ADAM ÇALIŞTIRANIN VE YARDIMCI KİŞİLERİN FİİLLERİNDEN SORUMLULUK: HUKUKİ YÜKÜMLÜLÜKLER VE FARKLAR

Adam çalıştıranın sorumluluğu:

İşverenin çalışanlarına karşı sahip olduğu sorumluluklar; iş ilişkisinden doğan yükümlülükleri ve işverenin çalıştırdığı kişilerin fiilleri, ihmalleri ya da verdikleri zararlar sebebiyle üçüncü kişilerin uğradıkları zararlarından sorumlu olmasını kapsar. İşverenin sorumluluğu kusursuz sorumluluk halidir. Yani işverenin, zararın doğmasında kusuru olmasa bile çalıştırılanın fiillerinden sorumlu olduğu kabul edilmiştir. TBK. m. 66’ da düzenlendiği üzere işveren; işçilerin veya onun adına çalışan diğer kişilerin, kendilerine verilen işi gerçekleştirirken üçüncü kişilere verdikleri zararlardan sorumlu tutulmuştur. Ancak işverenin bu sorumluluğu, önceden yapılan bir anlaşmayla kısmen veya tamamen kaldırılabilir.

 Adam çalıştıranın sorumluluğunun doğması için çalıştırılan kişinin, çalıştıranın işini görürken üçüncü kişiye hukuka aykırı bir fiille zarar vermiş olması yeterlidir. Ancak işveren; çalıştırılanı seçerken, çalıştırılanı denetlerken ve çalıştırılana talimat verirken gerekli dikkat ve özeni gösterdiğini ispat ederse sorumluluktan kurtulabilir. TBK. m. 66/3’den anlaşılacağı üzere işveren, işlettiği işletmenin çalışma şeklinde zararın doğmasını engellemeye yönelik tedbirler aldığını kanıtlamadıkça işletmenin faaliyetlerinden meydana gelen zararları gidermekle yükümlüdür.

Adam Çalıştıranın Sorumluluğunun Kapsamı:

1. İşveren Sorumluluğu:
   • İşveren, çalışanlarının iş sırasında üçüncü kişilere verdiği zararlardan sorumludur. Bu sorumluluk, çalışanların kendi fiilleriyle meydana gelen zararlarda da geçerlidir. İşverenin sorumluluğu, çalışanların yaptığı hataların veya ihmallerin, işverenin kontrolü altındaki bir iş sırasında gerçekleşmiş olması koşuluyla doğar.
2. İşin Görülmesi Sırasında Zarar:
   • Çalışan, işverenin talimatları doğrultusunda bir işi gerçekleştirirken üçüncü kişilere zarar verdiğinde, işveren bu zarardan doğrudan sorumlu tutulabilir. Bu durumda işveren, çalışanların kusurunu kendi kusuru gibi kabul ederek zarar gören kişiye tazminat ödemekle yükümlüdür.
3. Özen Yükümlülüğüne Uyma:
   • İşverenin sorumluluktan kurtulabilmesi için çalışanların seçiminde, çalıştırılmasında ve denetiminde gerekli özeni gösterdiğini ispatlaması gerekir. Bu, işverenin çalışanını dikkatle seçmesi, uygun eğitimler vermesi ve çalışanlarının işlerini doğru şekilde yapıp yapmadıklarını denetlemesi anlamına gelir.
4. İşverenin Kusursuz Sorumluluğu:
   • Adam çalıştıranın sorumluluğu, kusursuz sorumluluk olarak da değerlendirilebilir. Yani işveren, çalışanının fiilinden dolayı doğrudan kusuru olmasa bile, üçüncü şahıslara verilen zararlardan sorumlu tutulabilir. Bu tür bir sorumlulukta, zarar gören kişi işverenin kusurunu ispatlamak zorunda değildir.
5. Tazminat Sorumluluğu:
   • İşveren, çalışanın verdiği zararı tazmin etmekle yükümlüdür. Zarar, malvarlığına veya kişisel haklara yönelik olabilir. Bu tazminat, zarar görenin zararını tam olarak karşılamalıdır. Zararın türüne göre maddi tazminat veya manevi tazminat söz konusu olabilir.
6. Rücu Hakkı:
   • İşveren, çalışanının üçüncü kişiye verdiği zararı tazmin ettikten sonra, bu zararı çalışandan rücu yoluyla talep edebilir. Ancak bu durumda çalışanın kusurlu olup olmadığı dikkate alınır.

