FİKRİ VE SINAİ HAKLARDA LİSANS VE DEVİR

Fikri ve Sınai Haklarda Lisans ve Devir İşlemleri

Giriş

Fikri ve sınai haklar, yenilikçi ve yaratıcı fikirlerin korunmasını sağlar ve ticari değerlerini maksimize eder. Bu hakların etkin bir şekilde yönetilmesi ve ticari kullanımı için lisans ve devir işlemleri kritik bir rol oynar. Türkiye’de fikri ve sınai haklarla ilgili lisans ve devir işlemleri, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) çerçevesinde düzenlenmektedir.

Lisans Sözleşmelerinin Türleri ve Önemi

Lisans, bir fikri mülkiyet hakkının sahibi tarafından başkasına verilen kullanım hakkıdır. Lisans sözleşmeleri, fikri mülkiyet hakkının nasıl kullanılacağına dair detayları belirler. SMK, lisans sözleşmelerinin çeşitli türlerini ve bu türlerin hukuki sonuçlarını düzenler:

I. Teklisans ve Münhasır Lisans

• • Teklisans: Teklisans, lisans sahibinin birden fazla kişiye aynı hakkı verme yetkisini saklı tutarak belirli bir kişiye (lisansiyere) kullanım hakkı verdiği bir anlaşmadır. SMK’nın 123. maddesi, teklisansın, diğer lisans sahiplerinin veya lisans sahibinin kendisinin aynı hakkı kullanabileceğini belirtir.
  • Münhasır Lisans: Münhasır lisans, sadece bir kişiye (lisansiyere) kullanım hakkı verilmesini sağlar ve lisans sahibi dâhil kimseye aynı hakkı verme yetkisini bırakmaz. SMK’nın 124. maddesi, münhasır lisansın yalnızca lisansiyerin bu hakkı kullanabileceğini ve diğerlerinin bu haktan yararlanamayacağını ifade eder.

SMK madde 124:

Gizli patent

MADDE 124- (1) Kurum, başvuru konusu buluşun millî güvenlik açısından önem taşıdığı kanısına varırsa başvurunun bir suretini görüş almak üzere Millî Savunma Bakanlığına iletir ve durumu başvuru sahibine bildirir.

(2) Millî Savunma Bakanlığı, başvuru işlemlerinin gizli yürütülmesine karar verirse bildirim tarihinden itibaren üç ay içinde kararını Kuruma bildirir. Gizlilik kararı verilmemesi veya söz konusu süre içinde Kuruma bildirimde bulunulmaması hâlinde Kurum, başvuru ile ilgili işlemleri başlatır.

(3) Patent başvurusunun gizliliğe tabi olması hâlinde Kurum, durumu başvuru sahibine bildirir ve başvuru ile ilgili başka bir işlem yapmadan başvuruyu gizli patent başvurusu olarak sicile kaydeder.

(4) Patent başvurusu sahibi, gizli patent başvuru konusu buluşu, yetkisi olmayan kişilere açıklayamaz.

(5) Patent başvurusu sahibinin talebi üzerine, patent başvuru konusu buluşun kısmen veya tamamen kullanılmasına, Millî Savunma Bakanlığınca izin verilebilir.

(6) Patent başvurusu sahibi, patent başvurusunun gizli tutulduğu süre için, Devletten tazminat isteyebilir. Ödenecek tazminat miktarı konusunda anlaşma sağlanamazsa tazminat miktarı mahkeme tarafından belirlenir. Tazminat, buluşun önemi ve patent başvurusu sahibinin onu serbestçe kullanabilmesi hâlinde elde edeceği muhtemel gelirin miktarı göz önünde tutularak hesaplanır. Patent başvurusu sahibinin kusuruyla gizli patent başvuru konusu olan buluş açıklanmışsa tazminat isteme hakkı ortadan kalkar.

(7) Gizli patent başvuruları için gizli kaldığı süre boyunca, Kuruma yıllık ücret ödenmez.

(8) Kurum, Millî Savunma Bakanlığının talebi üzerine, patent başvurusu için öngörülmüş gizliliği kaldırabilir. Gizliliği kaldırılmış bir patent başvurusu, gizliliği kaldırıldığı tarihten itibaren patent başvurusu olarak işlem görür.

(9) Türkiye’de gerçekleştirilen bir buluş millî güvenlik açısından önem taşıyorsa söz konusu buluş için başka bir ülkede patent başvurusunda bulunulamaz. Türkiye’de gerçekleştirilen bir buluş için Kuruma yapılan bir patent başvurusu birinci ila sekizinci fıkra hükümlerine tabiyse Millî Savunma Bakanlığının izni olmadan, söz konusu buluş için başka bir ülkede patent başvurusu yapılamaz.

