Deniz Ticareti Hukukunda Gemi İpoteğinde Gemi: Tanımı ve Hukuki Önemi
Deniz Ticareti Hukukunda Gemi İpoteğinde Gemi
Giriş
Deniz ticareti, dünya ticaretinin en önemli taşıma aracı olarak gemilere dayanır. Gemi, sadece bir deniz aracı değil; aynı zamanda ekonomik değeri çok yüksek, finansman süreçlerinde güvence olarak kullanılan bir varlıktır. Bu nedenle, deniz ticareti hukukunda geminin hukuki statüsü ve özellikle gemi ipoteği bakımından taşıdığı önem büyüktür.
Gemi ipoteği, bir gemi üzerinde alacaklı lehine kurulan sınırlı ayni hak olup, alacaklıya borcun ödenmemesi halinde gemiyi cebri icra yoluyla sattırma ve satış bedelinden öncelikle alacağını tahsil etme yetkisi verir.
Gemi Kavramı ve Hukuki Niteliği
1. Gemi Tanımı
Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 931’de gemi şu şekilde tanımlanmıştır:
“Gemi, denizde kullanılmaya elverişli, kendi hareket etme yeteneğine sahip veya yedeklenmeye elverişli, yüzme özelliği olan ve ekonomik değeri bulunan araçtır.”
Bu tanım, geminin yalnızca teknik özelliklerini değil, aynı zamanda ekonomik fonksiyonunu da ortaya koyar.
2. Gemi ile Deniz Aracı Arasındaki Fark
Her deniz aracı gemi değildir. Kanun, belirli tonajın altındaki tekneleri veya yalnızca gezinti amaçlı araçları “gemi” statüsünden çıkarabilir. Gemi ipoteği bakımından, ancak sicile kayıtlı ve hukuken “gemi” sayılan araçlar ipoteğe konu olabilir.
3. Hukuki Niteliği
- Taşınır eşya niteliği taşır ancak ekonomik değerinin yüksekliği ve sicile kayıt zorunluluğu nedeniyle taşınmazlara benzetilir.
- Bu sebeple, gemi ipoteği kurulurken taşınmaz rehni hükümleri kıyasen uygulanır.
Gemi Sicili ve İpotekle İlişkisi
1. Gemi Sicilinin Önemi
Gemi ipoteği, tescil ile doğar. Yani gemi ipoteğinin kurulabilmesi için geminin sicile kayıtlı olması şarttır. Sicile kayıtlı olmayan bir gemi üzerinde ipotek tesis edilemez.
2. Sicile Kayıtlı Gemi
- Türk bayrağı taşıyan gemiler, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın tuttuğu Gemi Sicili’ne kayıtlıdır.
- Sicil, gemi üzerinde ayni hakların (ipotek, haciz, mülkiyet) üçüncü kişilere karşı ileri sürülmesini sağlar.
3. Sicile Tescilin Kurucu Niteliği
Yargıtay içtihatlarına göre, gemi ipoteği ancak sicile tescil edilirse hüküm doğurur. Tescil edilmemiş ipotek, taraflar arasında geçerli olsa bile üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez.
Gemi İpoteğinde Teminatın Konusu Olarak Gemi
1. Geminin Kendisi
İpotek, öncelikle geminin kendisini teminat konusu yapar. Geminin ekonomik değeri, alacaklıya güçlü bir güvence sağlar.
2. Geminin Bütünleyici Parçaları
Türk Medeni Kanunu’na göre, bir eşyanın bütünleyici parçası, ondan ayrıldığında ekonomik değerini kaybedecek unsurlardır. Gemilerde bunlar:
- Motor,
- Dümen sistemi,
- Sabit makineler ve cihazlardır.
İpotek, bu parçaları da kapsar.
3. Geminin Eklentileri
Gemiye ilişkin eklentiler, ipoteğin kapsamına dahil edilebilir. Örneğin:
- Seyir cihazları,
- Kurtarma botları,
- Navigasyon sistemleri,
- Yedek parçalar.
Eklentilerin ipotek kapsamına girmesi için genellikle sicilde kayıtlı olması gerekir.
4. Gemi Gelirleri
Tarafların açıkça kararlaştırması halinde geminin kira ve navlun gelirleri de ipoteğe dahil edilebilir. Bu, özellikle bankaların kredi teminatı açısından önemlidir.
