Fazla Mesai ve Bordro Anlaşmazlıkları

Giriş

Fazla çalışma, işçinin belirlenen yasal çalışma süresinin üzerinde çalışması olarak tanımlanır. Türkiye’de 4857 sayılı İş Kanunu’na göre haftalık çalışma süresi 45 saat olup, bu süreyi aşan çalışmalar fazla mesai olarak kabul edilir. Fazla çalışma durumunda işçiye, normal saat ücretinin %50 fazlası kadar ödeme yapılması gerekmektedir. Ancak, fazla çalışma ücretlerinin ödenmemesi veya bordroda eksik veya yanlış gösterilmesi, işçi ve işveren arasında sıklıkla uyuşmazlıklara yol açmaktadır. Bu makalede, fazla çalışma ücretlerinin hukuki çerçevesi, bordro üzerindeki anlaşmazlıklar ve bu konuda yargı sürecinde yaşanan sorunlar ele alınacaktır.

1. Fazla Çalışma Kavramı ve Hukuki Dayanağı

Fazla çalışma, işçinin haftalık 45 saati aşan çalışmalarıdır. İş Kanunu’nun 41. maddesi, fazla çalışmanın sınırlarını ve ücretlendirme esaslarını belirlemektedir. Fazla çalışmanın, işçinin rızası olmaksızın yaptırılamayacağı da kanunla güvence altına alınmıştır. Fazla çalışmanın temel şartları şu şekildedir:

• Saat Ücreti ve Fazla Çalışma Ücreti: Fazla çalışma yapan işçiye, her bir fazla çalışma saati için normal saatlik ücretinin %50 fazlası ödenir. Örneğin, saatlik ücreti 100 TL olan bir işçiye, fazla mesai saati için 150 TL ödenmelidir.
• Fazla Sürelerle Çalışma: Eğer işyerinde haftalık çalışma süresi 45 saatten az belirlenmişse (örneğin, 40 saat), 45 saate kadar olan çalışmalar “fazla sürelerle çalışma” olarak adlandırılır ve %25 zamlı ücret ödenir.
• Yıllık Fazla Çalışma Sınırı: İş Kanunu, bir işçinin yılda en fazla 270 saat fazla çalışma yapabileceğini belirtmiştir. Bu sınırın aşılması durumunda işverenin hukuki sorumluluğu doğar.

2. Fazla Çalışma Ücretlerinden Doğan Anlaşmazlıklar

Fazla çalışma ücretleriyle ilgili uyuşmazlıklar genellikle şu konularda ortaya çıkmaktadır:

• Fazla Çalışma Ücretinin Ödenmemesi veya Eksik Ödenmesi: İşverenlerin, fazla çalışma yapan işçiye ücret ödememesi ya da eksik ödeme yapması sıkça karşılaşılan bir durumdur. İşçiler, bordroda belirtilen fazla çalışma ücretinin eksik olduğunu fark ettiklerinde iş mahkemelerine başvurarak dava açabilirler.
• Fazla Çalışmanın Bordroda Gösterilmemesi: Bazı işverenler, işçilerin yaptığı fazla çalışmaları bordroda göstermeyerek, bu ücretleri kayıt dışı ödemelerle kapatma yoluna gidebilirler. Bu durumda işçi, çalıştığı fazla saatleri tanık beyanları, işyeri giriş-çıkış kayıtları veya dijital veri kayıtlarıyla ispatlayarak dava açabilir.
• Fazla Çalışma Onayının Alınmaması: İş Kanunu’na göre, işçiden fazla çalışma için yazılı onay alınması zorunludur. İşçinin rızası olmaksızın yaptırılan fazla çalışmalar, işçi tarafından dava konusu edilebilir.

