İşçi ile İşveren Arasında Rekabet Yasağı Nedir?

(TBK m. 444–447 odaklı kapsamlı uygulama rehberi )

Meta başlık: İşçi–İşveren Rekabet Yasağı (TBK 444–447): Şartlar, Sınırlar, Cezai Şart, Tedbir, Sona Erme
Meta açıklama: Rekabet yasağının hukuki dayanakları, geçerlilik koşulları, 2 yıllık azami süre, yer ve konu sınırlamaları, cezai şart, ispat ve zarar hesabı, tedbir ve sona erme nedenleri; uygulamaya dönük ayrıntılı analiz.
Önerilen URL: /isci-isveren-rekabet-yasagi-tbk-444-447

---

1) Giriş ve Amacı

Rekabet yasağı, iş sözleşmesi sona erdikten sonra işçinin belirli süre, yer ve konu bakımından eski işvereniyle rekabet etmeme borcunu üstlendiği, yazılı şekilde kurulması zorunlu bir yan yükümlülük türüdür. Kurumun amacı; işçinin iş ilişkisi sırasında eriştiği müşteri çevresi, ticari sır ve know-how gibi korunmaya değer menfaatlerin, sözleşme sonrası dönemde haksız rekabete konu edilmesini önlemektir. Ancak bu koruma, işçinin çalışma özgürlüğünü orantısız biçimde sınırlayamaz; bu nedenle rekabet yasağı istisnai ve ölçülülük ilkesiyle çerçevelenmiş bir düzenlemedir.

---

2) Normatif Çerçeve ve Kavramsal Ayrım

• TBK m. 396 (sadakat borcu): İş ilişkisi devam ederken işçi, işverenle rekabet edemez, sırları ifşa edemez; menfaat çatışmalarından kaçınmakla yükümlüdür.

• TBK m. 444–447 (rekabet yasağı): İş ilişkisi sona erdikten sonra rekabet etmeme borcu doğurur; yalnızca belirli koşullar altında ve yazılı olarak geçerlidir.

Bu ayrım önemlidir: çalışma devam ederken rekabet etmeme, sözleşmenin doğal bir sonucu iken; sözleşme sonrası rekabet yasağı, ancak TBK 444–447’deki sıkı koşullar sağlanırsa geçerli olur.

---

3) Geçerlilik Şartları (TBK m. 444)

3.1. Yazılılık ve Ehliyet

Rekabet yasağı geçerlilik kazanabilmesi için yazılı olmalıdır. Yazılılık ispat kolaylığı değil, şekil şartıdır. İşçinin fiil ehliyetine sahip olması gerekir. Genel personel el kitabındaki soyut bir düzenleme, bireysel sözleşmeye açık ve anlaşılır şekilde dercedilmedikçe yeterli kabul edilmez.

3.2. Korunmaya Değer Meşru Menfaat

Yasağın esas meşruiyet kaynağı, işverenin korunmaya değer menfaatidir. Bu menfaat; işçinin iş ilişkisi sırasında müşteri çevresine, üretim sırlarına, fiyatlandırma/teklif stratejilerine, AR-GE verilerine veya kaynak kodu gibi teknik bilgilere özel erişim sağlaması sebebiyle, bu bilgilerin kullanılması halinde işverenin önemli zarara uğrama riski olarak somutlanır. Soyut “rekabetten kaçın” iradesi, korunmaya değer menfaat olmaksızın geçerlilik temeli oluşturmaz.

3.3. Somutlaştırma Yükümlülüğü

Uygulamada, işçinin erişim yetkileri, CRM kayıtları, şifreli sistem girişleri, teklif hazırlama süreçlerine katılımı, müşteriyle olan birebir temasları gibi somut olgular ile meşru menfaat ilişkilendirilmelidir. Rekabet yasağı, “her işi yapamaz” şeklindeki genel ve belirsiz formüllerle kurulamaz; işçinin fiilî görev ve erişim alanı ile uyumlu olmalıdır.

