Cezaların İnfazı

Bu çalışmanın amacı, görevli ve yetkili organ kararıyla Ceza İnfaz Kurumlarında (Cezaevlerinde) cezaları infaz edilen hükümlülerin ve tedbiren tutulan tutukluların adalete erişim ihtiyaçlarının nasıl karşılandığına ışık tutmaktır.

Tutuklu ya da hükümlü kolluk kuvvetleri tarafından cezaevine bırakıldıktan sonra günlük sivil hayatından tamamen soyutlanmaktadır. Mahpus cezaevi dışında statüsüne göre günlük rutin meşguliyetlerini de bırakmıştır. Babaysa babalığını, memursa memuriyetini, işçiyse işini, iş insanı ise şirketini, öğrenciyse öğrenciliğini cezaevi dışında bırakmıştır. Belirtilen bu meşguliyetler ve toplumsal statüler cezaevi dışında kalamıyor. Mahpus bu sorumluluk ve statüsüyle beraber cezaevine giriyor. Mahpus bu sorumlulukların verdiği endişe ve düşünceyle birlikte aynı zamanda mahkumiyetine sebep olan yargılamasıyla da ilgilenmek zorunda. Mahpus, eğer tutukluysa süratle yargılamasının neticelenmesini isteyecektir. Eğer hükümlü ise şartlı salıverilme sürelerini, ne zaman açık cezaevine – denetimli serbestliğe çıkacağını bilmek isteyecektir. Diğer yandan mahpus cezaevinde de birtakım haksız uygulamalara maruz kalabilecektir. Mahpus muhatap olduğu bu uygulamaların hukuka aykırı olduğunu düşünüyorsa bunun için yetkili kurumlara başvurmak isteyecektir. Tek başına koğuş dışında hiçbir yerde yalnız ve serbestçe hareket edemeyen mahpus, tüm bu sorunların üstesinden nasıl gelebilecek?

Belirtilen bu sorunların tamamına yakını adalete erişim gücü ile ilgilidir. Hükümlü ya da tutuklu bir mahpus, yargılamasıyla, dışarıda kalan iş ve işlemleriyle ilgilenebilmesinin tek bir yolu var, o da emek ve tecrübesine güvenebileceği bir avukatın vekilliğidir.

Ceza İnfaz Kurumlarında Adalete Erişim

Tutuklu veya hükümlü yer bakımından görev alanlarına göre polis ya da jandarma tarafından cezaevine getirildikten sonra cezaevi personeline belli kurallar çerçevesinde teslim edilir. Bu aşamada mahpusa kurum doktoru tarafından yapılacak sağlık muayenesi neticesinde mahpusun, cezaevine kabul edilmesine yönelik herhangi sağlık sorunu yoksa kuruma kabul edilir. Mahpusun sağlığıyla ilgili bir sorun varsa ve bu konuda herhangi bir darp raporu da alınmamışsa cezaevine kabulü yapılmaz. Bu durumda cezaevi idaresinin ya da hükümlü veya tutuklunun isteğiyle kişi, tam donanımlı bir hastanede doktor muayenesinden geçirilmelidir.

Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük’ün (CGTİHT) 46. Maddesine göre mahpus cezaevine kabul edildikten sonra üstü ve eşyası aranır. Bu ilk adımla birlikte mahpusun cezaevinde adalete erişimle ilgili yaşayacağı tecrübe de başlamış olur. Şöyle ki; mahpus kuruma kabul edildikten sonra herhangi bir uygulamanın haksız ve kanuna aykırı olduğunu düşünüyorsa ilgili kurumun bağlı olduğu İnfaz Hakimliğine ya da Cumhuriyet Savcılığına soruşturma açılması için başvurulabilir. İnfaz Hakimliği Kanunu’na göre mahpus cezaevinde her türlü uygulamaya karşı şikayet yoluna başvurabilir. Mahpusun cezaevi idaresi uygulamalarına karşı sırayla başvuracağı yargı makamları şunlardır: İnfaz Hakimliği, Ağır Ceza Mahkemesi (Birden fazla olan yerlerde iki numaralı Ağır Ceza Mahkemesi’ne başvurulur), Anayasa Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi.

