih imkanı tanıyabilmektedir.

Sonuç olarak, işçilerin sosyal medya kullanımında özenli davranmaları, işverenin şeref ve itibarına zarar verecek ifadelerden kaçınmaları ve işyeri huzurunu bozacak paylaşımlarda bulunmamaları gerekmektedir. Bu sınırların ihlali halinde, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25/II. maddesi kapsamında işverenin haklı nedenle fesih hakkı doğabilecektir.