CEZA KOŞULU VE SÖZLEŞMEDEN DÖNME ARASINDAKİ FARK: HUKUKİ TEMELLER VE UYGULAMA KOŞULLARI

Ceza Koşulu ve Sözleşmeden Dönme Arasındaki Fark:

Ceza Koşulu: Borçlunun; borcuna aykırı davranması durumunda, alacaklıya ödemeyi kabul ettiği tazminat tutarına ceza koşulu ve ödenecek tazminata ise sözleşme cezası denir. Ceza koşulunun amacı tarafları düzgün ifada bulunmaya zorlamaktır. Ceza koşulu; alacaklıyı, zararını ispattan kurtarır. Ceza koşulu, bir tür geciktirici koşula bağlı edim borcudur.

Ceza koşulu, bir sözleşmenin ihlali durumunda ödenmesi kararlaştırılan belirli bir para tutarı veya başka bir edimi ifade eder. Sözleşmeye taraf olanlar, bir yükümlülüğün ihlali durumunda cezai şart olarak adlandırılan bu bedelin ödeneceğini kararlaştırabilirler.

Amacı: Sözleşmenin ihlalini önlemek ve ihlal durumunda zarar gören tarafı tazmin etmek.

Uygulama Şekli: Ceza koşulu, tarafların ihlal durumunda tazminat talep etmesine gerek kalmadan doğrudan ödenir.

Sonuçları: Ceza koşulu ödenmesi, ihlal nedeniyle doğan zararları gidermeye yönelik bir tazminat niteliğindedir, ancak taraflar ceza koşuluna rağmen sözleşmeyi devam ettirebilirler. Ceza koşulu ödenmesi, sözleşmeden dönme hakkını ortadan kaldırmaz.

Türleri: Ceza koşulu genellikle ifa etmeme cezası (yükümlülüğün hiç yerine getirilmemesi) ve gecikme cezası (yükümlülüğün zamanında yerine getirilmemesi) olarak ikiye ayrılabilir.

 

Ceza koşulunun özellikleri:

• Kural olarak her türlü borç için ceza koşulu kararlaştırılabilir. Ancak geçerli ve henüz ifa edilmemiş bir borç olmalıdır. Ceza koşulu; sadece sözleşmeden doğan borçlar için değil, sözleşme dışındaki hukuki işlemlerden doğan borçlar için de kararlaştırılabilir.
• Kural olarak her türlü edim ceza olarak kararlaştırılabilir. Taraflar, cezaya ilişkin edimi de cezanın miktarını da diledikleri gibi belirleyebilirler.
• Ceza koşulu bağlı (fer’i) bir borçtur. Ceza koşulunun geçerli olabilmesi için asıl borcun geçerli olması gerekir. Yani asıl borç geçersizse ceza koşulu da geçersizdir.

Ceza koşulunun türleri:

Borçlanılan edimin ifası yerine istenebilecek sözleşme cezası: Borçlunun; ifa yükümlülüğünü hiç veya gereği gibi yerine getirmemesi durumunda, ödemesi öngörülen cezadır. Taraflar aksini kararlaştırmamışlarsa alacaklı ya borçlanılan edimin ya da cezanın ifasını isteyebilir.

Borçlanılan edimin ifasıyla birlikte istenebilecek sözleşme cezası: Borçlunun, borçlandığı edimi belirlenen yer ve zamanda ifa etmemesi durumunda öngörülen cezadır. Bu hallerde alacaklı hem borçlanılan edimin hem de cezanın ifasını talep edebilir.

Dönme cezası: Taraflar; belli bir bedeli ödemek şartıyla, diledikleri gibi sözleşmeden dönme hakları olduğunu kararlaştırabilirler. Dönme cezası; herhangi bir borca aykırılık olmaksızın, kararlaştırılan bedelin ödenmesi ile taraflara sözleşme bağından kurtulma hakkı tanır. Taraflardan birinin dönme cezası sayesinde dilediği gibi sözleşmeden dönme hakkını kullanabilmesi için ceza miktarını ödemesi ya da ödemeyi teklif etmiş olması gerekir. Aksi halde sözleşme bağı devam eder.

Ceza koşulunun hukuki sonuçları:

• Alacaklı; sözleşmede belirlenen ceza koşulu miktarını, zararı olmasa bile talep edebilir. Ancak borçlu, borca aykırılıkta kusuru bulunmadığını ispat ederse ceza koşulunu ödemekten kurtulabilir.
• Hakimin, aşırı gördüğü ceza koşulu miktarını indirme yetkisi vardır.
• Taraflar aksini kararlaştırmadıkça ceza koşulu, alacaklının zararını gidermeye yöneliktir. Ancak ceza koşulu olarak belirlenen miktar; alacaklının gerçek zararını karşılamıyorsa alacaklı, borçlunun kusurlu olduğunu ispat ederek ceza miktarını aşan zararının tazminini de isteyebilir.