Üst ve eşya araması sonrası geçici koğuşa alınan olan mahpus adeta hukuki bilgi açlığı çekmeye başlamaktadır. Mahpus, cezaevi uygulamalarını, kendisi için çok önemli olabilecek kanunları ve kanun uygulamalarını bilmemektedir. Tüm bunlara karşılık bu aşamada mahpustan talep edilen tek şey itaattir.

Mahpus üst ve eşya araması sonrası geçici odaya(kabul odası) alındıktan sonra kurum psikolog ve doktoru ile görüştürülür. Tüm bu görüşmeler sonra yapılan değerlendirmeler neticesinde mahpus, suç grubuna ve bireysel özelliklerine göre sürekli kalacağı odaya ya da koğuşa yerleştirilir.

Mahpus sürekli kalacağı oda ya da koğuşa alındıktan sonra kendisine kalacağı yerin ve kurumun kurallarına yönelik bilgiler verilmektedir. A4 formatında hazırlanmış bu kağıtta, demirbaşa zarar verilmemesi, slogan atılmaması gerektiği gibi uyarılar sayılmış bu kurallara aykırı hareket halinde uygulanacak yaptırımlar sayılmıştır. Ancak bu bilgiler arasında mahpusun hukuki bilgi ihtiyacını karşılayacak yeterli bilgi yer almamaktadır. Sadece mahpusun dilekçe hakkı olduğunu ve resmi kurumlara dilekçe yazabileceği belirtilmektedir.

Müddetname ve Cezanın Kesinleşme Şerhi

Müddetname, hükümlünün cezaevinde kalacağı sürenin bilgisini içerir. Mahpusun müddetnamesi cezaevine ulaşmadan, mahpus şartlı salıverilmeden yararlandırılamaz. Başka bir deyişle, müddetname geciktikçe mahpusun cezaevinden çıkması da o oranda süre ile gecikir. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Yönetmeliği Madde 66/3’e göre müddetnamede şu unsurlar bulunur: Hükümlünün; iletişim, tebligat, kimlik bilgileri, kuruma kabul edilme tarihi, infaz defteri numarası, varsa gözaltında ya da tutuklulukta geçirdiği süre, ceza süresi, koşullu ve hak ederek salıverileceği tarih, cezasının hangi hükme esas olduğu. Bu bağlamda müddetname ile cezanın kesinleşme şerhi birbirine karıştırılmamalıdır. Cezanın kesinleşme şerhini cezayı veren mahkeme, düzenler ve kararın infazı için ilgili cumhuriyet başsavcılığına gönderir. Müddetname bu bu kesinleşme şerhine göre düzenlenir. Cezanın kesinleşmesi şerhinde, hükümlünün kimliği, cezası, kararın kesinleşme tarihi, kararın cumhuriyet başsavcılığına gönderilme tarihi, hükümlü birden fazla ceza almışsa bu cezaların toplamı yer alır (CGTİHCY madde 66/1).

Tutuklu ve Hükümlünün Cezaevlerindeki Hakları

1. Dilekçe ve Bilgi Edinme Hakkı (T.C. Anayasa 74. Madde)
2. Avukatla Görüşme Hakkı (Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Yönetmeliği Madde 84/1)
3. Noterle Görüşme Hakkı (Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Yönetmeliği Madde 84/1)
4. Mahpusun, Mektup, Faks ve Telgrafları Alma ve Gönderme Hakkı (Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Yönetmeliği Madde 68/4)

Bu konuda daha fazla bilgi almak için büromuzun alanında deneyimli avukatlarından danışmanlık hizmeti sağlayabilirsiniz.

                                  Stj. Av. Cevdet ERGÜL