5. Sigorta Tazminatları
Gemi, tamamen batarsa veya hasar görürse, sigorta şirketinden alınacak tazminatlar da ipoteğin kapsamına girebilir. Böylece alacaklı, geminin fiilen yok olması halinde bile alacağını güvence altına alır.
Gemi İpoteğinde Geminin Özellikleri
1. Taşınmaz Benzeri Mal
Her ne kadar gemi hukuken taşınır olsa da, yüksek değer ve sicile kayıt zorunluluğu nedeniyle ipotek bakımından taşınmaz gibi işlem görür.
2. Devredilse de İpotek Devam Eder
Gemi satıldığında, ipotek yeni malik üzerinde de geçerliliğini sürdürür. Bu, ipoteğin mutlak hak olmasından kaynaklanır.
3. Alacakla Bağımlılık
Gemi üzerindeki ipotek, alacağa bağlıdır. Borç ödendiğinde ipotek de sona erer.
Yargıtay Kararları Işığında Gemi İpoteğinde Gemi
- Yargıtay 11. HD, 2005/3650 E., 2006/4643 K.: Gemi ipoteğinin kapsamının geminin bütünleyici parçalarını da içerdiğini belirtmiştir.
- Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.: Tescil edilmemiş ipoteğin üçüncü kişilere karşı ileri sürülemeyeceğini vurgulamıştır.
- Yargıtay 19. HD, 2014/13263 E., 2015/7892 K.: Gemi sigortasından doğan tazminatların da ipotek kapsamına girebileceğine hükmetmiştir.
Bu içtihatlar, geminin ipotek bakımından yalnızca gövde değil; parçaları, eklentileri ve sigorta değerleriyle birlikte teminat konusu olduğunu göstermektedir.
Uygulamada Gemi İpoteğinde Geminin Önemi
- Finansman Kolaylığı: Bankalar, gemi ipoteğini kredi teminatı olarak kabul eder.
- Alacaklı Güvencesi: Gemi, yüksek değeriyle alacaklı için güçlü bir teminat oluşturur.
- Borçlu İçin Avantaj: Gemi sahibi, gemisini satmak zorunda kalmadan kredi bulabilir.
- Uluslararası Etki: Gemi ipoteği, yalnızca Türk hukukunda değil, uluslararası deniz ticaretinde de geçerli bir teminat türüdür.
Karşılaşılan Sorunlar
- Eklentilerin sicile kaydedilmemesi, alacaklının hak kaybına yol açabilir.
- Sigorta tazminatlarının kapsamda olup olmadığı konusunda taraflar arasında uyuşmazlık çıkabilir.
- Yabancı bayraklı gemilerde ipotek tesisinde uluslararası hukuk kuralları devreye girer ve süreç karmaşıklaşabilir.
Çözüm Önerileri
- Gemi ipoteği tesis edilirken, geminin tüm eklenti ve bütünleyici parçaları sicile kaydedilmelidir.
- İpotek sözleşmesinde gemi gelirlerinin ve sigorta tazminatlarının da kapsama dahil olduğu açıkça belirtilmelidir.
- Yabancı bayraklı gemiler için uluslararası konvansiyonlar ve yabancı hukuk hükümleri dikkate alınmalıdır.
Sonuç
Deniz ticareti hukukunda gemi ipoteğinde teminatın ana konusu geminin kendisidir. Ancak ipotek, gemiyle birlikte bütünleyici parçaları, eklentileri, tarafların anlaşması halinde gelirleri ve sigorta tazminatlarını da kapsar.
Gemi, ipotek bakımından taşınmazlara benzetilmiş ve sicile kayıt şartı getirilmiştir. Bu durum, alacaklı için güçlü bir güvence yaratırken, borçluya da gemiyi satmadan finansman bulma imkânı sağlar.
Yargıtay kararları da geminin ipotek bakımından geniş kapsamlı bir teminat unsuru olduğunu ortaya koymaktadır.
Sonuç olarak, gemi ipoteğinde gemi; yalnızca bir deniz aracı değil, deniz ticaretinin güvenliği ve finansmanın sürdürülebilirliği için vazgeçilmez bir hukuki teminat aracıdır.
About Post Author
