İDARİ İŞLEMLERİN İPTALİ: HUKUKİ SÜREÇ, DAVA AÇMA KOŞULLARI VE SONUÇLARI

İdari İşlemlerin İptali:

İdari işlem; idarenin, hukuki sonuç yaratmaya yönelik üstün kamu gücüne dayalı tek taraflı irade açıklamalarıdır. Üstün kamusal yetkinin varlığı idari işlemin varlığına işarettir. Ancak bazen özel kişiler de idari işlem yapabilir. Bir özel kişiye yasama organı ya da idare tarafından üstün kamu gücü yetki devri yapıldıysa o özel kişi idari işlem yapabilir. Bir işlemin idari işlem olmasının sonucu olarak üstün kamu gücü kullanılır ve uyuşmazlıklar idari yargıda çözümlenir.

İdari işlemin özellikleri:

• İdari işlemler, idarenin tek taraflı iradesiyle gerçekleşir ve kişilerin iradesinden bağımsız olarak, kişilerin hukuki durumlarında değişiklik yaratır.
• İdari işlemler, kamu gücü kullanılarak yapılır.
• İdari işlemlerin hukuka uygun olduğu karine olarak kabul edilmiştir. Aksi ispat edilinceye kadar hukuksal geçerliliklerini sürdürürler. İdari işlemin hukuka aykırı olduğunu ispat etmesi gereken işlemin muhatabıdır.

İdari işlemin unsurları:

İdari yargılama usulü madde 2’ye göre bir idari işlemin hukuka uygun olması için; yetki, şekil, sebep, konu ve amaç unsurlarının da hukuka uygun olması gerekir. Bir idari işlemin; bu unsurlarından birinde hukuka aykırılık bulunması halinde, iptal edilebilmesi mümkündür.

1. Yetki: Bir idari makamın bir idari işlemi yapma ehliyetidir.
2. Şekil: İdare hukukunda şekil; bir faaliyetin yapılmasında, kararın alınmasında; takip edilecek usul, tamamlanması gereken formalite ve işlemlerdir.
3. Sebep: İdareyi, bir idari işlemi yapmaya sevk eden nesnel etkenlerdir.
4. Konu: İdari işlemin doğuracağı sonuç, o işlemin konusunu oluşturur.
5. Amaç: İdari işlemlerin amacı her zaman kamu yararıdır.

İdari işlemlerin iptali:

İdari işlemlerin iptali, idari makamlar tarafından alınan kararların veya yapılan işlemlerin hukuka aykırı olduğunun tespit edilmesi ve bu işlemlerin geri alınması veya etkilerinin ortadan kaldırılması amacıyla açılan davalarla gerçekleştirilir. Bu tür davalar, kamu gücüne karşı bireylerin haklarını koruma amacı güder ve idare hukuku çerçevesinde değerlendirilir

Bir idari işlemin iptali; hukuka aykırı bir idari işlemin, mahkeme kararıyla ortadan kaldırılması anlamına gelir. İdari işlem; yapıldığı tarihten itibaren, sanki hiç yapılmamışçasına geçmişe etkili olarak ortadan kalkar. İdari işlemin iptali durumunda, işlemin doğurduğu tüm sonuçlar ortadan kalkar ve bireylerin zararları giderilir. Örneğin; bir idari para cezası iptal edilmişse, bu ceza geçersiz hale gelir ve ceza miktarı ödenmişse iade edilir.

İptal Davasının Özellikleri:

• Hukuka Uygunluk Denetimi:
  • İptal davası, idari işlemin hukuka uygun olup olmadığının denetlenmesi amacıyla açılır. Mahkeme, idari işlemin yasalara, Anayasa’ya, genel hukuk ilkelerine uygun olup olmadığını inceler.
• Dava Açma Süresi:
  • İdari işlemlere karşı açılacak iptal davalarında belirli bir süre söz konusudur. Genel olarak bu süre, işlemin tebliğ tarihinden itibaren 60 gün içinde açılmalıdır. Bu süreler, idari yargılama usulüne göre değişebilir.
• Ehliyet:
  • İptal davası açabilmek için davacının, idari işlemin kendisini doğrudan ilgilendirdiğini ve bu işlemden zarar gördüğünü kanıtlaması gerekir. Dolayısıyla, dava açma ehliyeti, doğrudan menfaat ihlali şartına bağlıdır.
• Dava Konusu:
  • İptal davaları, genellikle idarenin kesin ve yürütülebilir nitelikteki işlemlerine karşı açılır. Henüz kesinleşmemiş veya hukuki sonuç doğurmayan işlemler için iptal davası açılamaz.

•  İptal davası, idari yargıda açılır ve işlemin hukuka uygunluğu incelenir. 

• Davacı, iptal davası açabilmek için idari işlemin kendi menfaatini ihlal ettiğini ispat etmelidir. 
• İptal davaları, idari işlemin tebliğinden itibaren belirli bir süre (genellikle 30 gün) içinde açılmalıdır. Aksi takdirde dava açılamaz.
• İptal davaları idari yargıda görülür.

İptal edilen idari işlem nedeniyle zarar gören kişiler, idareden tazminat talep edebilirler. İdarenin verdiği zararları tazmin etmesi gerekir. İdare, iptal kararını derhal uygulamak zorundadır. Kararın uygulanmasında gecikme olması durumunda, idare aleyhine tazminat talepleri gündeme gelebilir.

İptal Nedenleri:

İdari işlemlerin iptali için belirli hukuka aykırılık nedenlerinin bulunması gerekir. Bu nedenler arasında:

1. Yetki Unsuru: İşlemin, yetkili olmayan bir idari makam tarafından yapılması.
2. Şekil Unsuru: İdari işlemin hukuken öngörülen şekil kurallarına uyulmaksızın yapılmış olması.
3. Sebep Unsuru: İşlemin dayandığı nedenlerin hukuka aykırı veya yetersiz olması.
4. Konu Unsuru: İşlemin, hukuken izin verilmeyen bir amacı gerçekleştirmeye yönelik olması.
5. Amaç Unsuru: İşlemin, kamu yararına aykırı amaçlar taşıması veya kişisel menfaatler doğrultusunda yapılmış olması.

İptal Davasının Sonuçları:

1. İptal Kararı: Mahkeme, idari işlemin hukuka aykırı olduğuna karar verirse, işlemin iptaline hükmeder. Bu durumda, iptal edilen işlem geçmişe dönük olarak geçersiz hale gelir ve hukuki sonuçları ortadan kalkar.
2. Yürütmenin Durdurulması: İptal davası sırasında, mahkeme, işlem uygulanmaya devam ederse telafisi imkansız zararlar doğabileceği kanaatine varırsa, işlemin yürütmesinin durdurulmasına karar verebilir. Bu karar, işlemin uygulanmasının geçici olarak durdurulmasını sağlar.
3. Tazminat: İptal edilen idari işlem nedeniyle zarara uğrayan kişiler, idare aleyhine tazminat davası açabilir. Bu tazminat, zararın niteliğine göre maddi ve manevi olabilir.

İdari işlemlerin iptali, bireylerin hukuka aykırı idari işlemlere karşı korunmasını sağlayan önemli bir hukuki mekanizmadır. İptal davaları, idarenin keyfi ve hukuka aykırı uygulamalarının denetlenmesi açısından büyük bir önem taşır ve kamu gücünün sınırlandırılmasına katkıda bulunur. Bu davalarda, işlemin hukuka uygunluğu, yetki, şekil, sebep, konu ve amaç unsurları çerçevesinde incelenir.

Hukuk Öğrenci Stajyeri Nursena İbanoğlu