     7.Rücu hakkının zamanaşımı:

• Adam çalıştıran, zarar gören üçüncü kişiye tazminat borcunu tamamen ödediği ve hangi çalıştırılanın zarara sebebiyet verdiğini öğrendiği (bu iki unsurun da gerçekleştiği) tarihten itibaren iki yıl içinde ve zarara sebebiyet veren çalıştırılanı öğrenmemiş olsa da tazminatı tamamen ödediği tarihten itibaren on yıl içinde rücu davası açmazsa, zamanaşımının kesildiği ve durduğu durumlar hariç, rücu hakkı zamanaşımına uğrar.

Örnekler:

• İş Kazası: Bir işyerinde çalışan bir işçi, iş sırasında üçüncü bir kişiye zarar verirse, bu zarardan işveren sorumlu tutulur. Örneğin, bir inşaat alanında çalışan bir işçi, inşaat malzemelerini yanlış kullanarak bir kişinin yaralanmasına neden olursa, bu zarardan işveren sorumlu olur.
• Trafik Kazası: Şirketin sürücüsü, şirket aracıyla bir kazaya karışırsa ve üçüncü kişilere zarar verirse, bu durumda şirket (işveren) zarardan sorumlu tutulabilir.

Hukuki Süreç:

1. Zararın İspatı: Zarar gören kişi, meydana gelen zararı ve bu zararın işverenin çalışanı tarafından verildiğini ispat etmekle yükümlüdür.
2. Dava Açma: Zarar gören, işverene karşı tazminat talebiyle dava açabilir. Bu tür davalar genellikle asliye hukuk mahkemelerinde görülür.
3. İşverenin Savunması: İşveren, çalışanın seçimi, eğitimi ve denetimi konusunda gerekli özeni gösterdiğini ispatlayarak sorumluluktan kurtulmaya çalışabilir.

Adam çalıştıranın sorumluluğu, işverenlerin çalışanları aracılığıyla üçüncü kişilere verilen zararlardan dolayı hukuki olarak sorumlu tutulmasını sağlar. Bu sorumluluk, işyerinde düzenin sağlanması ve çalışanların dikkatli çalışması açısından da önemlidir. İşverenlerin, çalışanlarının seçiminde ve denetiminde dikkatli olmaları, bu tür sorumluluklardan kaçınmak için gereklidir.

Yardımcıların fillerinden sorumluluk:

TBK. m. 116’da belirtildiği üzere bir borcun ifasına yardımcı olarak katılan kişilerin, borçlunun borcuna aykırı davranarak alacaklıya verdikleri zarardan da borçlu sorumlu tutulur. Bir kişinin yardımcı kişi olarak bir borcun ifasına katılabilmesi için borçlunun onayı gerekli ve yeterlidir. Borçlu ile yardımcı kişi arasında bir sözleşme bulunmasına gerek yoktur. Yardımcı kişilerin fiillerinden doğan sorumluluk, önceden yapılmış bir anlaşmayla tamamen veya kısmen kaldırılabilir. Borçlunun yardımcı kişinin ağır kusurundan bile sorumlu olmayacağı kararlaştırılabilir. Bunun istisnası ise TBK. m. 116/3’de düzenlenmiştir. Bu maddeye göre uzmanlığı gerektiren bir hizmet, meslek veya sanat, ancak kanun veya yetkili makamlar tarafından verilen izinle yürütülebiliyorsa borçlunun, yardımcı kişilerin fiillerinden sorumlu olmayacağına ilişkin yapılan anlaşmalar geçersizdir.