---

4) Sınırlar ve Ölçülülük (TBK m. 445)

4.1. Süre Sınırı

Rekabet yasağının süresi kural olarak en çok 2 yıldır. Bu üst sınır, istisnai durumlar da dâhil olmak üzere aşılmaz. Somut olayın özelliklerine göre 6–12 aylık süreler pratikte makul kabul görürken; üst düzey sırların söz konusu olduğu hallerde 24 aya kadar çıkılabilir. Süre belirlenirken; işçinin kıdemi, eriştiği sırların güncelliği, sektörün teknoloji devir hızı ve müşteri ilişkilerinin bağlılık süresi dikkate alınır.

4.2. Coğrafi Sınır

Coğrafi alan, işverenin fiilî faaliyet alanıyla paralel olmalı; yasağın etkisinin gerçekten hissedildiği pazarla sınırlanmalıdır.

• Sadece il/ilçe veya bölge düzeyindeki sınırlar genelde ölçülüdür.

• İşverenin faaliyet alanı ülke geneline yayılı ise Türkiye geneli mümkündür; ancak gerekçelendirilmelidir.

• “Dünya genelinde yasak” gibi mutlak formüller kural olarak aşırı sayılır.

4.3. Konu (İşin Türü) Sınırı

Yasak, işçinin görev alanı ve eriştiği sırlarla ilişkili iş türlerini kapsamalıdır. Örneğin; “SaaS tabanlı küçük işletme muhasebe yazılımları segmentinde ürün yönetimi” gibi net ve ölçülü konu tanımları tercih edilmelidir. Tüm sektöre şamil geniş yasaklar, işçinin mesleki geleceğini kelepçelediği ölçüde daraltılmaya elverişlidir.

4.4. Hâkimin Daraltma Yetkisi

TBK m. 445, aşırı bulunan süre/yer/konu sınırlamalarının hâkim tarafından daraltılmasına imkân verir. Mahkeme; işverenin menfaatinin yoğunluğu, işçinin mesleki konumu, karşı edim (rekabet tazminatı) varlığı, pazarın ölçeği ve ikame istihdam olanaklarını değerlendirerek yasağı makulleştirir. Bu, uygulamanın en kritik emniyet supabıdır: geçersizliğe gitmeden, ölçülülükle uyumlu bir çekirdek alan korunur.

---

5) İhlal Hâlinde Sonuçlar (TBK m. 446)

5.1. Zarar Tazmini

İşveren; rekabet yasağı ihlalinden doğan maddi zararını talep edebilir. Zarar hesabında üç kalem öne çıkar:

• Kaybedilen kâr: İhlal ile nedensellik bağını gösteren ciro ve marj kaybı.

• Müşteri kaybı ve sözleşme değeri: İhlal eden işçinin portföyündeki müşterilerin transferi ve eldeki sözleşmelerin fiili değeri.

• Fiyat baskısı/itibar kaybı: Piyasada fiyat kırılması ve işveren markasının zarar görmesi.

İşveren zararı somut verilerle kanıtlamalıdır. İncelemeler; dönemsel satış karşılaştırmaları, başvuru kanalları (lead source), CRM raporları ve ileti kayıtları üzerinden yapılır.

5.2. Cezai Şart

Uygulamada rekabet yasağına çoğu zaman cezai şart bağlanır. Cezai şart, (i) caydırıcılık sağlar, (ii) zarar hesabındaki belirsizliği azaltır, (iii) ispatı kolaylaştırır. Ancak fahiş cezai şart hâkim tarafından tenkis edilebilir.

• Cezai şart ödenince yasağın sona ermesi isteniyorsa bu husus açıkça yazılmalıdır. Aksi halde işveren hem cezai şartı hem de aşkın zararı (cezai şartı aşan gerçek zarar) talep edebilir.

