FSEK’e Göre Eser Sahibinin Hakları

Herkesin yaratıcısı olduğu eserler üzerinde sahip olduğu birtakım haklar bulunmaktadır. Bu haklar mali haklar ve manevi haklar olarak ikiye ayrılır.

MALİ HAKLAR:

1. İşleme hakkı
2. Çoğaltma hakkı
3. Yayma hakkı
4. İşaret hakkı
5. Ses/görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletim hakkı

İŞLEME HAKKI

Bir eseri işlemek hakkı özel olarak eser sahibine verilmiştir. Başka kişilerin işleyebilmesi içinse yine eser sahibinin izni gerekmektedir. İkinci durumda bir devir söz konusudur ve bu devrin gerçekleşebilmesi için yapılacak olan işlemeyle ortaya çıkacak eserin kamuya sunulması ve ekonomik getirisi olması aranır.

Bahsi geçen devir yazılı şekilde yapılmazsa geçersizdir.

İşleme yapacak kişinin istisnaen izin alması gerekmeyen hususlar da bulunur. Bunlardan ilkine göre bir hukuk kuralının gereklerini uygulayan kişi eser sahibinden izin almak zorunda değildir. İkinci olarak önceden yayımlanmış eserlerden eğitim-öğretim amacıyla derleme eserler meydana getirilmesi için de izin alınmasına gerek yoktur.

ÇOĞALTMA HAKKI

Bir eseri çoğaltmak kural olarak eser sahibinin sahip olduğu bir haktır. Yine bir yazılı devir işlemiyle başka kişilerin çoğaltmasına da, eser sahibinin kendisi, izin verebilir.

Bazı hallerde ise bu izne gerek duyulmaz:

-Fotoğraflar, umumi emniyet fikri veya adli amaçlar için sahibinin rızası alınmadan, resmi makamlar veya bunların emriyle başkaları tarafından her şekilde çoğaltılabilir ve yayılabilir.

-Resmi olarak yayımlanmış kanun, yönetmelik vb. de serbestçe çoğaltılabilir.

-Meclis, kongre, mahkeme vb.de söylenenlerin haber amacıyla çoğaltılması serbesttir.

-Kar amacı gütmeden çoğaltıp bireysel olarak kullanılması da serbesttir.

-Son olarak bilgilendirme amacını aşmamak kaydıyla eserin bir parçasının çoğaltılması serbesttir.

YAYMA HAKKI

Yine bu hak da eser sahibinin kendisine ait olmakla birlikte yazılı olması şartıyla başkasına devredilebilir.

Kanun, yönetmelik vb.nin yayılması için izne gerek yoktur. Meclis, kongre, mahkeme vb.de söylenenlerin yayılması (okunması, radyo vb.de yayımlanması) da serbesttir.

TEMSİL HAKKI

Temsille anlatılmak istenen doğrudan veya dolaylı olarak (nakle yarayan aletlerle) faydalanılmasıdır.

Yine meclis, mahkeme, kongrelerdeki söz ve nutukların temsili, alenileşmiş güzel sanat eserlerin kar amacı gütmeden konferanslarda vb.de kullanılması, eğitim-öğretim amacıyla kullanılması, umumi yerlere konulan fikir ve sanat eserlerinin temsili, haber amacıyla kullanımı serbesttir.

İŞARET, SES, GÖRÜNTÜ NAKLİNE YARAYAN ARAÇLARLA UMUMA İLETİM HAKKI

Radyo/televizyon, uydu ya da kablo gibi yollarla veya dijital iletim de dahil olmak üzere araç vasıtasıyla iletilmesi ve yeniden iletilmesi de eser sahibinin kendisine aittir. Umuma iletim yoluyla dağıtım ve sunum, eser sahibinin haklarını ihlal etmez.

MANEVİ HAKLAR:

Burada eser sahibinin kişiliğinden kaynaklanan hakları bulunmaktadır.

Sınırlı sayıda manevi hak vardır. Yani kanunda yazmayan bir durum manevi hak kapsamına girmez.

Manevi hakların, maddi haklar gibi devri söz konusu olamaz. Sadece eser sahibinin kendisi bu haklardan yararlanabilir. Ölümünden sonra sırasıyla sağ kalan eşi ve çocuklarını, mansup mirasçılarını, anne-baba ve kardeşleri kullanabilir. Fakat bu kişiler de yetmiş yıl bu haktan faydalanabilir.

Eser sahibinin hayatı boyunca ve öldükten sonra yetmiş yıl boyunca bu hakları koruma altında bulunur. Eğer eser sahibi birden fazla kişiyse söz konusu olan yetmiş yıllık süre, hayatta kalan son eser sahibinin de ölümünden itibaren başlar.

Eser sahipleri hayatta bulunmazsa ya da kanunda belirtilmiş olan süreler sona ermişse ve ülke kültürü için önemli bir eser ise Kültür ve Turizm Bakanlığı eser sahibine tanınan hakları kendi adına kullanabilir.

Eser sahibinin manevi haklara sahip olabilmesi için tescil vb. işlemlere gerek yoktur. Eserin yaratıcısının sadece eseri yaratmış olması ona bu hakları kazandırmaktadır. Manevi haklar üzerinde bir zorunluluk doğurmamakla beraber tescil, şartların sağlanması ve talep sonucunda isteyen herkese sağlanabilir.

Kanunda sayılan manevi haklar şu şekildedir:

1. Eseri kamuya sunma yetkisi

Eserin umuma arz edilmesi eser sahibine ve onun izniyle başka kişilere tanınmış bir haktır. Bir kere umuma arz edildikten sonra geri alınamaz.

Kamuya sunulup sunulmayacağı konusunda karar verme, sunum kapsamını belirleme, sunum şeklini belirleme ve kamuya sunulmamış eserin muhtevası hakkında bilgi verme yetkileri eser sahibine aittir.

Umuma arz edilmemiş bir eseri sahibi dışında birinden öğrenen kişiler, bu bilgiyi saklamak zorundadır. Aksi takdirde cezai sorumluluk doğar.

2. Adın belirtilmesi yetkisi

Eserin değil, eser sahibinin adıyla alakalı bir haktır. Eserin sahibi, eser sahibi olarak tanıtılma hakkına sahiptir. Umuma arz gerçekleşmeden önce de, eser sahibi, bu hakkını ihlal edenlere karşı ileri sürebilir.

3. Eserde değişiklik yapılmasını önleme yetkisi

Eser her parçasıyla bir bütün oluşturur bu yüzden değişiklik yapılmasını eser sahibi önleme yetkisine sahiptir. Eser adında kısaltma, ekleme, çıkarma vb. yapılamaz.

4. Eser sahibinin zilyet ve malike karşı hakları (Eserin aslına ulaşma hakkı)

Eser sahiplerinin eski eserlerine ulaşabilmesini sağlayan bir haktır. Bu eser ve sahibi arasındaki bağın kopmadığını gösterir.