3. Bordro Üzerindeki Anlaşmazlıkların Hukuki Boyutu

Bordro, işçi ve işveren arasındaki iş ilişkisini belgeleyen önemli bir evraktır. İşçinin maaşı, fazla çalışma ücretleri, kesintiler ve diğer yan haklar bordroda yer almalıdır. Bordro üzerindeki anlaşmazlıklar şu şekilde sınıflandırılabilir:

• Bordroda Fazla Çalışma Ücretinin Yanlış Hesaplanması: Bordroda fazla çalışma saatlerinin yanlış hesaplanması, işçi açısından hak kaybına yol açabilir. İşçi, bu durumda bordroda yer alan hesaplamaların düzeltilmesi ve eksik ücretlerin ödenmesi için iş mahkemesine başvurabilir.
• Bordronun İmzasız Olması ve Geçerliliği: Bordroların işçi tarafından imzalanmaması, bordronun hukuki geçerliliğini tartışmalı hale getirebilir. İşveren, işçinin bordroyu imzalamaması halinde dahi ücretleri tam olarak ödemekle yükümlüdür. İşçi, bordronun imzasız olmasını delil göstererek dava açabilir.
• Bordroda Fazla Çalışma Kayıtlarının Gizlenmesi: İşverenlerin, fazla çalışmayı bordroda eksik göstererek, işçinin hakkını ihlal etmesi sıkça karşılaşılan bir durumdur. Bu durumda işçi, işyerinde yapılan çalışmalara dair kayıtları (örneğin, elektronik kart geçiş sistemleri) kullanarak hakkını talep edebilir.

4. Fazla Çalışma Ücretlerinin İspatı ve Yargı Süreci

Fazla çalışma ücretleriyle ilgili uyuşmazlıklarda, işçinin fazla çalıştığını ispat etme yükümlülüğü bulunmaktadır. Ancak, işyerindeki giriş-çıkış kayıtlarının, puantaj cetvellerinin veya tanık beyanlarının bulunması durumunda bu yük ispat kolaylığı sağlanarak işverenin üzerine geçebilir. Yargıtay, bu tür davalarda fazla çalışmanın düzenli ve sürekli olup olmadığının belirlenmesi gerektiğini belirtmektedir.

5. Yargıtay Kararları ve Emsal Durumlar

Yargıtay kararları, fazla çalışma ücretleri ve bordro üzerindeki anlaşmazlıklarla ilgili davalarda önemli bir rehber niteliğindedir. Örneğin, Yargıtay, fazla çalışmanın tanık beyanları ve işyeri kayıtlarıyla ispat edilebileceğini belirtmiştir. Ayrıca, fazla çalışmanın bordroda gösterilmemesi durumunda, işçinin hak kaybının giderilmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

Bir emsal Yargıtay kararında, işçinin haftalık çalışma süresinin 45 saati aştığı tanık beyanları ve işyeri kayıtlarıyla kanıtlanmışsa, bordroda fazla çalışma kaydının olmaması, işverenin ödeme yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. Bu tür kararlar, işçilerin fazla çalışma haklarını savunmaları için önemli bir dayanak sunmaktadır.

6. Arabuluculuk ve Çözüm Yolları

İş hukuku kapsamında fazla çalışma ücretleriyle ilgili uyuşmazlıklar için arabuluculuk süreci zorunlu hale getirilmiştir. İşçi ve işveren, arabulucu aracılığıyla anlaşmazlıklarını çözebilir ve mahkemeye başvurmadan uzlaşabilirler. Arabuluculuk süreci, taraflar arasında iletişimi güçlendirerek daha hızlı bir çözüm sağlamayı amaçlamaktadır. Ancak, arabuluculuk sürecinde tarafların eşit şekilde temsil edilmesi ve işçinin haklarının korunması büyük önem taşır.

Sonuç

Fazla çalışma ücretleri ve bordro üzerindeki anlaşmazlıklar, işçi ve işveren arasındaki iş ilişkisinde sıkça karşılaşılan sorunlardır. İşçinin yaptığı fazla çalışmaların karşılığını alması, işverenin ise iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uygun olarak işçiyi çalıştırması esastır. İşçi ve işverenin haklarının dengelenmesi, hukuki sürecin adil bir şekilde yürütülmesiyle mümkündür. Yargıtay kararlarının rehberliği, arabuluculuk süreçlerinin etkin kullanımı ve işverenin bordro düzenlemelerinde şeffaflık sağlaması, bu tür uyuşmazlıkların daha hızlı ve adil bir şekilde çözülmesine katkı sağlayabilir. İş hukuku düzenlemelerinde yapılacak iyileştirmeler, taraflar arasındaki uyuşmazlıkların önlenmesinde önemli bir rol oynayacaktır.