• Cezai şartın miktarı belirlenirken; işçinin geliri, piyasa koşulları ve ihlal ile hedeflenen caydırıcılık dengesi gözetilmelidir.

5.3. Men (İhlalin Önlenmesi) ve Tedbir

Sözleşmede men talebi öngörülmüşse, işveren ihlalin durdurulmasını/önlenmesini isteyebilir. Bu kapsamda ihtiyati tedbir hayati bir araçtır:

• Tedbir talebinde güçlü delil seti (pozisyon, erişim, müşteri geçişi, ilan/duyuru çıktıları),

• Teminat (uygulamada mahkemece takdir edilen),

• Tedbirin ölçülülüğü (örneğin yalnızca belirli müşteriler veya belirli ürün hattı) önem taşır.
  Tedbir, davanın esasına kadar ihlali geçici olarak engeller ve çoğu zaman nihai çözüm için pazarlık zemini oluşturur.

---

6) Sona Erme (TBK m. 447)

Rekabet yasağı şu şartlarda sona erer veya artık ileri sürülemez:

1. İşverenin menfaatinin ortadan kalkması: Sırların kamuya mal olması, ürün/hizmetin piyasadan kalkması, müşteri ağının dağılıp etkisinin yitime uğraması.

2. İşverenin haksız feshi: İşverenin haklı sebep olmaksızın feshi, yasağın sürdürülmesini hakkaniyete aykırı kılabilir.

3. İşçinin haklı feshi: Ücretin ödenmemesi, ağır mobbing vb. nedenlerle işçi haklı fesih yapmışsa, yasağı ileri sürmek sınırlı yorumlanır.

4. Sürenin dolması veya yazılı feragat: Süre bitiminde yasağın etkisi kendiliğinden sona erer; işveren yazılı feragat ile de yasaktan vazgeçebilir.

Karşı edim (rekabet tazminatı) ödemesi kararlaştırılmışsa ve düzenli ödenmiyorsa; yasağın sürdürülmesi, dürüstlük kuralı bakımından tartışmalı hale gelebilir.

---

7) Rekabet Yasağı – Gizlilik – Müşteri Daveti – Fikri Haklar İlişkisi

• Gizlilik (NDA): Sözleşme devam ederken de sonra da sırların ifşasını yasaklar; rekabet yasağından ayrı bir koruma katmanıdır. Rekabet yasağı, faaliyeti sınırlar; gizlilik, bilginin kullanımını yasaklar.

• Müşteri daveti yasağı (non-solicit): Özellikle profesyonel hizmetlerde, rekabet yasağı olmasa dahi işçinin müşterileri davet etmemesi istenebilir. Bu kayıtlar, ölçülü olduğu ölçüde geçerli kabul edilir ve rekabet yasağının dar bir alternatifi olarak daha kolay savunulur.

• Fikri haklar ve sırların korunması: İşçinin ürettiği eser/buluşlar, sözleşme ve kanun hükümlerine göre çoğu zaman işverene ait olabilir. Ticari sırların kullanımı, ayrıca haksız rekabet hükümlerine tabidir.

---

8) Deliller, İspat ve Zarar Hesabı — Pratik Yaklaşım

8.1. Delil Düzeni (İşveren)

• Sözleşme ve ekleri: Rekabet yasağı kaydının açık lafzı, konu/yer/süre sınırları.

• Erişim ve yetkiler: Dizin/kaynak kod/log kayıtları, CRM kullanıcı hareketleri, teklif klasörleri.

• Müşteri geçişi göstergeleri: Eski müşterilerin yeni işveren/kişiye zamanlı geçişi, kampanya/teklif örtüşmeleri.

• Pazar verileri: Fiyat kırılması, bölgesel satış düşüşleri, rakip ilan ve duyuruları.

• Noter tespitleri ve ekran görüntüleri: İspat zeminini güçlendirir.