(10) Buluşu yapanın yerleşim yeri Türkiye’deyse aksi ispat edilinceye kadar, buluşun Türkiye’de yapılmış olduğu kabul edilir.

 

1. Sözleşmeye dayalı lisans madde 125- (1) Patent başvurusu veya patent, lisans sözleşmesine konu olabilir.(2) Lisans, inhisari lisans veya inhisari olmayan lisans şeklinde verilebilir. Sözleşmede aksi kararlaştırılmamışsa lisans, inhisari değildir. İnhisari olmayan lisans sözleşmelerinde lisans veren patent konusu buluşu kendi kullanabileceği gibi, üçüncü kişilere aynı buluşa ilişkin başka lisanslar da verebilir. İnhisari lisans söz konusu olduğu zaman, lisans veren başkasına lisans veremez ve hakkını açıkça saklı tutmadıkça, kendisi de patent konusu buluşu kullanamaz.

   (3)  Sözleşmede aksi kararlaştırılmamışsa lisans sahipleri, lisanstan doğan haklarını üçüncü kişilere devredemez veya alt lisans veremez.

   (4) Sözleşmede aksi kararlaştırılmamışsa sözleşmeye dayalı olarak lisans alan kişi, patentin koruma süresi boyunca patent konusu buluşun kullanılmasına ilişkin her türlü tasarrufta bulunabilir. Lisans alan, lisans sözleşmesinde yer alan şartlara uymak zorundadır. Aksi takdirde patent sahibi, patentten doğan haklarını lisans alana karşı ileri sürebilir.

    

Bilgi verme yükümlülüğü

MADDE 126- (1) Sözleşmede aksi kararlaştırılmamışsa patent başvurusunu veya patenti devreden veya lisansını veren, devralan veya lisans alana patent konusu buluşun normal bir kullanımı için zorunlu olan teknik bilgileri vermekle yükümlüdür.

(2) Devralan veya lisans alan kişi, kendisine verilen gizli bilgilerin açıklanmasını önlemek için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.

Hakkın devrinden ve lisans vermeden doğan sorumluluk

MADDE 127- (1) Patent başvurusunun veya patentin sağladığı hakları devreden veya lisans veren kişinin bu işlemleri yapmaya yetkili olmadığı sonradan anlaşılırsa söz konusu kişi bu durumdan ilgililere karşı sorumlu olur.

(2) Patent başvurusunun geri alınması veya başvurunun reddedilmesi ya da patent hakkının hükümsüzlüğüne mahkemece karar verilmiş olması hâllerinde, tarafların hakkı devreden veya lisans veren bakımından daha kapsamlı bir sorumluluğu sözleşme ile öngörmemiş olmaları hâlinde, 139 uncu madde hükümleri uygulanır.

(3) Devreden veya lisans verenin kötüniyetle hareket etmesi hâlinde bu kişiler, fiillerinden her zaman sorumludur. Devreden veya lisans veren, üzerinde tasarruf edilen patent başvurusu veya patente konu olan buluşun, patentle korunabilirliği konusunda Türkçe veya yabancı dildeki rapor ve kararları veya bu konuda bildiklerini karşı tarafa bildirmemiş ve bunlara ilişkin beyanları içeren belgelere sözleşmede yer vermemişse kötüniyetin varlığı kabul edilir.

(4) Bu madde hükümlerinden doğan tazminatı talep süresi, sorumluluk davasına dayanak olan mahkeme kararının kesinleşme tarihinde başlar.

Lisans verme teklifi

MADDE 128- (1) Patent başvurusu veya patent sahibi, Kuruma yapacağı yazılı taleple, patent konusu buluşu kullanmak isteyen herkese lisans vereceğini bildirebilir. Lisans verme teklifi Bültende yayımlanır.

(2) Sicilde kayıtlı inhisari lisans varsa patent başvurusu veya patent sahibi başkalarına lisans verme teklifinde bulunamaz.

(3) Patent başvurusu veya patent sahibi, lisans verme teklifini her zaman geri alabilir. Teklifin geri alınması Bültende yayımlanır.

Devir İşlemleri ve Hukuki Süreçler

Devir, bir fikri mülkiyet hakkının mevcut sahibinden başkasına geçmesini ifade eder. SMK, devir işlemleri ve bu işlemlere ilişkin hukuki süreçleri düzenler:

I. Devir Sözleşmesi

Sözleşmenin İçeriği: Devir sözleşmesi, fikri mülkiyet hakkının hangi şartlarla devredileceğini belirler. SMK’nın 139. maddesi, devir sözleşmesinin içeriğinde yer alması gereken bilgileri ve şartları düzenler. Bu şartlar, devredilen hakkın kapsamını, devir bedelini ve tarafların yükümlülüklerini içerir.

