Deniz Sigortasında Rücu Hakkı: TTK Çerçevesinde Basit, Uygulanabilir ve Etkili Yol Haritası
Deniz Sigortasında Rücu Hakkı: TTK Çerçevesinde Basit, Uygulanabilir ve Etkili Yol Haritası
Deniz sigortasında rücu hakkı nedir, halefiyet ile farkı nasıl anlaşılır? Türk Ticaret Kanunu zemininde, yük (cargo), gemi (H&M) ve sorumluluk (P&I) dosyalarında kime karşı, hangi sırayla başvurulur? Süre, görevli merci, delil ve uzlaşma konularında sade bir rehber ile beraber örnek yazı ve kontrol listesi.
1) Giriş: Rücu hakkı neden kritik?
Deniz kazaları ve taşıma süreçlerinde hasar ortaya çıktığında sigortacı, poliçeye göre tazminat öder. Ancak zararın asıl sorumlusu sigortacı değil, kusurlu veya yükümlülüğünü gereği gibi yerine getirmeyen kişidir. İşte bu noktada; sigortacının ödediği bedeli asıl sorumluya yöneltmesi gerekir. Bu mekanizma, deniz taşımacılığında piyasa disiplinini sağlar, haksız mali yükü doğuran üzerinde bırakır ve sigorta primlerinin makul seviyede kalmasına yardımcı olur.
2) Halefiyet ve rücu: Kısa ve net fark
-
Halefiyet: Sigortacı tazminatı ödedikten sonra, sigortalının üçüncü kişilere karşı sahip olduğu haklara ödediği tutar kadar geçer. Yani hukuken yerine geçer.
-
Rücu: Sigortacının, halefiyetle elde ettiği bu hakları fiilen kullanması, yani sorumlu tarafa başvurması ve ödediğini geri almasıdır.
Unutmayın: Sigortacı, sigortalının sahip olduğu haklardan daha geniş haklara sahip olmaz; aynı sınırlar ve savunmalar rücu sürecinde de geçerlidir. Bu nedenle süreler, yetkili/ görevli merci ve sözleşme şartları rücu başarısının kalbidir.
3) Hangi dosyada kime yönelinir?
A) Yük (Cargo) sigortası
-
Olası muhataplar: Taşıyan, fiilî taşıyan, terminal, depolama veya elleçleme firması, acente, gönderici/alıcının bağlı şirketleri.
-
Sık örnekler:
-
Islanma/bozulma (yetersiz koruma, uygunsuz istif, kapak sızdırması),
-
Yanlış kişiye teslim (asıl taşıma senedi ibraz edilmeden),
-
Tehlikeli yük bildirimsizliği (yanlış beyan).
-
-
Önemli belgeler: Taşıma senedi, teslim kayıtları, yükleme–boşaltma tutanakları, fotoğraflar, yazışmalar.
B) Gemi (H&M) sigortası
-
Olası muhataplar: Karşı gemi sahibi, liman/terminal, bakım-onarım hizmeti verenler.
-
Sık örnekler: Çarpışma, rıhtım/vinç hasarı, makine arızası nedeniyle doğan zararlar.
-
Belgeler: Kaza tutanakları, seyir ve manevra kayıtları, bakım-onarım dosyaları, liman raporları.
C) Sorumluluk (P&I) sigortası
-
Olası muhataplar: Üçüncü kişilere zarara yol açan aktörler (örneğin tehlikeli yükü doğru bildirmeyen gönderici, hatalı yönlendiren terminal).
-
Sık örnekler: Kirlilik, yaralanma/ölüm, malvarlığına zarar.
-
Belgeler: Olay yeri tutanakları, tarafların beyanları, sağlık/çevre raporları, masraf dökümleri.
4) Rücu süreci: 8 adımda uygulanabilir plan
-
Ödeme ve hak geçişi: Sigortacı tazminatı öder; bu ödeme kadar halefiyet doğar. Kısmi ödeme varsa, rücu da o oranla yürür.
-
Muhatap haritası: Sözleşmesel taşıyan, fiilî taşıyan, terminal, acente, hizmet sağlayıcı… Her birinin rolünü dosyayla eşleştirin.
-
Süre takvimi: Deniz işlerinde süreler kısadır. Olası zamanaşımı riskine karşı erken bildirim ve süre uzatma talepleri (taraflara yazılı) gönderin.