8.2. Savunma Hatları (İşçi)

• Aşırılık ve kelepçeleme: Yer/konu/süre bakımından yasağın ölçüsüz olduğunu somutlaştırma.

• Meşru menfaat yokluğu: Erişilen bilgilerin kamuya açık veya değerini yitirmiş olduğunu, sır niteliği taşımadığını gösterme.

• Haksız/haklı fesih bağlantısı: TBK m. 447 uyarınca yasağın ileri sürülemezliği.

• Cezai şart tenkisi: Fahişliğe, gelir düzeyine ve piyasa ölçütlerine göre indirim talebi.

8.3. Zarar Hesabı — Sistematik

• Karşılaştırmalı dönem analizi: İhlal öncesi/sonrası aynı dönem satış ve marjları.

• Müşteri bazlı net değer: Müşterinin son 12–24 ay içindeki net katkısı, brüt marj, yenileme oranları.

• İtibar ve fiyat baskısı: Piyasa verileri, teklif/ihale kayıtları, medya/dijital izler.

• Aşkın zarar: Cezai şartı aşan fiili zarar delilleri.

---

9) Tedbir Stratejisi ve Usul Notları

• İhtiyati tedbir, ihlalin durması ve delillerin korunması açısından kritik önemdedir. İstenen tedbir ölçülü olmalı; örneğin belirli müşteriler veya belirli ürün hattı ile sınırlanmalıdır.

• Teminat genellikle aranır; tutar, talebin etkisine ve ihlal riskinin ağırlığına göre takdir edilir.

• Ön inceleme/medyasyon: Uyuşmazlığın niteliğine göre zorunlu arabuluculuk gündeme gelebilir; uygulamada başvuru, süre ve usulî riskleri azaltır.

• Yetki ve görev: Sözleşmedeki yetki şartı, rekabet yasağına özgülenmiş şekilde kaleme alınmalı; görev hususu (iş uyuşmazlığı boyutu/haksız rekabet boyutu/karma nitelik) somut olaya göre değerlendirilmeli ve baştan strateji netleştirilmelidir.

---

10) Karşı Edim (Rekabet Tazminatı) — Ölçülülükte Kilit Parametre

Rekabet yasağının ölçülülük denetiminde, işverenin işçiye karşı edim (çoğu zaman rekabet tazminatı) sağlaması güçlü bir meşruiyet zemini oluşturur. Karşı edim:

• Yasağın ekonomik külfetini telafi eder,

• Hâkimin daraltma eğilimini zayıflatır,

• İşçinin serbest meslekî geleceğine orantısız etkileri yumuşatır.

Karşı edim düzenlenmişse, ödemelerin sürekliliği esastır. Ödeme kesintileri, yasağın sürdürülmesini dürüstlük kuralı açısından tartışmalı hale getirebilir.

---

11) Sektörel Uygulama ve İnce Ayar

• Teknoloji & Yazılım: Kaynak kodu, ürün yol haritası ve veri mimarisi kritik sırlardır. Coğrafya yerine pazar segmenti (ör. “SMB muhasebe SaaS”) temelli konu sınırı daha sağlıklıdır. Süre 12–24 ay bandında savunulabilir.

• İlaç & Sağlık: Hekim ilişkileri ve dağıtım ağı müşteri çevresi kapsamında güçlü delil sunar. Maliyet-yoğun AR-GE bilgileri sebebiyle süre 18 aya kadar makul bulunabilir.

• Perakende & Franchise: Coğrafi çevre, mağaza/il/ilçe bazlı somut sınırlarla tanımlanmalıdır. Müşteri daveti yasağı çoğu durumda yeterli ve daha ölçülü bir korumadır.

• Endüstriyel Üretim: Reçete/know-how yüksek düzeyde sırdır; karşı edimle desteklenmiş 18–24 aylık yasaklar makul görülebilir.

