İNTİFA HAKKI
1. Giriş
Türk Medeni Hukuku’nda aynî haklar sistemi içerisinde önemli bir yere sahip olan intifa hakkı, bir malın malikine ait olan mülkiyet hakkının tamamı değil, sadece kullanma ve yararlanma yetkilerinin bir başkasına devredilmesi esasına dayanan sınırlı aynî hak türüdür. Malik sıfatını ortadan kaldırmaksızın, üçüncü kişiye mal üzerinde geniş kapsamlı ve doğrudan bir yararlanma yetkisi tanır.
Bu çalışmada, intifa hakkının tanımı, hukuki niteliği, konusu, kazanılması, kullanılması, sona erme halleri, hak ve yükümlülükleri ile uygulamadaki yeri ayrıntılı biçimde ele alınacaktır.
2. İntifa Hakkının Tanımı ve Hukuki Niteliği
2.1. Tanım
İntifa hakkı, bir eşya üzerinde, mülkiyet hakkı malikte kalmak kaydıyla, başkasına kullanma ve yararlanma yetkileri tanıyan, devredilemeyen, süreli veya ölünceye kadar süren sınırlı bir aynî haktır.
2.2. Hukuki Niteliği
İntifa hakkı, doğrudan doğruya eşya üzerinde kurulan bir aynî hak olup; hak sahibine fiilî ve hukuki zilyetlik yetkileri sağlar. Mülkiyet hakkının zilyetlik, kullanma ve semere elde etme yetkileri, intifa hakkı sahibine geçerken, tasarruf yetkisi malik üzerinde kalır. Bu yönüyle intifa hakkı, mülkiyetin bölünmesine örnek teşkil eder.
3. İntifa Hakkının Unsurları
İntifa hakkının varlık kazanabilmesi için bazı temel unsurların birlikte gerçekleşmesi gerekir:
3.1. Hak Konusu
İntifa hakkı, hukuk düzeninin konusu olan malvarlığı değerleri üzerinde kurulabilir. Bunlar:
-
Taşınır eşyalar
-
Taşınmazlar
-
Haklar (örneğin alacak hakkı)
-
Malvarlığı bütünü (örneğin işletmeler)
şeklinde sınıflandırılabilir.
3.2. Süre Unsuru
İntifa hakkı süreli olarak kurulabileceği gibi, kişiye bağlı olarak ömür boyu da tesis edilebilir. Gerçek kişi lehine kurulmuş intifa hakkı, kişinin ölümüyle kendiliğinden sona erer. Tüzel kişiler bakımından ise maksimum 100 yıl kuralı geçerlidir.
3.3. Kişiye Sıkı Sıkıya Bağlılık
İntifa hakkı, şahsa sıkı sıkıya bağlı bir haktır. Bu nedenle devredilemez, rehin edilemez ve miras bırakılamaz. Ancak hak sahibi, malı üçüncü kişilere kullandırabilir (örneğin kiraya verme).
4. İntifa Hakkının Kazanılması
İntifa hakkı, farklı hukuki işlemler veya olaylarla kazanılabilir. Bunlar aşağıda incelenmiştir.
4.1. Hukuki İşlemle Kazanma
En yaygın kazanma şekli sözleşmedir. Malik ile hak sahibi arasında düzenlenen bir intifa sözleşmesi ile hak tesis edilir. Taşınmazlarda bu sözleşmenin tapuda tescili zorunludur. Tescil, hakkın üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesini sağlar.
4.2. Vasiyetname ile Kazanma
Miras bırakan, malvarlığı unsurlarından biri üzerinde lehine intifa hakkı tanıdığı kişiye, bu hakkı vasiyet yoluyla bırakabilir. Vasiyet edilen kişi, vasiyetin tenfizinden sonra hakkı kazanır.
4.3. Kanuni Kazanma Halleri
Kanun, bazı durumlarda doğrudan intifa hakkı tesis edebilir. Örneğin, aile konutu üzerinde sağ kalan eş lehine intifa hakkı tesis edilebilir.
4.4. Mahkeme Kararı ile Kazanma
Bazı özel hallerde mahkemeler, hakkaniyet gereği veya uyuşmazlık çözümü için intifa hakkı tesisine karar verebilir.
5. İntifa Hakkının Kapsamı
5.1. Kullanma Yetkisi
Hak sahibi, malı bizzat kullanabileceği gibi, başkasına da kullandırabilir. Ancak bu durum malın amacına uygunluğu, değerinin korunması gibi sınırlarla çevrilidir.
