Evlat Edinme
Giriş
Evlat edinme, Türk Medeni Kanunu’nun (TMK m. 305 vd.) düzenlediği, toplumsal, duygusal ve hukukî yönü bulunan bir müessesedir. Bu kurum, hem çocuğun üstün yararını korumayı hem de aile bütünlüğünü tesis etmeyi amaçlar. Evlat edinme ile birlikte, evlat edinen ile evlatlık arasında biyolojik evlatla eşdeğer bir soybağı kurulmakta; bu bağın doğurduğu tüm hak ve borçlar doğrudan kanundan kaynaklanmaktadır.
Türk hukukunda evlat edinme, sadece insanî bir bağ değil, aynı zamanda kamusal denetime tâbi bir hukukî işlemdir. Bu nedenle mahkeme kararı olmaksızın evlat edinme gerçekleşmez; sosyal hizmet birimlerinin gözetimi ve denetimiyle yürütülür.
I. Evlat Edinme Kavramı ve Türleri
1. Evlat Edinme Kavramı
Evlat edinme, bir kimsenin, kanunla öngörülen şartları taşıması hâlinde, bir çocuğu veya ergin kişiyi kendi çocuğu gibi kabul etmesi ve bu kabulün mahkemece onanması suretiyle soybağı kuran hukukî işlemdir.
TMK m. 305’e göre evlat edinme, mahkeme kararıyla hüküm ifade eder. Bu yönüyle evlat edinme, basit bir sözleşme değil, şekle ve denetime bağlı bir statü değişikliği doğurur.
2. Evlat Edinme Türleri
Evlat edinme, Türk Medeni Kanunu’nda iki ana biçimde karşımıza çıkar:
-
a) Küçüklerin Evlat Edinilmesi (TMK m. 305-320)
Bu türde esas amaç, korunmaya muhtaç veya kimsesiz çocuklara aile ortamı sağlamaktır. -
b) Ergin ve Kısıtlıların Evlat Edinilmesi (TMK m. 313-314)
Burada, uzun süredir birlikte yaşama, bakma veya koruma ilişkisi gibi özel şartlar aranır.
II. Evlat Edinmenin Hukukî Niteliği ve Sonuçları
Evlat edinme işlemi, tek taraflı bir irade beyanıyla başlamaz; kamu düzenine ilişkin olduğundan, hakim kararıyla tamamlanır. Evlat edinme kararıyla birlikte:
-
Evlatlık, evlat edinenin soyadını alır (TMK m. 314).
-
Ana-babaya ait velâyet yetkisi, evlat edinenlere geçer.
-
Evlatlık, evlat edinenin mirasçısı olur (TMK m. 314/2).
-
Evlat edinen de evlatlığın mirasçısıdır.
Bu sonuçlar, tam ve kesin soybağı doğurur; iptal edilmedikçe ortadan kalkmaz.
III. Evlat Edinmenin Şartları
Evlat edinme, hem evlat edinen hem de evlatlık açısından birtakım maddi ve şekli şartlara bağlanmıştır.
1. Evlat Edinen Bakımından Şartlar
a) Yaş Şartı
TMK m. 306’ya göre, evlat edinenin otuz yaşını doldurmuş olması gerekir.
Ancak evli kişilerde eşlerin beş yıldan beri evli olmaları veya her ikisinin de otuz yaşını doldurmuş olmaları yeterlidir.
b) Evlilik Birliği Şartı
Eşlerden biri, diğerinin rızası olmadan çocuk evlat edinemez (TMK m. 306/2). Bu düzenleme, aile birliğinin korunması ilkesine dayanır. Evli olmayan kişiler ise tek başına evlat edinebilir; ancak birlikte evlat edinme sadece evli eşlere tanınmıştır.
c) Bakım ve Eğitim Yeterliliği
Evlat edinenin, çocuğun bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişimini sağlayabilecek maddî ve manevî yeterliliğe sahip olması gerekir.
Bu yeterlilik, mahkemece ve sosyal hizmet uzmanlarınca raporla denetlenir.
d) Bakım Süresi Şartı
Evlat edinecek kişi, en az bir yıl süreyle çocuğa bakmış ve onu eğitmiş olmalıdır (TMK m. 305/2).
