Fikri ve Sınai Mülkiyet Haklarının İhlali ve Cezai Yaptırımı

Fikir ve Sanat Eserleri

5846 Sayılı Fikir Ve Sanat Eserleri Kanunu ile 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu uyarınca, fikir ve sanat eserlerini meydana getiren eser sahipleri ile bu eserleri icra eden veya yorumlayan icracı sanatçıların, seslerin ilk tespitini yapan fonogram yapımcıları ile filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren yapımcıların; ilim ve sanat eserleri, güzel sanat eserleri, sinema eserleri, musiki eserleri, tarifler, derleme eserler üzerinde bulunan mali manevi hakları ile marka, patent, coğrafi işaret, tasarım, faydalı model, geleneksel ürün adlarına ilişkin başvuru, tescil veya tescil sonrası işlemlerin hukuka aykırı bir şekilde ihlal karşı korunmaktadır.

Eser sahiplerinin eser üzerinde ki hakları haksız şekilde ihlal edildiğinde, 5846 sayılı fikir ve sanat eserleri kanunun beşinci bölümünde düzenlenmiş olan hukuk ve ceza davaları yoluyla haksız şekilde ihlal edilen bu haklarının korunmasını, tecavüzün durdurulmasını, verilen zararın karşılığının ödenmesini talep edebilmektedirler.

Fikir ve Sanat Eserlerinin İhlali Sonucu Açılabilecek Hukuk Davaları

Tecavüzün Ref’i (Kaldırılması) Davası

Tecavüzün ref’i (kaldırılması) davası, Herhangi bir fikir ve sanat eserinin kanuna uygun şekilde yazılı izin alınmadan işlenmesi, çoğaltılması, çoğaltılmış nüshaların yayılması, temsil edilmesi veya henüz alenileşmemiş bir eserin sahibinin rızası olmaksızın umuma sunulması sonucu Eser üzerinde ki hak sahiplerinin FSEK m. 66-68 uyarınca başvurabildikleri hukuki koruma yöntemlerinden biridir. Bu bakımdan hak sahiplerinin tecavüzün ref’i davasını açabilmeleri için ilk önce bu haklarının ihlal edilmiş olması ve bu ihlalin halen devam etmekte olması gerekmektedir.

Eser sahipliğinden doğan hakların ihlali, bir sözleşmeye dayanabileceği gibi taraflar arasında herhangi bir sözleşme olmadan da ortaya çıkabilir. Bu bakımdan sözleşmeye dayanan ihlaller, sözleşmeye aykırılıkla ilgili hükümlere göre yargılanırken, herhangi bir sözleşmeye dayanmayan ihlaller haksız fiile göre yargılanmaktır. Ayrıca eser sahibinin haklarını tecavüz eden kişinin kusuru aranmamaktadır. Eser sahibi ihlal edilen hakkını, karşı taraftan tecavüzün ref’i davası yoluyla çoğaltılan, yayımlanan, umuma sunulan, değiştirilen eserlerin düzeltilmesini, yayımdan kaldırılmasını veya eserin karşılığı olan bedeli nakdî olarak isteyebilir. Ayrıca ortada bir sözleşme bunuyorsa eser sahibi sözleşmede var olan bedelin üç katına kadar bir bedel isteyebilmektedir.

Tecavüzün Men’i (Durdurma) Davası

Esere yönelik hukuka aykırı bir tecavüz gerçekleştiğinde eser sahibi tecavüzün durdurulmasını dava edebilir.

Tazminat Davası

Mali ve manevi hakları ihlal edilen eser sahibi, bu yüzden uğradığı zarara karşılık karşı tarafa tazminat davası-ı açabilir. Ancak mali hakların zarara uğramasında karşı tarafın kusuru aranmaktadır. Ayrıca eser sahibi, karşı tarafın ihlal etmiş olduğu haktan dolayı elde ettiği karın da kendisine verilmesini isteyebilir.

