Çekte Ciro Türleri ve Hukuki Sonuçları
Çekte Ciro Türleri ve Hukuki Sonuçları
1. Giriş
Çek, Türk Ticaret Kanunu’nda kambiyo senetleri arasında düzenlenmiş olup, esasen görüldüğünde ödenen bir ödeme aracıdır. Çekin en önemli özelliklerinden biri, devredilebilir olmasıdır. Çek devri, çoğunlukla ciro yoluyla gerçekleşir.
Ciro, çekteki hakların başkasına devredilmesi veya güvence altına alınması için yapılan yazılı bir beyandır. Ticari hayatın güvenliğini sağlayan bu işlem, çeşitli türleriyle farklı hukuki sonuçlar doğurur.
2. Ciro Kavramı ve Hukuki Dayanak
Ciro, çekin arka yüzüne veya alonj denilen ek kâğıda yazılan ve hamilin çek üzerindeki hakkını devretmesini sağlayan yazılı beyandır.
Hukuki Dayanak:
- TTK m. 789 ve devamı hükümleri, ciroyu düzenler.
- Ciro, çekin tedavül kabiliyetini sağlar ve çekin piyasada bir ödeme aracı olarak kullanılmasını kolaylaştırır.
3. Ciro Türleri
3.1. Tam Ciro
- Lehtarın adı açıkça yazılır.
- Örnek: “Ali Yılmaz’a ödeyiniz. İmza: Ahmet Demir”
- Hukuki Sonuç: Çek, belirlenen kişiye devredilir. Bu kişi, yeni hamil olur.
3.2. Beyaz (Açık) Ciro
- Lehtar belirtilmez, yalnızca imza atılır.
- Hukuki Sonuç: Çeki elinde bulunduran herkes hamil sayılır. Çekin tedavülü kolaylaşır ancak güvenlik riski artar.
3.3. Nama (Tahsil) Cirosu
- Çekin tahsili için bankaya veya üçüncü kişiye verilen cirodur.
- Örnek: “Tahsil içindir. İmza: Mehmet Kaya”
- Hukuki Sonuç: Çeki devralan kişi, sadece tahsil yetkilisidir. Asıl alacaklı adına işlem yapar.
3.4. Teminat (Rehin) Cirosu
- Çek, bir borcun teminatı olarak devredilir.
- Örnek: “Teminat içindir. İmza: Hasan Korkmaz”
- Hukuki Sonuç: Hamil, çeki rehin alır; alacağı ödenmezse çeki tahsil etme hakkına sahiptir.
3.5. Kısmi Ciro
- Çek bedelinin bir kısmının devredilmesi şeklindedir.
- TTK’ya göre geçersizdir. Çek, bölünemez; kısmi ciro hükümsüzdür.
3.6. Yetkisiz Ciro
- Çeki ciro edenin yetkisiz olması halinde yapılan ciro geçersizdir.
- Hamil iyiniyetli olsa bile kambiyo sorumluluğu doğmaz.
4. Ciroda Şekil Şartları
- Ciro yazılı olmalı, imza içermelidir.
- Çek üzerinde veya alonjda yer almalıdır.
- Şartsız yapılmalıdır. (Örneğin “mal satılırsa geçerlidir” gibi kayıtlar çeki hükümsüz kılar.)
- Bedelin bir kısmı için yapılamaz.
5. Ciro ile Doğan Hak ve Borçlar
5.1. Hamile Tanınan Haklar
- Çeki tahsil etme hakkı,
- Kambiyo hukukuna özgü takip başlatma imkânı,
- Cirantalara karşı rücu hakkı.
5.2. Cirantaların Sorumluluğu
Her ciranta, kendisinden sonra gelen hamile karşı müteselsilen sorumludur. Hamil, bedeli alamazsa önce cirantaya başvurabilir.
5.3. Bankaların Konumu
Beyaz ciro ile devredilen çeklerin bankaya ibrazı, uygulamada en çok karşılaşılan durumdur. Banka, lehtarın yetkisini kontrol etmeden ödemekle yükümlüdür.
6. Ciro Zinciri ve Hukuki Önemi
Çekteki cirantaların birbirini takip eden imzaları, ciro zincirini oluşturur. Zincirde kopukluk olmamalıdır. Kopukluk varsa hamil, kambiyo hukukuna dayanarak talepte bulunamaz.
7. Yargıtay Kararları
- Yargıtay 11. HD, 2018/1421 K.: “Çek üzerinde kısmi ciro yapılması mümkün değildir; bu tür ciro geçersizdir.”
- Yargıtay 19. CD, 2016/9421 K.: “Teminat cirosu ile devredilen çek, alacağın tahsil edilememesi halinde hamile doğrudan takip hakkı verir.”
- Yargıtay HGK, 2015/1251 K.: “Ciro zincirinde kopukluk bulunan hamil, kambiyo hukukuna dayanarak takip yapamaz.”
- Yargıtay 11. HD, 2019/2211 K.: “Beyaz ciro ile devredilen çek, elinde bulunduran kişiyi hamil konumuna getirir.”
8. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
8.1. Beyaz Ciro Riski
Çekin kolayca tedavülünü sağlasa da kötüye kullanım ihtimali yüksektir. Çek kaybolduğunda kötü niyetli kişilerce ibraz edilebilir.
8.2. Teminat Cirosunun Yanlış Yorumu
Bazı hamiller, teminat cirosuyla aldıkları çeki tam ciro gibi değerlendirmekte ve kendi haklarından fazlasını talep etmektedir.
8.3. Kısmi Ciro Denemeleri
Uygulamada bedelin bir kısmı için yapılan ciro girişimleri görülmektedir; ancak bu tür cirolar geçersizdir ve uyuşmazlıklara yol açmaktadır.
8.4. Zincir Kopuklukları
Ciro zincirinde atlama olması halinde hamiller hak kaybına uğramaktadır.
9. Öğretide Görüşler
Katı Görüş
Ciro türleri kesin kurallara bağlanmalıdır. Beyaz ciro gibi riskli uygulamalar sınırlandırılmalıdır.
Esnek Görüş
Ticari hayatın hızını kesmemek için ciro türleri geniş yorumlanmalıdır. Beyaz ciro da piyasa güvenliği için vazgeçilmezdir.
10. Çözüm Önerileri
- Elektronik ciro sistemi geliştirilmeli, fiziki kayıplar önlenmeli.
- Bankaların kontrol yükümlülüğü artırılmalı.
- Ticaret erbabına eğitimler verilerek ciro türleri hakkında farkındalık oluşturulmalı.
- Mevzuat revizyonu ile kısmi ciro ve teminat ciro uygulamaları netleştirilmelidir.
11. Sonuç
Ciro, çekin devredilebilirliğini sağlayan en önemli kurumdur. Tam, beyaz, tahsil ve teminat ciroları farklı işlevler görmekte, her biri ayrı hukuki sonuç doğurmaktadır. Kısmi ve yetkisiz cirolar ise geçersizdir.
Yargıtay içtihatları, ciro kurumunu ticari güvenliği koruyacak şekilde yorumlamakta; özellikle zincir kopukluğu, teminat cirosu ve beyaz ciro konularında istikrarlı kararlar vermektedir.
Sonuç olarak, ciro türleri ve hukuki sonuçlarının bilinmesi, hem alacaklı hem de borçlu tarafların hak kaybı yaşamaması için hayati öneme sahiptir.
Gözdenur Turna
About Post Author