Türk Borçlar Kanunu’ndaki Düzenlemeler:

1. Yardımcı Kişilerin Fiillerinden Sözleşmesel Sorumluluk (TBK Madde 116):

• Sözleşmesel Sorumluluk: Sözleşme ilişkisi kapsamında, borçlunun yerine getirmekle yükümlü olduğu bir edimi yardımcı kişi aracılığıyla yerine getirdiği durumlarda, yardımcı kişinin fiilinden doğan zararlardan borçlu sorumlu tutulur. Yani, borçlu, yardımcı kişinin fiillerinden dolayı alacaklıya karşı doğrudan sorumlu olur.
• Kusur İspatı Gerekmemesi: Yardımcı kişinin fiilinden doğan zararlarda borçlunun, yardımcı kişinin seçimi, denetimi veya yönlendirmesi konusunda kusurlu olup olmadığını ispatlama zorunluluğu yoktur. Yardımcı kişinin kusurlu fiili, borçlunun fiili gibi değerlendirilir ve sorumluluk doğurur.
• Örnek: Bir işletme, bir ürünü alıcıya teslim etmek için bir kargo firmasıyla anlaşır. Kargo firması, ürünü teslim ederken zarar verirse, bu zarardan işletme sorumlu olur. İşletme, yardımcı kişi olan kargo firmasının fiilinden dolayı tazminat ödemek zorunda kalabilir.

2. Yardımcı Kişilerin Fiillerinden Haksız Fiil Sorumluluğu:

• Haksız Fiil Sorumluluğu: Yardımcı kişinin haksız bir fiil işlemesi durumunda, asıl işveren veya sorumlu kişi, bu fiilden doğan zarardan sorumlu tutulabilir. Yardımcı kişinin haksız fiilinden doğan zararlarda, sorumlu kişi zarar gören üçüncü şahıslara karşı doğrudan tazminat yükümlülüğü altına girer.
• Örnek: Bir şirket, bir reklam kampanyası yürütmek için bir ajansla anlaşır. Ajans, yanlış veya yanıltıcı bilgi vererek üçüncü kişilere zarar verirse, bu zarardan kampanyayı yürüten şirket sorumlu olabilir.

3. Sorumluluktan Kurtulma:

• Özen Yükümlülüğü: Sözleşmesel sorumlulukta, sorumlu kişi, yardımcı kişinin seçiminde, görevlendirilmesinde ve denetiminde gerekli özeni gösterdiğini ispatlayarak sorumluluktan kurtulabilir. Ancak bu ispat yükümlülüğü genellikle sözleşmesel sorumluluk durumlarında yardımcı olmaz, çünkü borçlunun sorumluluğu yardımcı kişinin kusurundan bağımsızdır.
• Rücu Hakkı: Yardımcı kişinin fiilinden dolayı tazminat ödeyen kişi, bu zararı yardımcı kişiye rücu edebilir. Yani, tazminat ödemek zorunda kalan borçlu, bu tutarı yardımcı kişiden talep edebilir.

Yardımcı kişilerin fiillerinden sorumluluk, hem sözleşmesel hem de haksız fiil ilişkilerinde önemli bir hukuki kavramdır. Bu sorumluluk, kişilerin, kendi adına iş yapan veya talimatları doğrultusunda hareket eden yardımcı kişilerin fiillerinden doğan zararları üstlenmesini gerektirir. Sorumluluk, sözleşme ilişkilerinde daha ağırdır, çünkü borçlu, yardımcı kişinin kusurlu fiilinden doğrudan sorumlu tutulur. Yardımcı kişilerin dikkatle seçilmesi ve denetlenmesi, bu tür sorumluluklardan kaçınmak için önemlidir.

Adam çalıştıranın sorumluluğu ve yardımcı kişilerin fiillerinden sorumluluğun farkı:

Adam çalıştıranın sorumluluğunun var olabilmesi için işveren ile çalıştırılan arasında bir emir talimat ilişkisinin olması gerekir. Ancak borçlu ile yardımcı kişi arasında böyle bir ilişkinin varlığı aranmaz. Adam çalıştıranın sorumluluğunda haksız fiil sorumluluğu söz konusu iken yardımcı kişinin fiillerinden sorumlulukta borca aykırılıktan sorumluluk söz konusudur. Adam çalıştıran gerekli dikkat ve özeni gösterdiğini ispat ederek sorumluluktan kurtulabilirken yardımcı kişilerin fiillerinden doğan sorumluluk önceden yapılan bir anlaşmayla tamamen veya kısmen kaldırılabilir.

 

Hukuk Öğrenci Stajyeri Nursena İbanoğlu