Bu şart, evlatlık ilişkisinin duygusal temele oturmasını amaçlar.
e) Yaş Farkı Şartı
Evlat edinen ile evlatlık arasında en az 18 yaş farkı bulunmalıdır (TMK m. 308).
Bu fark, doğal ebeveyn-çocuk ilişkisini taklit etmeye yöneliktir.
2. Evlatlık Bakımından Şartlar
a) Evlat Edinilecek Kişinin Durumu
Evlat edinilecek kişi küçük, ergin veya kısıtlı olabilir. Küçüklerde çocuğun üstün yararı, erginlerde ise uzun süreli bakım ilişkisi esas alınır.
b) Çocuğun Üstün Yararı
TMK m. 305/1 gereğince mahkeme, evlat edinme kararını verirken çocuğun üstün yararını esas alır.
Bu ilke, Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi ile de güvence altındadır.
c) Çocuğun Rızası
TMK m. 309’a göre, ayırt etme gücüne sahip küçük, evlat edinmeye rızasını açıklamalıdır.
Rıza, özgür iradeyle ve baskı altında olmadan verilmelidir.
IV. Evlat Edinmede Rıza Unsuru
Evlat edinmede rıza, hem biyolojik aileyi hem de evlatlık çocuğu ilgilendiren kritik bir unsurdur. Rıza olmadan verilen evlat edinme kararı hukuken sakattır.
1. Rızanın Kimlerce Verileceği
a) Ana ve Baba Rızası
TMK m. 310’a göre, evlat edinilecek küçüğün ana ve babasının rızası alınmalıdır.
Rıza, doğumdan sonra ve noter huzurunda veya mahkemece tutanağa geçirilmek suretiyle açıklanır.
Bununla birlikte, ana-babadan birinin kimliği bilinmiyorsa, ölmüşse veya sürekli olarak fiil ehliyeti yoksa, diğerinin rızası yeterli olur.
b) Çocuğun Rızası
Ayırt etme gücüne sahip küçük, evlat edinmeye kişisel rızasını vermelidir.
Bu rıza, mahkeme huzurunda alınır ve çocuğun görüşünün alınması zorunludur (TMK m. 309).
c) Eşin Rızası
Evlilik birliği içinde evlat edinme talebi varsa, her iki eşin birlikte rızası aranır.
Eşlerden biri diğerinin izni olmaksızın evlat edinme başvurusu yapamaz.
2. Rızanın Şekli ve Süresi
Rıza, yazılı şekilde verilmelidir ve geri alınamaz (TMK m. 311).
Ancak, çocuğun doğumundan itibaren altı hafta geçmeden önce verilen rıza geçersizdir.
Bu kural, doğum sonrası duygusal dalgalanmaların etkisini önlemeyi amaçlar.
V. Evlat Edinme Usulü ve Yargısal Denetim
Evlat edinme işlemi, mahkemenin sıkı denetimi altındadır. Süreç şu aşamalardan oluşur:
1. Başvuru ve İnceleme Aşaması
Evlat edinmek isteyen kişi veya eşler, Aile Mahkemesi’ne dilekçeyle başvurur.
Mahkeme, başvuruyu Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü’ne göndererek gerekli araştırmayı talep eder.
2. Sosyal İnceleme Raporu
Sosyal hizmet uzmanı, evlat edinenin:
-
Aile yapısını, ekonomik durumunu, sosyal çevresini,
-
Ev ortamını ve çocukla ilişkisini,
-
Eğitim ve ahlaki yeterliliğini değerlendirir.
Bu rapor, evlat edinme kararında belirleyici delil niteliğindedir.
3. Mahkeme Kararı
Hakim, tüm belgeleri inceledikten sonra, evlat edinmenin çocuğun üstün yararına olup olmadığına karar verir.
Olumlu kanaat oluşursa, evlat edinme kararı verilir ve nüfus kütüğüne tescil edilir.
VI. Evlat Edinmenin Hüküm ve Sonuçları
1. Soybağı ve Miras Sonuçları
Evlat edinen ile evlatlık arasında kan bağı gibi soybağı kurulur.
Evlatlık, evlat edinenin altsoyu haline gelir ve mirastan öz çocuk gibi pay alır (TMK m. 314).
