Deniz Ticaretinde Uyuşmazlık Çözüm Yolları: Tahkim mi, Mahkeme mi?

Giriş

Deniz ticareti, uluslararası taşımacılık, sigorta, navlun sözleşmeleri, gemi alım-satımı, gemi ipotekleri ve deniz kazaları gibi birçok hukuki ilişkiyi kapsayan geniş bir alan olup, bu alanda ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözümü hızlı ve etkin yollar gerektirmektedir.

Bu bağlamda, deniz ticaretine ilişkin uyuşmazlıklar genellikle iki temel yolla çözülmektedir:
1️⃣ Mahkemeler aracılığıyla geleneksel dava süreçleri
2️⃣ Tahkim yoluyla özel bir yargılama süreci

Peki, deniz ticaretine ilişkin bir uyuşmazlık yaşandığında hangi çözüm yolu daha avantajlıdır? Bu makalede, tahkim ve mahkeme süreçlerinin hukuki boyutu, uluslararası denizcilik hukukundaki yeri, uygulamadaki sorunlar ve çözüm önerileri ele alınacaktır.

---

1. Deniz Ticaretinde Ortaya Çıkan Uyuşmazlık Türleri

Deniz ticareti alanında en sık karşılaşılan uyuşmazlık türleri şunlardır:

• Navlun Sözleşmelerinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar:
  • Yük tesliminde gecikmeler
  • Navlun ücretinin ödenmemesi
  • Taşınan yükte meydana gelen zararlar
• Gemi Kazaları ve Çevre Kirliliği Uyuşmazlıkları:
  • Gemi çarpışmaları ve yük kayıpları
  • Deniz kirliliği nedeniyle tazminat talepleri
  • Sorumluluğun gemi kaptanı mı, armatör mü yoksa sigorta şirketine mi ait olduğu konusundaki ihtilaflar
• Gemi Alım-Satımı ve Finansman Uyuşmazlıkları:
  • Gemi satış sözleşmelerinin ihlali
  • Gemi ipotekleri ve finansman sorunları
• Deniz Sigortalarından Kaynaklanan Uyuşmazlıklar:
  • Deniz sigortalarının kapsamı ve tazminat süreçleri

Deniz ticaretinde bu tür uyuşmazlıkların çözümünde tahkim mi yoksa mahkeme süreci mi daha avantajlıdır?

---

2. Deniz Ticaretinde Mahkeme Yoluyla Uyuşmazlık Çözümü

a) Mahkeme Yoluyla Uyuşmazlık Çözümünün Hukuki Dayanağı

Deniz ticaretiyle ilgili davalar, Türkiye’de ve diğer ülkelerde ticaret mahkemelerinde görülmektedir.

📌 Türkiye’de Yetkili Mahkemeler:

• Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) kapsamında Asliye Ticaret Mahkemeleri yetkilidir.
• Taraflar arasında sözleşmede yetkili mahkeme belirlenmişse, dava orada açılabilir.
• Yetki belirlenmemişse, taşıyanın veya geminin siciline kayıtlı olduğu ülkenin mahkemeleri yetkilidir.

📌 Uluslararası Mahkemeler:

• İngiltere, deniz ticareti davalarında önemli bir merkez olup, Londra Yüksek Mahkemesi’nin Denizcilik ve Ticaret Mahkemesi birçok uluslararası davaya bakmaktadır.
• Amerika Birleşik Devletleri’nde, deniz ticareti uyuşmazlıkları Federal Deniz Mahkemeleri’nde çözümlenir.

b) Mahkeme Sürecinin Avantajları ve Dezavantajları

✔ Avantajlar:

• Devlet güvencesi altında bir yargılama süreci sunar.
• Kararlar kamuya açık olup, emsal niteliğinde içtihatlar oluşturur.
• Temyiz hakkı bulunur, böylece hukuki denetim mümkündür.

❌ Dezavantajlar:

• Mahkeme süreçleri genellikle uzun sürer ve maliyetlidir.
• Mahkeme kararlarının uluslararası icrası zor olabilir.
• Deniz ticareti gibi teknik konulara hakim olmayan yargıçların kararları ihtilaf yaratabilir.

---

3. Deniz Ticaretinde Tahkim Yoluyla Uyuşmazlık Çözümü

a) Tahkimin Hukuki Dayanağı

Tahkim, tarafların mahkemeye gitmeden bağımsız hakemler aracılığıyla uyuşmazlıklarını çözmesine olanak tanıyan özel bir yargılama yöntemidir.

📌 Uluslararası Denizcilik Tahkim Merkezleri:

• Londra Denizcilik Tahkim Derneği (LMAA)
• İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC)
• New York Uluslararası Tahkim Merkezi (NYIAC)
• Singapur Uluslararası Tahkim Merkezi (SIAC)

b) Tahkim Sürecinin Avantajları ve Dezavantajları

✔ Avantajlar:

• Mahkeme süreçlerine göre çok daha hızlı sonuç alınır.
• Taraflar, hakemleri kendileri seçebilir.
• Uluslararası kararların icrası, mahkeme kararlarına kıyasla daha kolaydır (1958 New York Konvansiyonu).
• Gizlilik esastır, ticari sırlar korunur.

❌ Dezavantajlar:

• İtiraz ve temyiz hakkı sınırlıdır.
• Taraflardan biri tahkim sürecine katılmayı reddederse, süreç uzayabilir.
• Hakem ücretleri nedeniyle tahkim süreci maliyetli olabilir.

---

4. Tahkim mi, Mahkeme mi? Hangisi Daha Avantajlı?

📌 Hangi durumlarda tahkim tercih edilmeli?

• Hızlı çözüm isteyen taraflar için tahkim daha avantajlıdır.
• Uluslararası geçerliliği olan bir karar alınması gerektiğinde tahkim süreci daha etkilidir.
• Ticari sırların korunması isteniyorsa, tahkim süreci gizlilik sağlamaktadır.

📌 Hangi durumlarda mahkeme tercih edilmeli?

• Kamu otoritesi tarafından verilen bir kararın bağlayıcı olması istendiğinde mahkeme süreci daha güvenlidir.
• İtiraz ve temyiz hakkı bulunması gereken davalarda mahkemeler tercih edilmelidir.
• Denizcilik sektöründe yerleşik içtihatların oluşturulması açısından mahkeme süreci daha değerlidir.