Sözleşmeden Dönme:

Sözleşmeden dönme; taraflardan birinin sözleşmenin kurulmasından sonra, karşı tarafın edimini ifa etmemesi veya eksik ifa etmesi durumunda hukuki ilişkiden tek taraflı irade beyanıyla kurtulmasıdır. Dönme hakkı, sözleşmenin ileriye dönük olarak etkilerini ortadan kaldırır ve tarafların karşılıklı olarak elde ettikleri edimleri geri verme yükümlülüğü doğurur. Sözleşmeden dönme hakkının haklı bir sebebe dayandığı hallerde dönme hakkını kullanan taraf, uğradığı zararların tazminini de talep edebilir.

• Taraflar, sözleşme yaparken belirli şartların gerçekleşmesi durumunda sözleşmeden dönme hakkını saklı tutabilirler. Bu durumda, belirtilen şartların gerçekleşmesi ile taraflardan biri sözleşmeden dönebilir.
• Sözleşmeden dönme hakkı kanun tarafından verilmiş de olabilir. Örneğin, temerrüt hallerinde.

Amacı: Sözleşmenin taraflarından biri, diğer tarafın yükümlülüklerini yerine getirmemesi durumunda sözleşmeyi sona erdirmek isterse, sözleşmeden dönme hakkını kullanabilir.

Uygulama Şekli: Sözleşmeden dönme genellikle sözleşmenin ağır bir ihlali veya ifa imkânsızlığı gibi durumlarda kullanılır. Dönme hakkı, sözleşmenin ileriye dönük olarak hükümsüz hale gelmesi anlamına gelir.

Sonuçları: Sözleşmeden dönme durumunda taraflar, sözleşme ile sağlanan hak ve yükümlülüklerinden kurtulurlar. Taraflar, dönme nedeniyle karşılıklı olarak aldıkları edimleri iade etmek zorundadır. Ayrıca, sözleşmeden dönme hakkının kullanılması durumunda, ihlalden kaynaklanan zararların tazmini için dava açılabilir.

Zamanaşımı: Sözleşmeden dönme hakkı, belirli bir zamanaşımı süresi içinde kullanılmalıdır; aksi takdirde bu hak düşer.

 

Sözleşmeden dönmenin şartları:

Sözleşmeden dönme hakkının kullanılabilmesi için bazı şartların gerçekleşmesi gerekir.

• Dönme hakkı, genellikle karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde söz konusu olur. Taraflardan biri borçlandığı edimi ifa etmezse diğer taraf, sözleşmeden dönme hakkını kullanabilir.
• Taraflardan birinin sözleşmeden dönme hakkını kullanabilmesi için; karşı tarafın temerrüde düşmesi, edimin ifasının imkansızlaşması gibi haklı bir sebebin varlığı gerekir.
• Sözleşmeden dönme hakkının kullanılacağı tek taraflı bir irade beyanıyla karşı tarafa bildirilmelidir. Bu bildirimden sonra sözleşme ilişkisi sona erer.

Sözleşmeden dönme ve ceza koşulu arasındaki fark:

• Ceza koşulu, genellikle ifaya aykırı davranış nedeniyle bir tarafın zararını tazmin etmeyi amaçlar. Sözleşmeden dönme ise, sözleşme ilişkisinin tamamen sona ermesini sağlar.
• Ceza koşulu, sözleşme devam ederken uygulanabilecek bir yaptırım iken; sözleşmeden dönme, sözleşmenin sona erdirilmesi amacı taşır.
• Ceza koşulu, tarafların önceden belirlediği bir tazminat miktarını ifade ederken, sözleşmeden dönme sonrası taraflar arasında fiili zarar ve iade yükümlülüğü doğar.
• Ceza koşulu; sözleşmeye aykırılık nedeniyle belirli bir tazminat talep etme hakkı verirken sözleşmeden dönme, tarafların sözleşmeye devam etmeme iradelerini ortaya koymalarını gerektirir.
• Ceza koşulu, Sözleşmenin ihlali durumunda ödenir, ancak sözleşme devam edebilir. Sözleşmeden dönme ise Sözleşmenin sona erdirilmesine yol açar ve taraflar arasındaki ilişkiyi sona erdirir.

 

Hukuk Öğrenci Stajyeri Nursena İbanoğlu