-
Yetkili merci ve yargılama yolu: Taşıma senedi, sözleşme ve poliçe hükümlerini aynı tabloda toplayın; hangi ülke/kurum yetkili, hangi usul geçerli netleştirin.
-
Delil seti: Teslim ve yükleme belgeleri, tutanaklar, elektronik sistem çıktıları, fotoğraflar, masraf belgeleri… Tam ve düzenli dosya kurun.
-
Ortak inceleme (uzman/eksper): Mümkün olduğunca karşı tarafı da davet ederek tespit yaptırın. Bu, ileride “itiraz” alanını daraltır.
-
Yazışma ve uzlaşma: Rücu mektubunu rezervli yazın; delil listesi ve süre uyarıları ekleyin. Müzakereye erken başlayın.
-
Dava veya tahkim: Uzlaşma sonuç vermezse, takvim riskini gözeterek yetkili merci önünde harekete geçin.
5) Uygulamadaki zorluklar ve pratik çözümler
Zorluk 1 – Kısa süreler: Bazı taşıma ilişkilerinde dava açma süresi bir yıl gibi kısa olabilir.
Çözüm: Hasarı öğrenir öğrenmez süre uzatma teklifini yazılı yapın; teyit alıncaya kadar takvimi işletin.
Zorluk 2 – Farklı sözleşmeler, farklı merciler: Poliçe bir foruma, taşıma sözleşmesi başka bir kuruma bağlanmış olabilir.
Çözüm: Rücuda esas alınacak asıl ilişkiyi belirleyin (çoğu kez taşıma/terminal sözleşmesi). Belgeleri uyumlu hale getirmek için önceden sözleşme dili oluşturun.
Zorluk 3 – Sorumluluğun sınırlandırılması: Karşı taraf, kanuni ya da sözleşmesel sınırlara dayanabilir.
Çözüm: Ağır kusur veya kasıt iddiaları varsa bunları somut olay üzerinden ortaya koyun. Değer beyanı yapılmışsa, onun etkisini kontrol edin.
Zorluk 4 – “Rücu etmeme” ve “aynı poliçede sigortalı” kayıtları: Bazı kayıtlar sigortacının rücu yolunu daraltabilir.
Çözüm: Bu kayıtların geçerlilik sınırlarını inceleyin. Olaydan sonra yapılan, sigortacının açık onayına dayanan anlaşmalar, genel ve peşin feragatlara göre daha sağlamdır.
Zorluk 5 – “Asıl neden” tartışması: Karşı taraf, zararın asıl sebebinin teminat dışı bir durum olduğunu iddia edebilir.
Çözüm: Tespit ve belgeyle nedensellik bağını netleştirin. Bakım–özen eksikliği iddialarına karşı, düzenli kayıtlar etkili olur.
Zorluk 6 – Delil eksikliği: İlk saatlerde toplanmayan kayıtlar, sonradan geri dönülmez kayıplara yol açar.
Çözüm: Kurum içinde “ilk 24 saat protokolü” uygulayın: Yazılı ihbar, tespit daveti, fotoğraflar, temel belgeler ve masraf faturaları aynı gün dosyaya girsin.
Zorluk 7 – Çoklu sigorta ve paylaşım: Aynı menfaat için birden fazla poliçe olabilir.
Çözüm: Sigortacılar arasında paylaşım (katkı) kuralları belirlenmeli; rücuda kimin gideceği, ödemelerin oranı baştan net olmalı.
Zorluk 8 – Ödeme engelleri: Yaptırım veya banka kaynaklı gecikmeler yaşanabilir.
Çözüm: Ödeme kanallarını alternatif çözümlerle (gerekirse ödeme alıcısının değiştirilmesi gibi) esnetin; yazılı teyit alın.
6) Uygulamadan sade örnekler
Örnek 1 – Yanlış kişiye teslim (yük dosyası)
Yük, asıl belge ibraz edilmeden başka birine verilmiş. Sigortacı alıcıya ödeme yaptı ve rücu başlattı.
-
Yol haritası: Taşıma senedi ve teslim kayıtları, acente talimat zinciri, elektronik sistem giriş–çıkışları toplandı.
-
Sonuç: Teslim hatası netleşti; uygun merci önünde uzlaşma sağlandı.
Örnek 2 – Fırtına ve bakım tartışması (yük dosyası)
Yük ıslandı. Karşı taraf “fırtına” savunması yapıyor; sigortalı, kapak bakımının yetersiz olduğunu ileri sürüyor.
