1475 m.14 Kapsamında Evlilik, Askerlik, Emeklilik (EYT) Nedenleriyle Kıdem Tazminatı

1) Giriş: Neden hâlâ 1475 m.14?

4857 sayılı İş Kanunu 2003’te yürürlüğe gelse de kıdem tazminatına ilişkin hükümler, eski 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesi ile yürürlükte tutulmuştur. Dolayısıyla evlilik, askerlik ve emeklilik (EYT dâhil) nedeniyle kıdem tazminatına hak kazandıran temel norm hâlen 1475 m.14’tür. Uygulamada Yargıtay içtihatları ve SGK süreçleriyle birlikte okunur; ayrıca 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ile dava şartı arabuluculuk ve 5 yıllık zamanaşımı rejimi işçilik alacaklarına damgasını vurmuştur.

2) Kıdem Tazminatına Genel Bakış

Kıdem tazminatı, en az bir yıllık kıdem koşulu gerçekleştiğinde ve kanunun aradığı haklı/haklı sayılan sebeple fesihte işçiye ödenen, giydirilmiş brüt ücret esas alınarak hesaplanan, tavana tabi bir alacaktır.

Koşul: Aynı işveren nezdinde (aynı veya farklı işyerlerinde) en az 1 yıl çalışmış olmak.
Sebep: 1475 m.14’te sayılan sebeplerden biri (örneğin evlilik, askerlik, emeklilik).
Hesaplama: Her tam yıl için 30 günlük giydirilmiş brüt ücret; artan süre orantılı.
Faiz: Ödeme gününde ödenmemişse mevduata uygulanan en yüksek faiz (1475 m.14/11).
Zamanaşımı: 5 yıl (7036 s.K. ile işçilik alacaklarına getirilen genel süre).
Dava şartı arabuluculuk: Dava açmadan önce zorunlu.

3) 1475 m.14’ün Kapsamı ve Sistematiği

Madde; işçinin ölümü, işverenin haksız feshi, kadının evliliği, erkeğin askerliği, emeklilik (yaşlılık) dâhil bir dizi durumda kıdem tazminatı hakkı tanır. Bu makalenin odağı üç başlık:

Evlilik (sadece kadın işçi için ve evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içinde),
Askerlik (zorunlu veya bedelli dâhil askerlik hizmeti nedeniyle),
Emeklilik/EYT (SGK’dan alınan emeklilik/EYT yazısı ile).

Bu üç sebepte işçinin kendi feshi söz konusu olduğundan ihbar tazminatı doğmaz; ancak kıdem tazminatı hakkı saklıdır.

4) Evlilik Nedeniyle Fesih (Kadın İşçi)

4.1. Şartlar

Sadece kadın işçi yararlanır.
Evlendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde iş sözleşmesini kendi iradesiyle feshetmelidir.
En az 1 yıl kıdem şartı bulunur.
İşverenin kusuru aranmaz.
Fesihte yazılı bildirim ve evlilik cüzdanı örneği eklenmesi en sağlıklı yoldur.

4.2. İhbar ve Kıdem

Evlilik nedeniyle fesihte ihbar süresi uygulanmaz, işçi kıdem tazminatına hak kazanır.
İşsizlik ödeneği çıkmaz (çünkü fesih işçiden gelir).

4.3. Hakkın Kötüye Kullanımı Riski

Yargıtay uygulamasında; evlilik nedeniyle fesih hakkının kötüye kullanımı (ör. kıdem tazminatı alıp kısa sürede tekrar aynı işyerine dönme) iddiasını ispat yükü işverene aittir. İşçinin içtenlikli olarak evlilik nedeniyle ayrıldığı ve fesihte evlilik belgesinin sunulduğu dosyalarda kıdem tazminatı genel olarak hüküm altına alınır.

4.4. Belgeler ve Prosedür

Fesih dilekçesi (sebep açık, tarih net).
Evlenme cüzdanı örneği.
İşveren tarafından kıdem tazminatı ve kullanılmamış izin ücreti (varsa) ödenir.
Ödeme banka kanalıyla ve bordrola yapılmalı; damga vergisi kesintisi uygulanır.

5) Askerlik Nedeniyle Fesih (Zorunlu/Bedelli)

5.1. Şartlar

Erkek işçi, askerlik hizmetini ifa etmek üzere sözleşmesini feshedebilir.
En az 1 yıllık kıdem aranır.
Sevk belgesi/çağrı kağıdı veya askerlik durum belgesi ile fesih gerekçesi ispatlanır.
Uygulamada bedelli askerlik de askerlik hizmeti kapsamında değerlendirilerek kıdem tazminatı ödenmektedir (belgeleyin).

5.2. İhbar ve Kıdem

İhbar süreleri uygulanmaz.
İşçi kıdem tazminatına hak kazanır.
İşsizlik ödeneği yoktur.

5.3. 4857 m.31 Kapsamında Geri Dönüş Önceliği

Askerlik nedeniyle ayrılan işçi, görev bitiminden itibaren 2 ay içinde başvurursa işveren boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe öncelikle almak zorundadır; aksi halde 3 aylık ücret tutarında tazminat riski doğar. Bu hak, stratejik bir müzakere aracıdır.

6) Emeklilik (EYT dâhil) Nedeniyle Fesih

6.1. Klasik Emeklilik

İşçi; yaşlılık (emeklilik) aylığına hak kazanması (veya toptan ödeme) nedeniyle SGK’dan yazı alıp işverene ibraz ederek sözleşmesini feshederse kıdem tazminatına hak kazanır.

Şart: 1 yıl kıdem + SGK yazısı.
Fesih işçiden geldiği için ihbar tazminatı yok.
İşsizlik ödeneği çıkmaz.

