Çekte Keşideci, Ciranta ve Lehtar Arasındaki Yükümlülükler: Sorunlar ve Çözüm Yolları

Çek, ticari hayatta en çok kullanılan kıymetli evraklardan biridir ve ekonomik ilişkilerde güvenli bir ödeme aracı olarak işlev görür. Çek üzerinde yer alan taraflar; keşideci, ciranta ve lehtar olarak tanımlanır ve her birinin hukuki sorumlulukları, çekin düzenlenmesi ve ibrazı ile ilgili belirli yükümlülükleri vardır. Ancak, uygulamada tarafların karşılaştığı sorunlar ve sorumlulukların yerine getirilmemesi durumunda çeşitli hukuki uyuşmazlıklar doğmaktadır. Bu makalede, çekte keşideci, ciranta ve lehtar arasındaki yükümlülükler ele alınacak ve uygulamada karşılaşılan sorunlara yönelik çözüm önerileri sunulacaktır.

1. Çek Taraflarının Tanımı ve Yükümlülükleri

Çek işlemlerinde üç ana taraf bulunur: keşideci, ciranta ve lehtar. Her bir tarafın hukuki sorumluluğu ve yükümlülükleri, çekin düzenlenmesinden tahsiline kadar olan süreçte farklılık gösterir.

a) Keşideci (Çeki Düzenleyen)

Keşideci, çeki düzenleyen kişidir ve çek üzerinde ödemeyi taahhüt eden tarafa karşı yükümlüdür. Keşideci, çeki ibraz eden lehtara veya cirantaya ödeme yapmayı taahhüt eder. Keşideci açısından çek düzenleme yükümlülükleri şu şekildedir:

• Çek Tutarının Karşılığını Sağlama: Keşideci, çekin ödenmesi için hesabında yeterli miktarı bulundurmalıdır. Çekte yazılı olan bedelin karşılığı yoksa keşideci, çeki ibraz eden lehtara karşı sorumlu olur.
• Çekin Usulüne Uygun Düzenlenmesi: Çekte keşideci imzası, çek bedeli, ödeme tarihi ve çeki ödeyecek banka bilgileri doğru bir şekilde belirtilmelidir. Eksik veya yanlış düzenlenen çekler, keşidecinin yükümlülüklerini artırabilir.

b) Ciranta (Ciro Eden)

Ciranta, çeki devreden kişidir. Ciro işlemi, çekin bir başkasına devrini sağlar ve çekin üzerindeki tüm yükümlülükleri cirantaya aktarır. Cirantanın sorumlulukları şunlardır:

• Ciro Yükümlülüğü: Çek üzerindeki ciro, cirantanın imzasını taşımalı ve ciro edilen kişinin adı belirtilmelidir. Ciro işlemi, çeki devralanın ödeme talebinde bulunabilmesini sağlar.
• İkincil Ödeme Sorumluluğu: Çek karşılıksız çıktığında, lehtar veya son ciranta cirantadan ödeme talep edebilir. Ciranta, çeki devrettiği kişinin çeki tahsil edememesi durumunda ödeme sorumluluğunu üstlenir.

c) Lehtar (Çeki Alan)

Lehtar, çeki ilk olarak alan veya çekte adı geçen kişidir. Lehtar, çeki tahsil etme yetkisine sahiptir ve çek üzerinde yazılı olan bedelin ödenmesini talep edebilir. Lehtarın sorumluluğu ise şunları içerir:

• Çekin İbraz Süresine Uygun Talep: Lehtar, çeki ibraz süresi içinde bankaya ibraz etmek zorundadır. İbraz süresi geçirilirse çekin ödenmesi mümkün olmayabilir.
• Çekin Zamanında Tahsili: Lehtar, çekin tahsili için ödeme süresi dolmadan önce gerekli işlemleri yapmalıdır. Tahsil edilmediği takdirde hukuki yollarla ödeme talep edebilir.

2. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

Çek işlemlerinde tarafların yükümlülüklerini tam anlamıyla yerine getirmemesi veya çekin usulüne uygun düzenlenmemesi, uygulamada çeşitli sorunlara neden olabilir. Bu sorunlar, çekin tahsil edilememesi, karşılıksız çeklerle ilgili uyuşmazlıklar ve cirantanın yükümlülüklerini yerine getirmemesi gibi durumları içerebilir.

a) Karşılıksız Çek Sorunu

Keşideci tarafından düzenlenen çekin karşılığının bankada bulunmaması durumunda çek, “karşılıksız çek” olarak kabul edilir. Bu durumda lehtar veya ciranta, tahsilat yapamaz ve keşideci hakkında hukuki işlem başlatabilir. Karşılıksız çek sorunu, keşidecinin yükümlülüklerini yerine getirmemesi nedeniyle ortaya çıkar ve alacaklıyı zor durumda bırakır.

