Deniz Ticareti Hukukunda Mülkiyetin Devri ve Takyidatların Kaydı

Giriş

Deniz ticaretinde gemiler, yalnızca bir taşıma aracı değil; aynı zamanda yüksek ekonomik değere sahip birer yatırım aracıdır. Gemi mülkiyetinin devri, satış, bağış veya başka hukuki işlemler yoluyla gerçekleşebilir. Bunun yanı sıra gemiler üzerinde ipotek, rehin, intifa, haciz gibi sınırlı aynî haklar veya takyidatlar kurulabilir.

Türk Ticaret Kanunu (TTK), gemilerin mülkiyetinin devrine ve üzerindeki takyidatların kaydına ilişkin hükümleri ayrıntılı biçimde düzenleyerek hem mülkiyetin devrinde şeffaflık sağlamış hem de üçüncü kişilerin haklarını koruma altına almıştır.

---

1. Gemi Mülkiyetinin Hukuki Niteliği

1.1. Gemi Eşya mı?

TTK’ya göre gemi, menkul eşya niteliğindedir. Ancak ekonomik değeri, kullanım şekli ve özel sicile tabi olması nedeniyle diğer menkullerden ayrılır.

1.2. Sicil Kaydının Önemi

• Gemiler için gemi sicili tutulur.
• Sicile kayıt, mülkiyetin devri ve takyidatların kurulması için zorunludur.
• Sicile güven ilkesi, üçüncü kişilerin korunmasını sağlar.

---

2. Mülkiyetin Devri

2.1. Devir Şekilleri

• Satış: En yaygın devir yoludur.
• Bağış, miras veya şirket birleşmesi gibi işlemlerle de mülkiyet devredilebilir.

2.2. Şekil Şartı

• Gemi mülkiyetinin devri için yazılı sözleşme yapılması ve sicile tescil edilmesi gerekir.
• Sicile tescil, üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilirlik şartıdır.

2.3. Tescilin Hukuki Sonuçları

• Malik olarak sicile kaydedilen kişi, hukuken malik kabul edilir.
• Üçüncü kişiler sicile güvenerek işlem yapabilir.

---

3. Takyidatların Kaydı

3.1. Kavram

Takyidat, gemi üzerinde tesis edilen sınırlı aynî haklar ve yükümlülükleri ifade eder. Bunlar;

• Gemi ipoteği,
• İntifa hakkı,
• Rehin,
• Haciz,
• Mahkeme kararları ile getirilen kısıtlamalardır.

3.2. Kaydın Zorunluluğu

• Takyidatlar ancak sicile kaydedilirse üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir.
• Kaydı yapılmamış bir takyidat, yalnızca taraflar arasında hüküm doğurur.

3.3. Sicile Güven İlkesi

• Sicilde kayıtlı olmayan bir takyidat, iyi niyetli üçüncü kişilere karşı geçerli olmaz.
• Bu ilke, deniz ticaretinde hukuki güvenlik sağlar.

---

4. Gemi İpoteği

4.1. Tanım

Gemi ipoteği, bir alacağın teminatı olarak gemi üzerinde kurulan aynî haktır.

4.2. Kuruluşu

• Yazılı ipotek sözleşmesi yapılır.
• Sicile tescil ile hüküm doğurur.

4.3. Hukuki Sonuç

• İpotek alacaklısı, alacağını tahsil edemezse gemiyi sattırıp bedelden öncelikli olarak alacağını alır.

---

5. İntifa ve Rehin Hakları

• İntifa hakkı: Gemiden ekonomik yararlanma hakkıdır, sicile kaydedilmesi gerekir.
• Rehin: Gemi üzerinde doğrudan rehin hakkı kurulamaz; ipotek rehin fonksiyonunu görür.

---

6. Haciz ve Mahkeme Kararlarının Kaydı

• Gemi üzerinde icra dairesince konulan hacizler sicile kaydedilir.
• Mahkemelerin verdiği ihtiyati tedbir kararları da sicile işlenir.
• Böylece üçüncü kişiler gemi üzerinde işlem yaparken bu kayıtları görerek hukuki durumdan haberdar olur.

---

7. Yargıtay Kararları Işığında

• Yargıtay 11. HD, 2015/4123 E., 2017/5867 K.: Gemi ipoteğinin yalnızca sicile tescille üçüncü kişilere karşı geçerli olacağına karar verilmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2016/4891 E., 2017/4389 K.: Sicilde malik görünen kişinin malik kabul edileceği, sicile güven ilkesinin uygulanacağı belirtilmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2018/3425 E., 2019/2220 K.: Sicile kaydedilmeyen takyidatların iyi niyetli üçüncü kişilere karşı ileri sürülemeyeceği vurgulanmıştır.

---

8. Uygulamadaki Sorunlar

• Sicil müdürlükleri arasında uygulama farklılıkları,
• Elektronik sicil sisteminin yetersizliği,
• Haciz ve tedbir kararlarının sicile işlenmesinde gecikmeler,
• Yabancı bayraklı gemilerin mülkiyet devrinde belirsizlikler.

---

9. Çözüm Önerileri

• Elektronik sicil sistemi geliştirilerek hızlı ve şeffaf kayıt sağlanmalı.
• Uygulama birliği için standart kılavuzlar hazırlanmalı.
• Uluslararası uyum artırılmalı, yabancı gemilerin kaydı için kolaylık sağlanmalı.
• Haciz ve takyidat kayıtları anlık işlenmeli, gecikmeler önlenmeli.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda mülkiyetin devri ve takyidatların kaydı, gemiler üzerinde hukuki güvenliği sağlamak, alacaklıların haklarını korumak ve ticari istikrarı güvence altına almak açısından vazgeçilmez öneme sahiptir.

• Mülkiyetin devri, yazılı sözleşme ve sicile tescille mümkündür.
• Takyidatlar (ipotek, intifa, haciz) sicile kaydedildiğinde üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir.
• Sicile güven ilkesi, iyi niyetli üçüncü kişileri koruyarak deniz ticaretinde güven ortamı yaratır.

Yargıtay kararları da bu konudaki uygulamayı netleştirmiş, sicile kaydın olmazsa olmaz şart olduğunu teyit etmiştir.

Sonuç olarak, gemi mülkiyetinin devri ve takyidatların kaydı, yalnızca tarafların menfaatlerini değil, aynı zamanda uluslararası deniz ticaretinde hukuki güvenlik ve istikrarın sağlanmasını amaçlayan temel bir kurumdur.

Gözdenur Turna