Deniz Ticareti Hukukunda Gemi İpoteğinde Teminatın Konusu Bakımından Kapsamı

Giriş

Deniz ticareti, hem ulusal hem de uluslararası ekonomilerin can damarı niteliğinde olup, taşımacılığın en önemli aracı gemilerdir. Gemilerin yüksek ekonomik değer taşıması, onları alacaklıların güvencesi bakımından vazgeçilmez bir teminat unsuru haline getirmiştir. Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) gemiler üzerinde ipotek kurulmasına imkân tanımış ve bu ipoteğin kapsamını da ayrıntılı şekilde düzenlemiştir.

Gemi ipoteği, yalnızca alacağı güvence altına almakla kalmaz, aynı zamanda alacağın teminatını hangi unsurlar üzerinde ileri sürebileceğini de belirler. Bu noktada devreye giren kavram, teminatın konusu bakımından kapsamıdır. Başka bir ifadeyle, ipoteğin gemi üzerinde hangi değerleri kapsadığı ve alacaklıya ne ölçüde güvence sağladığı büyük önem taşır.

---

Gemi İpoteğinin Tanımı ve Hukuki Niteliği

TTK m. 1013’e göre: “Bir gemi, alacak için rehin olarak gösterilebilir. Bu halde gemi üzerinde ipotek tesis edilmiş olur.”

Bu hükümden hareketle gemi ipoteği, bir gemi üzerinde alacak için tesis edilen sınırlı ayni haktır. Bu hak, alacaklıya, borcun ödenmemesi halinde gemiyi cebri icra yoluyla sattırıp, satış bedelinden öncelikli olarak alacağını tahsil etme yetkisi verir.

Hukuki niteliği itibariyle:

• Sınırlı ayni haktır. Mülkiyeti devretmez, yalnızca teminat sağlar.
• Fer’i niteliktedir. Alacak sona ererse ipotek de sona erer.
• Mutlak haktır. Gemiyi devralan üçüncü kişilere karşı da ileri sürülebilir.

---

Teminatın Konusu Bakımından Kapsamı Nedir?

Teminatın konusu bakımından kapsamı, ipotek tesis edilen geminin hangi unsurlarını kapsadığını ifade eder. Yani ipoteğin alacaklıya sağladığı güvence yalnızca geminin gövdesi ile mi sınırlıdır, yoksa geminin parçaları, eklentileri ve gelirleri de bu kapsam içinde midir?

Bu soru, alacaklı açısından kritik öneme sahiptir. Çünkü geminin ekonomik değerini artıran birçok unsur, ipoteğin kapsamına dahil edilerek alacaklıya daha güçlü bir güvence sağlar.

---

Hukuki Dayanak

TTK m. 1016 ve devamı maddeleri, gemi ipoteğinin kapsamını düzenler. Ayrıca, Türk Medeni Kanunu m. 862 vd. taşınmaz ipoteğinin kapsamına ilişkin hükümler kıyasen uygulanır.

Buna göre gemi ipoteği yalnızca geminin kendisini değil; bütünleyici parçaları, eklentileri ve tarafların anlaşması halinde bazı gelirleri de kapsar.

---

Teminatın Konusu Bakımından Kapsam Unsurları

1. Geminin Kendisi

İpoteğin temel konusu, geminin kendisidir. Burada kastedilen gemi, sicile kayıtlı bütün fiziki varlığıyla gemiyi ifade eder.

2. Bütünleyici Parçalar

Türk Medeni Kanunu’na göre, bir şeyin bütünleyici parçası, onun ayrılmaz unsuru olup asıl şey yok edilmeden ondan ayrılamayan parçalarıdır. Gemi bakımından bütünleyici parçalar şunlardır:

• Gemi motoru,
• Dümen sistemi,
• Gövdeye sabitlenmiş makineler ve cihazlar.

İpotek, bu bütünleyici parçaları da kapsar.

3. Eklentiler

Eklenti, asıl şeyin kullanılmasına, korunmasına veya işletilmesine yarayan ve asıl şeyle ekonomik bütünlük oluşturan unsurdur. Gemiler bakımından eklentiler şunlardır:

• Seyir cihazları,
• Kurtarma botları,
• Yedek parçalar,
• Navigasyon ekipmanları.

TTK’ya göre, ipotek geminin eklentilerini de kapsar. Ancak bunun için eklentilerin gemi sicilinde kaydedilmiş olması gerekir.