b) Ciro İşlemlerinde Eksiklikler

Cirantanın çek üzerindeki ciro işlemlerini doğru bir şekilde yapmaması, çekin devrini geçersiz kılabilir. Ciroda eksik veya yanlış bilgi olması durumunda, çeki devralan kişi çeki tahsil edemeyebilir ve ciranta, ödeme yükümlülüğü ile karşı karşıya kalabilir.

c) İbraz Süresinin Kaçırılması

Lehtar veya son ciranta, çeki belirtilen süreler içinde bankaya ibraz etmek zorundadır. Ancak, çekin ibraz süresinin geçirilmesi durumunda çek tahsil edilemez ve alacaklı ödeme talep edemez. Bu durum, lehtar açısından hak kaybına yol açabilir.

d) Çek Üzerindeki Bilgilerin Eksik veya Yanlış Olması

Çekteki imza, tutar veya ödeme tarihinin eksik veya yanlış yazılması, çekin geçerliliğini etkileyebilir. Keşideci tarafından düzenlenen çekin üzerinde eksiklik olması, çeki tahsil eden tarafların haklarını olumsuz etkileyebilir.

3. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri

Çek işlemlerinde yaşanan sorunların önlenmesi, tarafların yükümlülüklerini doğru bir şekilde yerine getirmesi ve çek düzenleme kurallarına uyması ile mümkün olabilir. Aşağıda, uygulamada yaşanan sorunlara yönelik çözüm önerileri sunulmuştur:

a) Keşidecinin Yükümlülüklerini Yerine Getirmesi

Keşidecinin çek üzerinde yazılı olan bedelin karşılığını hesabında bulundurması, karşılıksız çek sorununu önleyecektir. Keşideciler, çek düzenleme işlemlerinde sorumlu davranarak alacaklının ödeme talebine karşı hazırlıklı olmalıdır. Ayrıca, çekin eksiksiz ve doğru bir şekilde düzenlenmesi, çekin geçerliliğini artıracaktır.

b) Cironun Doğru Yapılması

Ciro işlemlerinde cirantalar, çeki devralacak kişinin adını ve ciro ifadesini eksiksiz olarak çek üzerine yazmalıdır. Bu işlem, çekin devri sırasında yaşanabilecek sorunları önler ve çekin tahsilatını kolaylaştırır. Cirantalar, ciro işlemlerini eksiksiz yaparak devrettikleri çekin tahsil edilebilmesi için gerekli güvenceyi sağlar.

c) İbraz Süresine Dikkat Etmek

Lehtar veya ciranta, çeki bankaya ibraz süresi içinde sunmalıdır. Çek, ibraz süresi içinde sunulmadığında tahsil edilemez ve lehtar hak kaybı yaşar. Bu nedenle, çekin tahsil süresi içinde ibraz edilmesi büyük önem taşır. Taraflar, çek üzerinde belirtilen süreleri takip ederek işlemlerini zamanında gerçekleştirmelidir.

d) Çek Bilgilerinin Doğruluğunu Kontrol Etmek

Çeki düzenleyen keşideci, çekte yer alan bilgilerin doğruluğunu dikkatle kontrol etmelidir. Çekte eksik veya yanlış bilgi olması, çekin geçerliliğini olumsuz etkiler. Keşideci, çek düzenleme işlemlerinde çekin üzerindeki bilgileri eksiksiz ve doğru bir şekilde doldurarak hataları önleyebilir.

4. Çek İşlemlerinde Hukuki Destek Almanın Önemi

Çek işlemlerinde karşılaşılan sorunların hukuki boyutu karmaşık olabilir. Tarafların haklarını koruyabilmeleri için çek düzenleme, ciro işlemleri ve tahsil süreçlerinde hukuki destek almaları yararlı olacaktır. Özellikle karşılıksız çek durumunda, alacaklı veya keşideci, avukat desteği ile haklarını güvence altına alabilir ve yasal yollarla çözüm sağlayabilir.

Sonuç

Çek işlemlerinde keşideci, ciranta ve lehtar arasındaki yükümlülüklerin doğru bir şekilde yerine getirilmesi, çekin tahsil edilebilirliğini ve tarafların ticari ilişkilerindeki güveni sağlar. Karşılıksız çek, ciro eksiklikleri ve ibraz süresi sorunları gibi uygulamada yaşanan sorunlar, tarafların yükümlülüklerini ihmal etmeleri durumunda ortaya çıkmaktadır. Bu sorunların önlenmesi, çek düzenleme kurallarına uyulması, işlemlerin dikkatle yürütülmesi ve hukuki destek alınması ile mümkündür. Bu makale, çek işlemlerinde yaşanan sorunlara yönelik çözüm önerileri sunarak, tarafların yükümlülüklerini doğru bir şekilde yerine getirmelerine rehberlik etmeyi amaçlamaktadır.