-
Yol haritası: Bakım planları, önceki kontroller, tespit tutanakları ve fotoğraflar dosyaya kondu.
-
Sonuç: Bakım eksikliğinin etkisi anlaşıldı; kısmi uzlaşma ile ödeme alındı.
Örnek 3 – Liman ekipmanının zararı (gemi dosyası)
Manevra sırasında rıhtım ekipmanı zarar gördü; gemi de hasar aldı.
-
Yol haritası: Olay tutanakları, liman raporları, taraf beyanları derlendi; uygun merci belirlendi.
-
Sonuç: Kusur oranına göre uzlaşma yapıldı; rücu tahsil edildi.
Örnek 4 – Tehlikeli yük bildirimsizliği (sorumluluk dosyası)
Yanıcı madde doğru beyan edilmedi; hasar büyüdü. Sigortacı ödedi ve gönderen tarafa döndü.
-
Yol haritası: Ürün bilgileri, etiket–ambalaj fotoğrafları, yazışmalar ve tespit raporları toplandı.
-
Sonuç: Göndericiye rücu başarıyla sonuçlandı.
7) Rücu yazısı için kısa, pratik şablon
Konu: [Gemi/Sefer/Referans] – Rücu Bildirimi
Sayın Yetkili,
[Tarih/yer] tarihinde meydana gelen [olay] nedeniyle sigortalımıza ödeme yapılmıştır. Halefiyet uyarınca, sigortalımızın üçüncü kişilere karşı hakları tarafımızdan kullanılacaktır.
Deliller ve belge listesi ekte sunulmuş olup, süre haklarımız saklıdır. Çözüm için görüşme/uzlaşma talep ederiz.
[Belge listesi: teslim kayıtları, tutanaklar, fotoğraflar, yazışmalar, masraf dökümleri]
Saygılarımızla,
[İmza – İrtibat]
Bu metni her dosyanın özelliklerine göre tarih, olay, muhatap ve ekler kısmını güncelleyerek kullanabilirsiniz.
8) İç prosedürler için “tek sayfa” kontrol listesi
-
Tazminat ödendi, halefiyet notu dosyaya işlendi.
-
Potansiyel muhataplar tek tabloda çıkarıldı.
-
Süre takvimi açıldı; gerekliyse uzatma teklifleri gönderildi.
-
Yetkili merci ve yargılama yolu belirlendi.
-
Belge seti tamamlandı (teslim, yükleme, yazışma, fotoğraf, masraf).
-
Ortak tespit daveti gönderildi; tutanaklar alındı.
-
Rücu yazısı ve ek listesi ile bildirim yapıldı.
-
Uzlaşma bandı (alt–üst rakam) iç not halinde hazırlandı.
-
Dava/tahkim için vekalet–harç–masraf planı çıkarıldı.
-
Tüm adımlar zaman çizelgesi ile arşivlendi.
9) Sözleşme ve poliçe dilinde önleyici ayarlar
-
Aynı “dil”de metinler: Taşıma sözleşmesi, taşıma senedi ve sigorta poliçesi aynı merci/yargılama yoluna yönelsin.
-
Bildirim ve iş birliği: “Hasar bildirimi–ortak tespit–belge paylaşımı” süreçleri açık yazılsın.
-
Tehlikeli yük–rotadan sapma–güvenli liman gibi hassas alanlar netleşsin.
-
Ek sigortalı ve rücuya etkisi: Korunması gereken aktörler “ek sigortalı” yazılsın; diğerlerine genel feragat yol açmayın.
-
Hızlı teslim senaryoları: Gerekli durumlar için teminat mektubu şartları önceden tanımlansın.
10) Sonuç: Sade yöntem, güçlü sonuç
Deniz sigortasında rücu; ödenen tazminatın sorumludan geri alınması sürecidir. Başarının üç anahtarı şunlardır:
-
Zaman: Süreleri erkenden görün, uzatma yazılarını geciktirmeyin.
-
Yer: Doğru merci ve usulü baştan belirleyin.
-
Delil: Basit ama eksiksiz bir dosya kurun; teslim ve tespit kayıtları düzenli olsun.
Bu üçü bir araya geldiğinde; uzlaşma masasında ikna, yargı önünde ise haklılık gücünüz artar. Sonuç olarak, rücu dosyaları daha hızlı kapanır ve tahsil oranı yükselir.
About Post Author