4. Navlun ve Kira Gelirleri

Tarafların açık anlaşması halinde ipotek, geminin navlun ve kira gelirlerini de kapsayabilir. Bu düzenleme, özellikle bankaların kredi sözleşmelerinde önemlidir. Çünkü alacaklı, yalnızca gemiyi değil, geminin işletilmesinden doğan gelirleri de teminat altına almış olur.

5. Sigorta Tazminatları

Gemi ipoteği, bazı hallerde gemi üzerinde doğan sigorta tazminatlarını da kapsar. Örneğin, gemi hasar gördüğünde veya tamamen batarsa sigorta şirketi tarafından ödenecek tazminatlar da ipoteğin kapsamına dahil olabilir.

6. Faiz ve Giderler (Dolaylı Kapsam)

Her ne kadar bu husus daha çok alacak bakımından kapsamla ilgili olsa da, ipoteğin konusu geniş yorumlandığında, teminatın sağladığı güvence faiz ve giderleri de dolaylı olarak kapsar.

---

Teminatın Konusu Bakımından Kapsamın Önemi

Alacaklı Açısından

• Alacaklının teminatı güçlenir.
• Geminin sadece kendisine değil, bütünleyici parçalarına ve eklentilerine de başvurulabilir.
• Sigorta tazminatları ve gelirlerin kapsamda olması, alacaklının tahsil güvencesini artırır.

Borçlu Açısından

• Borçlu, ipoteğin kapsamını bilmek zorundadır. Aksi halde beklenmedik gelir veya eklentiler de ipoteğin kapsamına girebilir.
• Borçlunun ticari özgürlüğü sınırlandırılabilir.

Deniz Ticareti Açısından

• Gemi finansmanında güven ortamı sağlanır.
• Bankalar ve yatırımcılar daha rahat kredi verebilir.
• Deniz ticaretinde istikrar artar.

---

Yargıtay Kararları Işığında Teminatın Konusu Bakımından Kapsam

• Yargıtay 11. HD, 2005/3650 E., 2006/4643 K.: Gemi ipoteğinin kapsamının geminin bütünleyici parçaları ve eklentilerini de içerdiği belirtilmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.: İpotek kapsamındaki unsurların sicilde doğru şekilde belirtilmesinin önemine vurgu yapılmıştır.
• Yargıtay 19. HD, 2014/13263 E., 2015/7892 K.: Sigorta tazminatlarının da ipotek kapsamına dahil olabileceği ifade edilmiştir.

Bu içtihatlar, ipoteğin kapsamının yalnızca gemiyle sınırlı olmadığını, ekonomik bütünlüğü sağlayan birçok unsurun da teminat kapsamına dahil olduğunu ortaya koymaktadır.

---

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

• Eklentilerin sicile kaydedilmemesi, alacaklının hak kaybına yol açabilir.
• Navlun gelirlerinin açıkça belirtilmemesi, ipoteğin kapsamını daraltır.
• Sigorta tazminatları konusunda anlaşmazlıklar, alacaklının tahsil sürecini zorlaştırabilir.

---

Çözüm Önerileri

• İpotek sözleşmelerinde kapsam açıkça belirtilmelidir.
• Eklenti ve bütünleyici parçalar sicile eksiksiz kaydedilmelidir.
• Sigorta tazminatlarının kapsamda olduğuna dair sözleşmeye hüküm eklenmelidir.
• Tarafların hak ve yükümlülükleri net şekilde düzenlenmelidir.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda gemi ipoteği, yalnızca alacağın değil, gemi üzerindeki birçok unsurun güvence altına alınmasını sağlar. Teminatın konusu bakımından kapsam, ipoteğin sağladığı güvenceyi genişleten en önemli faktördür.

İpotek, geminin kendisini, bütünleyici parçalarını, eklentilerini ve tarafların anlaşması halinde navlun gelirlerini ve sigorta tazminatlarını kapsar. Bu durum, alacaklıya güçlü bir tahsil güvencesi sunarken, borçlunun da ticari faaliyetlerini sınırlandırır.

Yargıtay kararları da göstermektedir ki, gemi ipoteğinde teminatın konusu geniş yorumlanmalı, ancak sicil kayıtları ve tarafların sözleşmeleri büyük önem taşımaktadır.

Sonuç olarak, gemi ipoteğinde teminatın konusu bakımından kapsam, deniz ticaretinde güven, finansman kolaylığı ve hukuki istikrar açısından vazgeçilmezdir.