Fikir ve Sanat Eserlerinin İhlali Sonucu Açılabilecek Ceza Davaları

Fikir ve sanat eserlerinin hukuka aykırı şekilde ihlal edilmesi bazı durumlarda 5846 sayılı fikir ve sanat eserleri kanununca suç sayılmış ve belirli yaptırımlara hükmedilmiştir. Buna göre;

Bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı sahibinin izni olmadan işleyen, çoğaltan, temsil eden, değiştiren, dağıtan, satışa sunan, satan, kiralayan, ödünç veren, ticari amaçla satın alan veya depolayan, değiştiren, umuma sunan kişiler hakkında 1 yıldan 5 yıla kadar hapis veya adli para cezasına hükmolunur.
Başkasına ait bir esere, eserin sahibinin izni olmaksızın bir isim koyulamaz veya ismi değiştirilemez. Bu suçu işleyen kişiler hakkında 6 aydan 2 yıla kadar hapis cezası veya adli para cezasına hükmolunur. Ancak bu fiilin dağıtmak veya yayımlamak amacıyla işlenmesi sonucu cezanın üst sınırı beş yıl olup, adli para cezasına hükmolunamaz.
Başkasına ait bir eserden kaynak gösterilmeden alıntı yapmak yasaktır. Bu suçu işleyen kişiler hakkında 6 aydan 2 yıla kadar hapis cezası veya adli para cezasına hükmolunur.
Hak sahibi tarafından ayrıca izni olmaksızın, alenileşmemiş bir eserin kamuya açılanması yasaktır. Bu suçu işleyen kişiler hakkında 6 aya kadar hapis cezasına hükmolunur.
Bir eserle ilgili yetersiz, yanlış veya aldatıcı bilgiler vermek yasaktır. Bu suçu işleyen kişiler hakkında 6 aya kadar hapis cezasına hükmolunur.
Bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı, tanınmış bir başkasının adını kullanarak çoğaltmak, dağıtmak, yaymak veya yayımlamak yasaktır, bu suçu işleyen kişiler hakkında üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezasına hükmolunur.
Bilgisayar programlarını korumaya yönelik geliştirilen başka programları etkisiz kılmaya yönelik program üreten, satışa sunan, satan veya ticaret amaçlı elinde bulduran kişiler hakkında 6 aydan 2 yıla haiz cezasına hükmolunur.

Bahsi geçen suçların soruşturması ve kovuşturması şikâyete bağlı olup şikâyet süresi 6 aydır. Ayrıca mahkeme, esaslı bir zararın veya ani bir tehlikenin önlenmesini sağlamak amacıyla hakları ihlal edilmiş kişiler veya meslek birliklerinin talebi üzerine ihtiyari tedbir kararı verebilir.

Sınai Mülkiyet Hakkı

Sınai mülkiyet hakkı hukuka aykırı bir şekilde ihlal edilen hak sahibi, SMHK m. 149’ a göre mahkemeden,

Fiilin tecavüz olup olmadığının tespitini,
Tecavüz varsa eğer bu tecavüzün önlenmesi veya durdurulmasını,
Tecavüzün kaldırılması ile maddi ve manevi zararın tazminini,
tecavüzü oluşturan ürünler veya bunların üretiminde kullanılan araçların üretiminin durdurulması ve bu ürünlere el konulması veya bu ürünlerin kendi mülkiyet hakkına tanınması ve ayrıca verilen bu kararların, masrafları karşı tarafa ait olmak üzere günlük gazete veya benzeri vasıtalarla ilan edilmesi ve ilgililerine tebliğ edilesini isteyebilir.

Sınai mülkiyet hakkının hukuka aykırı şekilde ihlal edilmesi sonucu dava zamanaşımı, Türk Borçlar Kanununa göre zarar görenin zararı ve yükümlüsünü öğrendiği tarihten başlayarak iki yılın ve her hâlde fiilin işlendiği tarihten başlayarak on yılın geçmesiyle sona erer. Ayrıca gerekli görüldüğü takdirde hak sahibinin talebi üzerine mahkemece ihtiyati tedbir kararı verilebilir.

Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakkı Davalarında Görevli ve Yetkili Mahkeme

Sınai Mülkiyet Hakkı Kanunu madde 156’da düzenlendiği şekliyle fikir ve sanat eserleri davaları ve sınai haklar davaları birer özel mahkeme olan Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi ile Fikri ve Sınai Haklar Ceza Mahkemesidir.

Bu konuda daha fazla bilgi almak için büromuzun alanında deneyimli avukatlarından danışmanlık hizmeti sağlayabilirsiniz.

STJ. AV. Özgür Güven