Gemi Alıkonması, Konşimentoda Sahtecilik İddiası ve Zincir Sorumluluk Durumunda Yol Haritası

Senaryo: Liman Devleti Kontrolü (PSC) veya gümrük birimleri, gemiyi denetim sırasında belgelerde uygunsuzluk/ihlâl tespit ettiği için alıkoyuyor; aynı zamanda konşimentoda sahtecilik (örneğin yük tanımı/menşe/ ağırlıkta yanlış beyan, sahte imza/kaşe, sonradan ilave şerh) iddiası var. Bu durum gecikme maliyetlerini ve charterparty-satış sözleşmesi hattında zincir sorumluluk risklerini tetikliyor. Aşağıda hem armatör/işletmeci hem de kiracı/yük ilgilileri açısından izlenmesi gereken adımlar ve sözleşmesel-kanıtsal öncelikler yer alır.

1) İlk 24 Saat: Bildirim, Delil Koruma ve Emniyet Çemberi

• Derhâl bildirim: P&I kulübü, gövde/makine (H&M) sigortacısı, broker, kiracı, yük ilgilileri (satıcı/alıcı), acente ve hukuki danışman aynı anda bilgilendirilmeli.
• Yetkili temas: PSC/gümrükle tek kanaldan yazılı iletişim; alıkoyma gerekçesinin dayanakları (tutanak, foto/video, numune kayıtları, rapor numarası) talep edilmeli.
• Delil muhafazası: Orijinal konşimento setleri, mate’s receipt, yükleme talimatı, tartım/ölçüm raporları, manifestolar, CRM/ECDIS/AIS track kayıtları, STS logları, faks/e-posta yazışmaları, imza sirküleri, yetki belgeleri derhâl güvenceye alınmalı. Gemi üzerinde noter/mahkeme tespiti veya bağımsız survey organize edilmeli.
• Mürettebat beyanları: Kaptan ve ilgili personelin yazılı ifadeleri, konşimentonun düzenleniş süreci, “shipped on board” şerhi, imza yetkisi, sonradan değişiklik iddialarına ilişkin iç prosedürler kayıt altına alınmalı.
• Ceza–idari boyut ayrımı: Gümrük/ceza soruşturmalarında susma hakkı, müdafi huzurunda ifade, tercüman ve tebligat kurallarına uyum gözetilmeli.

2) Konşimento Sahteciliği İddiasına Yönelik Hukuki ve Teknik İnceleme

• Yetki zinciri: Konşimentoyu kim imzaladı? Yetki belgesi, acente ataması, master’s authority, liner terms ve konşimento basım/numaralandırma sistemi incelenmeli.
• İç tutarlılık testi: Konşimento–mate’s receipt–yükleme talimatı–manifesto–booking confirmation–gümrük beyanı–navlun faturası arasında tutarsızlık var mı?
• Adli belge incelemesi: İmza/kaşe sahteciliği iddiasında grafolojik/laboratuvar incelemeleri istenmeli; belge metaforensik (PDF meta verisi, düzenleme izleri) delilleri toplanmalı.
• Menşe/ürün beyanı: HS/GTİP kodu, menşe şahadetnamesi, EUR.1/Form A, tedarik zinciri beyanları, üçüncü taraf survey/inspection raporlarıyla doğrulanmalı.
• LOI (Letter of Indemnity) izleri: Teslimde orijinal konşimento ibrazı olmadan LOI kullanıldıysa, metin, kefalet, bankacılık teminatı ve sorumluluk payı analiz edilmeli.

3) Alıkoymanın Kaldırılması: Güvence, Teminat ve Geçici Çözümler

• Teminat araçları: PSC/gümrük iddialarına karşı nakit depozito, banka teminat mektubu veya P&I LOU teklif edilerek alıkoymanın askıya alınması hedeflenmeli. Teminat mektubunun metni dikkatle müzakere edilmeli (tutar, vade, şartlı/şartsız ödeme, yetkili merci).
• İdari itiraz/geri alma: Alıkoyma kararına karşı idari itiraz ve düzeltici eylem planı (correction plan) sunulmalı; teknik uygunsuzluklar (safety/ISM/ISPS) varsa hızla giderildiğine dair class/flag teyidi alınmalı.
• Yük menfaati: Çabuk bozulan veya kritik yüklerde geçici boşaltma/emniyetli depolama için mahkeme izni ve gümrük gözetimi talep edilmeli; navlun ve masraf paylaşımı sözleşmeye göre rezervle yürütülmeli.