İmzalanması ve Onay: Devir işlemi, tarafların anlaşmasına bağlı olarak sözleşmenin imzalanmasıyla başlar. SMK’nın 140. maddesi, devir sözleşmesinin noter onaylı olması gerektiğini belirtir, ancak bu şart her durumda geçerli olmayabilir.

II. Kayıt: Devir işlemi tamamlandıktan sonra, ilgili fikri mülkiyet ofisine başvurularak devir kaydı yapılmalıdır. SMK’nın 141. maddesi, devir işlemlerinin fikri mülkiyet ofisine bildirilmesini ve kaydını düzenler.

Tescil: Tescil işlemi, devir edilen hakkın resmi kayıtlara işlenmesini sağlar. SMK’nın 142. maddesi, tescilin, devir edilen hakkın resmi olarak tanınmasını ve üçüncü kişiler tarafından geçerli olarak kabul edilmesini sağladığını ifade eder.

I. Hukuki Süreçler

• • Devir İşlemlerinde Hukuki İnceleme: Devir işlemi öncesinde, hukuki düzenlemelere uygunluk açısından bir inceleme yapılmalıdır. SMK’nın 143. maddesi, devir sözleşmesinin hukuki geçerliliğini ve uygunluğunu kontrol etmek için gerekli adımları düzenler.
  • Uyuşmazlık Çözümü: Devir işlemi sırasında veya sonrasında ortaya çıkabilecek uyuşmazlıklar, mahkemeye başvurarak çözülmelidir. SMK’nın 144. maddesi, devir işlemleriyle ilgili hukuki uyuşmazlıkların çözümü için yetkili mahkemeleri belirler.

Lisans ve Devir İşlemlerinin Pratikteki Önemi

Lisans ve devir işlemleri, fikri ve sınai hakların yönetimi açısından büyük önem taşır. Bu işlemler, ticari stratejilerin ve işbirliklerinin temel taşlarını oluşturur:

I. Stratejik İşbirlikleri ve Gelir Artışı

Lisans Yoluyla İşbirlikleri: Lisans anlaşmaları, işletmelerin stratejik işbirlikleri kurmasını sağlar. SMK’nın 145. maddesi, lisans anlaşmalarının işbirlikleri oluşturma ve yeni iş fırsatları yaratma potansiyelini düzenler.

Gelir Artışı: Lisans anlaşmaları, lisans sahibine ek gelir kaynağı sağlar. Lisans bedelleri ve royalti ödemeleri, fikri mülkiyet haklarının değerini artırır. SMK’nın 146. maddesi, bu ödemelerin nasıl hesaplanacağını ve uygulanacağını belirler.

Pazar Payı: Münhasır lisanslar, lisansiyere belirli bir pazar avantajı sağlar. SMK’nın 147. maddesi, münhasır lisansların pazar payı üzerindeki etkilerini ve rekabet avantajlarını düzenler.

Rekabet Avantajı: Devir işlemleri, işletmelerin yeni teknolojilere veya markalara sahip olmasını sağlar. SMK’nın 148. maddesi, devir işlemlerinin rekabet avantajını nasıl etkileyebileceğini ve stratejik olarak kullanılabileceğini açıklar.

Risk Yönetimi ve Hukuki Güvence

 

• Risk Yönetimi: Lisans ve devir işlemleri, fikri mülkiyet haklarının etkili bir şekilde yönetilmesini sağlar. SMK’nın 149. maddesi, risklerin nasıl yönetileceğini ve fikri mülkiyet haklarından doğabilecek risklerin nasıl minimize edileceğini düzenler.
• Hukuki Güvence: Lisans ve devir sözleşmeleri, taraflar arasında hukuki güvenceler sağlar. SMK’nın 150. maddesi, sözleşmelerin hukuki geçerliliğini ve tarafların haklarını koruma altına alır.

Sonuç

Fikri ve sınai haklarda lisans ve devir işlemleri, bu hakların etkin bir şekilde kullanılmasını ve yönetilmesini sağlar. Lisans sözleşmeleri, çeşitli türleriyle taraflara farklı haklar ve yükümlülükler getirirken, devir işlemleri fikri mülkiyet haklarının transferini ve kaydını düzenler. Pratikte, bu işlemler stratejik işbirlikleri, gelir artışı, pazar avantajı ve risk yönetimi açısından büyük önem taşır. SMK, bu süreçlerin hukuki çerçevesini belirler ve tarafların haklarını güvence altına alır. Tarafların bu süreçleri dikkatli bir şekilde yönetmeleri, hem hukuki hem de ticari başarı açısından kritik öneme sahiptir.

Öğrenci Stajyer 

Behiye Zeynep Öztürk