5.2. Semerelerden Yararlanma Yetkisi
Hak sahibi, malın sağladığı doğal (örneğin ürün) ve hukuki (örneğin kira geliri) semerelerden faydalanır. Bu hak, intifa hakkının en temel ekonomik boyutunu oluşturur.
5.3. Hukuki Koruma Yetkisi
İntifa hakkı sahibi, malın korunması için gerekli davaları açabilir. Zilyetliğine tecavüz edilmesi hâlinde müdahalenin meni veya ecrimisil davası açma yetkisi vardır.
6. Tarafların Hak ve Yükümlülükleri
6.1. İntifa Hakkı Sahibinin Yükümlülükleri
-
Malı amacına uygun kullanmak
-
Değerini korumak
-
Olağan bakım ve onarımları yapmak
-
Vergi, sigorta gibi bazı giderleri karşılamak
-
Süre sonunda malı iade etmek
6.2. Malik Tarafından Katlanılacak Sınırlamalar
Malik, intifa hakkı süresince malını fiilen kullanamaz. Ancak malın mülkiyeti kendisinde kaldığı için satabilir veya başka aynî haklarla sınırlayabilir. Fakat bu işlemler intifa hakkını sona erdirmez; yeni malik hakkın varlığını kabul etmek zorundadır.
7. Uygulamada İntifa Hakkının Görünümleri
7.1. Taşınmazlar Üzerinde İntifa Hakkı
Gayrimenkul hukuku açısından en sık karşılaşılan intifa türüdür. Örneğin, yaşlı bir anne, maliki olduğu evin intifa hakkını kendi lehine bırakmak suretiyle çocuklarına devredebilir. Böylece mülkiyet çocuklara geçer; ancak anne ölünceye kadar evi kullanma hakkına sahip olur.
7.2. Şirket Payı Üzerinde İntifa Hakkı
Anonim şirketlerde hissedarlar, paylarının sadece intifa hakkını devrederek kar payı alma hakkını başka bir kişiye bırakabilir. Bu durum özellikle miras ve mal rejimi uyuşmazlıklarında görülür.
7.3. Fikri Haklar Üzerinde İntifa
Telif, patent gibi haklar üzerinde de intifa hakkı tesis edilebilir. Hak sahibi, gelir elde etme hakkını üçüncü kişiye bırakırken, eser üzerindeki asıl hak sahibi kalmaya devam eder.
8. İntifa Hakkının Diğer Haklarla Karşılaştırılması
8.1. Mülkiyet Hakkı ile Karşılaştırma
Mülkiyet hakkı, kullanma, yararlanma ve tasarruf yetkilerinin tamamını içerirken, intifa hakkı yalnızca kullanma ve yararlanma yetkilerini içerir. Tasarruf yetkisi intifa hakkı sahibine geçmez.
8.2. Kira Sözleşmesi ile Karşılaştırma
Kira sözleşmesi kişisel bir borç ilişkisi doğururken, intifa hakkı aynî bir haktır ve herkese karşı ileri sürülebilir. Bu yönüyle intifa hakkı, kira sözleşmesinden çok daha güçlüdür.
9. Değerlendirme ve Sonuç
İntifa hakkı, hem malvarlığının devrinde hem de gelir hakkının korunmasında hukukî güvence sağlayan etkili bir araçtır. Özellikle yaşlı bireylerin mallarını devretmeden önce yaşamları boyunca kullanma ve faydalanma haklarını saklı tutmak istedikleri durumlarda; aile içi malvarlığı düzenlemelerinde; miras planlamasında; işletme devri gibi karmaşık ekonomik ilişkilerde pratik fayda sağlar.
Ancak bu hak türü, kapsamı itibariyle ciddi bir sınırlama getirdiğinden, hem tesis edilirken hem de sona erdirilirken dikkatli biçimde düzenlenmeli, tapu kayıtlarında açıkça belirtilmeli, sözleşmesel ayrıntılar titizlikle hazırlanmalıdır.
Uygulamada karşılaşılan sorunlar genellikle sözleşme hükümlerinin belirsizliğinden, sürelerin açık belirtilmemesinden, hakların kötüye kullanılmasından veya tescil işlemlerinin eksik yapılmasından kaynaklanmaktadır. Bu bakımdan, intifa hakkının kurulması veya sona erdirilmesi sürecinde hukukî destek alınması önem arz etmektedir.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Feride Sıla HELVACI
About Post Author