2. Velayet ve Nafaka
Evlat edinme ile birlikte, evlat edinenin velayet yetkisi başlar.
Ayrıca, evlat edinen, çocuğa karşı nafaka yükümlülüğü altına girer.
3. Evlatlığın Soyadı ve Vatandaşlık Durumu
Evlatlık, evlat edinenin soyadını taşır; evlat edinen Türk vatandaşı ise, evlatlık da Türk vatandaşlığını kazanabilir (5901 sayılı Kanun m. 17).
VII. Evlat Edinmenin İptali veya Kaldırılması
Evlat edinme, kesinleşmiş mahkeme kararıyla sonuçlanır; ancak bazı durumlarda iptal davası açılabilir (TMK m. 317).
1. İptal Nedenleri
-
Rızanın geçersiz veya hileyle alınmış olması,
-
Çocuğun üstün yararına açıkça aykırı karar verilmesi,
-
Usul eksiklikleri veya sahte belge kullanımı.
2. İptal Sonuçları
Evlat edinmenin iptaliyle, evlatlık ile evlat edinen arasındaki soybağı ortadan kalkar.
Ancak çocuğun menfaati gerektiriyorsa, mahkeme bu kararı ileriye etkili hale getirebilir.
VIII. Evlat Edinmede Denetim ve Gözetim Sistemi
Evlat edinme süreci, yalnızca yargı denetimiyle değil, idari denetimle de desteklenir.
1. Sosyal Hizmetler Denetimi
Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, evlat edinen aileyi belirli aralıklarla ziyaret eder.
Uzmanlar, çocuğun uyum sürecini, fiziksel ve duygusal gelişimini değerlendirir.
2. Mahkeme Denetimi
Mahkeme, raporları değerlendirerek evlat edinme kararını verir.
Denetim sürecinde çocuğun menfaati her aşamada önceliklidir.
IX. Yargıtay Uygulamaları ve İçtihatlar
Yargıtay, evlat edinmede rıza ve denetim konularında birçok kararında çocuğun üstün yararı ilkesini vurgulamıştır:
-
Yargıtay 2. HD, E. 2018/3470 K. 2019/2312:
“Evlat edinme kararının verilebilmesi için, evlat edinenin bir yıl süreyle çocuğa fiilen bakmış olması zorunludur. Sosyal hizmet raporları eksikse karar verilemez.” -
Yargıtay 8. HD, E. 2017/2431 K. 2017/5669:
“Ana-baba rızası alınmadan evlat edinme kararı verilemez; rıza, özgür irade ile açıklanmalıdır.”
Bu içtihatlar, rızanın şekil ve denetim boyutunun ne kadar önem taşıdığını göstermektedir.
X. Uluslararası Evlat Edinme
Uluslararası evlat edinme, özellikle Lahey Sözleşmesi (1993) çerçevesinde yürütülmektedir.
Türkiye, bu sözleşmeye taraf olup, sınır ötesi evlat edinme işlemlerinde Bakanlık onayını zorunlu kılmıştır.
Amaç, çocuk ticaretini önlemek ve uluslararası denetimi sağlamaktır.
XI. Evlat Edinmede Etik ve Toplumsal Boyut
Evlat edinme, yalnızca bir hukuk işlemi değil, insanî bir sorumluluktur.
Çocuğun biyolojik bağlarından bağımsız olarak sevgi, şefkat ve güven içinde büyümesini sağlar.
Bu nedenle, hukukî süreç kadar psikolojik hazırlık ve toplumsal farkındalık da önem taşır.
Sonuç
Evlat edinme kurumu, Türk Medeni Kanunu’nun aile hukukuna getirdiği en önemli düzenlemelerden biridir.
Şartlar, rıza ve denetim mekanizmaları, çocuğun üstün yararını korumak amacıyla sistematik biçimde kurgulanmıştır.
Evlat edinme, basit bir “çocuk sahiplenme” değil; devletin gözetimi altında gerçekleşen, kalıcı hukukî sonuçlar doğuran toplumsal bir kurumdur.
Mahkemelerin ve sosyal hizmet birimlerinin denetimi, hem çocuğun hem de toplumun yararına güvence sağlar.
Bu yönüyle evlat edinme, aile kavramının hukuken yeniden inşasıdır.
About Post Author