6.2. EYT (Emeklilikte Yaşa Takılanlar)

7438 sayılı Kanun (2023) ile belirli koşulları sağlayan ve yaş şartı aranmaksızın emekliliğe hak kazanan işçiler (ör. 08.09.1999 öncesi sigortalılar için gün ve sigortalılık süresi koşulları) SGK’dan EYT yazısı alarak feshe gidebilir ve kıdem tazminatı talep edebilir.
Notlar:

Kıdem tazminatı için SGK yazısı şarttır (işverenin tereddüdünü kaldırır).
İşyeri, ödeme gücünü gerekçe gösteremez; ancak taksit ancak açık rızanız ve yazılı protokolle mümkündür.
Kredi/finansman paketleri, işçinin temel hakkını ortadan kaldırmaz; sadece işverenin nakit yönetimi meselesidir.

7) Kıdem Tazminatı Hesaplaması: Ücret, Süre, Tavan ve Kalemler

7.1. Giydirilmiş Brüt Ücret

Hesaplama giydirilmiş brüt ücret üzerinden yapılır.

Dahil: Çıplak brüt ücret + süreklilik arz eden para veya para ile ölçülebilen menfaatler (düzenli prim, yol–yemek nakdi, ikramiye, yakacak yardımı vb.).
Hariç: Süreklilik taşımayan istisnai ödemeler, iş görme edimiyle doğrudan bağlantılı fazla mesai alacağı (ayrı alacaktır) vb.

7.2. Kıdem Süresi

Aynı işverenin aynı veya farklı işyerlerinde geçen süreler birleştirilir.
İşyeri devir, birleşme, unvan değişikliği gibi haller süreyi kesmez; sorumluluk son işverende ve durumuna göre asıl işveren ile müteselsilen doğabilir.
Asıl–alt işveren ilişkisinde, aynı işte aralıksız çalışma kıdemi bütünler.

7.3. Tavan Uygulaması

Kıdem tazminatı tavana tabidir; tavan tutarı Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yılda iki kez (01.01–30.06 ve 01.07–31.12 dönemleri için) ilan edilir. Hesaplamada ödenmesi gereken toplam, kişi bazında hesaplanan tutar ile tavan arasında düşük olan esas alınır.

7.4. Formül ve Örnek

Formül (özet):

Kıdem Tazminatı = (Giydirilmiş Brüt Ücret / 30) × 30 × (Tam Yıl) + orantılı (ay/gün)
= Giydirilmiş Brüt Ücret × Kıdem Yılı (+ orantı)

Örnek:

Giydirilmiş brüt: 60.000 TL/ay
Kıdem: 6 yıl 4 ay → 6,33 yıl
Hesap: 60.000 × 6,33 = 379.800 TL (tavan kontrolü yapılır).
Damga vergisi düşülür, gelir vergisi yoktur.

8) Vergisel Boyut ve Kesintiler

Gelir vergisi uygulanmaz (istisna).
Damga vergisi kesilir.
Ödemenin banka kanalı ile ve bordro/makbuzla yapılması ispat güvenliği sağlar.

9) Faiz, İşlemeye Başlama Tarihi ve Kısmi Ödemeler

1475 m.14/11 gereği, kıdem tazminatına “mevduata uygulanan en yüksek faiz” yürütülür.
Faiz, fesih tarihinden itibaren işler.
Kısmi ödeme yapılmışsa, faiz kalan bakiye üzerinden işlemeye devam eder.
İşverenin temerrüdü, noter ihtarı veya açık ödeme talebi sonrası tartışmasızdır; uygulamada fesih yazısı ile temerrüt aynı gün kurulmuş sayılır.

10) Zamanaşımı, Arabuluculuk ve Dava Süreci

Zamanaşımı: Kıdem tazminatında 5 yıl. Başlangıç fesih tarihi.
Arabuluculuk (dava şartı): 7036 s.K. uyarınca zorunlu; anlaşma sağlanamazsa son tutanak ile dava açılır.
Yetkili mahkeme: İşverenin yerleşim yeri veya işin görüldüğü yer iş mahkemesi.

11) Alt İşveren–Asıl İşveren, Devir, Birleşme ve İşyeri Değişikliği Etkisi

Alt işveren değişse de aynı işte çalışmanın devamı kıdemi bütünler; son alt işveren, asıl işverenle birlikte müteselsilen sorumludur.
İşyeri devri ve unvan değişikliği, kıdemi kesmez; halefiyet ilkesi gereği sorumluluk devralana geçer.
Grup içi nakillerde de aynı işveren kavramı geniş yorumlanır; Yargıtay, fiili/ekonomik birliği gözetir.

12) İbraname, Feragat ve İspat Dinamikleri

6098 sayılı TBK m.420: İbraname fesih tarihinden en az 1 ay sonra, yazılı, kalem kalem ve banka üzerinden yapılmış ifa ile geçerli kabul edilir.
Fesih günü alınan toplu/soyut ibranameler kural olarak geçersiz veya sınırlı etkilidir.
İşçi lehine yorum ilkesi ve Yargıtay uygulaması; gerçek ödeme ile ispat zorunluluğunu vurgular.

Sonuç: 1475 m.14, evlilik (kadın işçi), askerlik ve emeklilik/EYT nedeniyle işçinin kendi feshi halinde kıdem tazminatı güvencesi sağlar. Uyuşmazlıkların büyük bölümü belgeleme, giydirilmiş ücretin doğru tespiti, tavan uygulaması ve usuli süreçlerin (arabuluculuk–zamanaşımı) doğru yönetilmemesinden doğar.

#askerlik, #Evlilik, erken emeklilik, EYT, Hukuki Danışmanlık, İş hukuku, İş Kanunu, İstanbul Avukat, kıdem tazminatı

Single Blog Title