4) Gecikme, Off-Hire ve Demuraj: Sözleşmesel Konumlandırma

• Charterparty:
  • Off-hire: Alıkoyma sebebi kimin alanında? “Detention due to breach of laws or documents furnished by Charterers” gibi klozlar varsa off-hire tetiklenebilir.
  • War/Sanctions/Trading Limits: Rota/liman risk değişimi ve alternative orders mekanizmaları işletilmeli; masraf/zaman tahsisi netleştirilmeli.
  • Indemnity: Kiracının sağladığı yük/evrak nedeniyle alıkoyma doğduysa tazmin ve masraf rücu hakları saklı tutulmalı.
• Satış sözleşmesi (CIF/CFR/FOB): Uyum (sanctions/menşe) beyanları, force majeure/illegality ve termination hükümleri ışığında teslim, risk ve mülkiyet devri kronolojisi analiz edilerek demuraj/varış farkı talepleri yönetilmeli.

5) Zincir Sorumluluk ve Rücu Stratejisi

• Taraf haritası: Armatör, disponent owner, time/voyage charterers, NVOCC, forwarder, acente, yükleyici, alıcı, finansör ve sigortacıların rol ve sözleşmeleri çıkarılmalı.
• Rücu yolu: Hatalı/yanıltıcı beyan veya sahteciğe katkı şüphesi olan halkalara karşı sözleşmesel tazmin ve haksız fiil temelli talepler hazırlanmalı; zaman aşımı ve bildirim süreleri kaçırılmamalı (Hague-Visby/TTK rejimi ve charterparty time-bar’ları).
• Sigorta hizalaması: P&I–H&M–FDD poliçeleri altında covered risk analizi; sanctions exclusion ve fraud istisnalarına karşı olay örgüsü gerçeklere uygun kurgulanmalı, brokerla metin uyumu sağlanmalı.

6) Uygulamada Kanıt ve İletişim Disiplini

• Tek sesli iletişim: Liman otoritesi, gümrük, müşteriler ve basınla kurumsal, ölçülü ve tutarlı iletişim; hukuki değerlendirmeler “without prejudice” ve gizlilik şerhli yazılmalı.
• Zincir evrak uyumu: Konşimento–manifesto–fatura–gümrük beyanı–attestation–sigorta belgelerinde tutarlılık sağlanmalı; çelişki varsa düzeltilmiş belgeler resmî yoldan sunulmalı.
• Uzlaşma penceresi: İdari para cezaları ve teminatla serbest bırakma seçenekleri, uzun demuraj ve navlun kaybına kıyasla ekonomik olarak değerlendirilmeli; uzlaşma, ceza ve sivil sorumluluk boyutlarını birlikte ele alan bir global settlement tasarlanmalı.

7) Sonuç ve Tavsiyeler

Bu tür vakalarda değer kaybının ana sürücüleri zaman ve belge tutarsızlığıdır. Başarı için: (i) ilk 24 saatte P&I ve hukuk ekibini sahaya indirin, (ii) alıkoymanın gerekçesini belgeleyin ve teminatla askıya alın, (iii) konşimento zincirini adli/teknik açıdan netleştirip sorumluluk tahsisini yapın, (iv) charterparty ve satış sözleşmelerindeki off-hire/demuraj/indemnity mekanizmalarını proaktif işletin, (v) sigorta ve rücu stratejisini time-bar’lara göre takvimlendirin. Böylece PSC/gümrük süreci yönetilebilir, gecikme maliyetleri sınırlanır ve zincir sorumluluk kontrollü şekilde paylaştırılır.