• Profesyonel Hizmetler: Müşteri sadakati kişisel ilişkiye dayanır. Müşteri daveti yasağı ve referans kullanım sınırları, rekabet yasağına göre daha dar ama etkili koruma sağlar.

---

12) Sık Yapılan Hatalar ve Önleyici Uyum

12.1. İşverenin Hataları

• Tek tip ve her pozisyona yapıştırılan geniş yasaklar,

• Coğrafya/konu/süre belirsiz veya aşırı,

• Karşı edim öngörülmemesi,

• Fahiş cezai şart,

• Ayrılışta veri iade-teslim protokolünün alınmaması, erişimlerin kapatılmaması.

12.2. İşçinin Hataları

• Yeni işverene rekabet hükmünü bildirmemek,

• Kişisel cihazlarda şirket verisi bırakmak,

• LinkedIn gibi mecralarda müşteri daveti içeren uygunsuz paylaşımlar,

• Rekabet tazminatı ödeniyorsa bunu belgelememek.

---

13) İşveren İçin Uygulama Yol Haritası (Özet)

1. Erişim Matrisi: Hangi pozisyon hangi sır/müşteri bilgisine erişiyor?

2. Menfaat Analizi: Hangi sırların sızması ne tür zarara yol açar?

3. Sınır Tasarımı: Süre ≤ 24 ay, coğrafya ve konu somut.

4. Karşı Edim: Rekabet tazminatı düzenli ve makul.

5. Cezai Şart: Caydırıcı ama fahiş olmayan tutar; aşkın zarar saklı.

6. Çıkış Prosedürü: İade-teslim, erişim kapama, müşteri temaslarının kapatılması.

7. Delil Muhafazası: CRM raporları, log’lar, tespitler.

8. Tedbir Stratejisi: İhlalde hızlı başvuru, ölçülü talep, teminat.

---

14) İşçi İçin Risk Azaltma Rehberi (Özet)

1. Metni Anlayın: Yer/konu/süre somut mu, mesleki geleceği kilitliyor mu?

2. “Öde-kurtul” Var mı?: Cezai şartın niteliği ve etkisi.

3. Yeni İşveren Bildirimi: Yazılı bildirim ve uyum planı.

4. Veri Hijyeni: Şirket verisini tam ve derhal iade/silme.

5. Alternatif İstihdam: Yasak kapsamı dışındaki segment/rol coğrafyada çalışma planı.

6. Tenkis Araçları: Aşırılık, meşru menfaat yokluğu, haklı/haksız fesih argümanları.

---

15) Değerlendirme ve Sonuç

Rekabet yasağı, işverenin müşteri çevresi ve ticari sırları gibi çekirdek varlıklarını korurken, işçinin çalışma özgürlüğünü ölçülülük süzgecinden geçirerek sınırlayan istisnai bir kurumdur. Yazılılık, meşru menfaat, süre-yer-konu sınırları ve hâkimin daraltma yetkisi kurumun omurgasını oluşturur. İhlalde tazminat, cezai şart ve men talepleri gündeme gelir; ancak cezai şart fahişse tenkise açıktır. Karşı edim, hem sözleşmenin meşruiyetini güçlendirir hem de ölçülülük denetiminde işveren lehine belirleyicidir. Uyuşmazlıklarda ihtiyati tedbir doğru kurgulandığında etkili bir koruma sağlar; delil organizasyonu ve zamanlama, başarı şansını belirgin biçimde artırır.

En doğru yaklaşım, pozisyona özgü ve somutlaştırılmış bir yasak tasarlamak; çıkış süreçlerini veri güvenliğiyle desteklemek; ihlalde hızlı ve ölçülü bir yargısal strateji yürütmektir. İşçi açısından ise metni rasyonel biçimde okumak, kapsam dışı alanlarda kariyer planlamak ve gerekirse tenkis enstrümanlarına dayalı savunmayı erkenden kurgulamak esastır.