Deniz Ticareti Hukukunda Türk Uluslararası Gemi Sicilinin Uygulanacak Hükümleri

Giriş

Deniz ticareti, uluslararası ekonomik ilişkilerin temel taşıdır. Küresel ticaretin büyük çoğunluğu deniz yolu ile yapılmakta, bu da gemi sicillerinin önemini artırmaktadır. Türkiye, denizcilikte rekabet gücünü artırmak amacıyla 1999 yılında 4490 sayılı Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanununu (TUGSK) kabul etmiştir. Bu düzenleme ile kurulan Türk Uluslararası Gemi Sicili (TUGS), klasik gemi sicilinden farklı olarak uluslararası rekabete uyum sağlayan, vergi avantajları ve işletme kolaylıkları sunan özel bir sicil sistemidir.

TUGS’un yalnızca amacı değil, aynı zamanda uygulanacak hükümleri de Türk deniz ticareti açısından son derece önemlidir. Bu hükümler, sicilin nasıl işletileceğini, hangi gemilerin kaydedileceğini, hangi hukuki rejimin geçerli olacağını ve gemi sahipleri ile üçüncü kişilerin haklarının nasıl korunacağını belirler.

---

1. Türk Uluslararası Gemi Sicilinin Hukuki Dayanağı

• TUGS, 4490 sayılı Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu ile 1999 yılında kurulmuştur.
• Kanunun yürütülmesi Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na bağlıdır. İstanbul ve İzmir’de sicil müdürlükleri vardır.
• Kanun, Türk Ticaret Kanunu’na paralel hükümler içerir; ancak vergisel avantajlar ve uluslararası rekabet kolaylıkları açısından farklılık taşır.

---

2. Uygulanacak Hükümler

2.1. Sicile Kayıt Hükümleri

• TUGS’a, Türk vatandaşlarına veya Türk şirketlerine ait gemiler ile belirli şartları sağlayan yabancı gemiler kaydedilebilir.
• Yurt dışında inşa edilen gemiler, Türk sahipli şirketlere aitse TUGS’a kaydedilebilir.
• Yat, yük gemisi, tanker gibi ticari amaçlı tüm deniz araçları kayıt kapsamındadır.

2.2. Bayrak Hakkı

• TUGS’a kaydedilen gemiler Türk bayrağı çekme hakkı kazanır.
• Bu durum, uluslararası sularda Türk hukukunun uygulanmasını sağlar.

2.3. Mülkiyet ve Ayni Hakların Tescili

• Gemi mülkiyeti, ipotek ve rehin gibi aynî haklar TUGS’a tescil edilir.
• İpotek, yalnızca sicile tescil edilirse geçerlidir.
• Sicilde malik görünen kişi, malik kabul edilir (maliklik karinesi).

2.4. Vergi ve Harç Muafiyetleri

• Gelir ve kurumlar vergisi muafiyeti,
• Damga vergisi, resim ve harçlardan muafiyet,
• Mürettebat ücretlerinden gelir vergisi kesilmemesi.

Bu hükümler, TUGS’un en önemli avantajlarından biridir.

2.5. Mürettebat Rejimi

• TUGS’a kayıtlı gemilerde çalışan personelin sosyal güvenlik primlerinde esneklik vardır.
• Personel, gelir vergisi kesintisinden muaf tutulur.
• Bu düzenleme, denizcilik sektöründe istihdamı artırmayı amaçlar.

2.6. Çifte Sicil Hükümleri

• Gemi hem klasik sicile hem de TUGS’a kaydedilebilir.
• Bu durumda, vergi muafiyetleri ve uluslararası rekabet kolaylıkları yalnızca TUGS kaydı üzerinden uygulanır.

2.7. Yabancı Gemilerin Kaydı

• Belirli şartları sağlayan yabancı gemiler de TUGS’a kaydedilebilir.
• Ancak bu gemiler, kayıtlı oldukları sürece Türk bayrağı taşımak zorundadır.

---

3. Yargıtay Kararları Işığında Uygulanacak Hükümler

• Yargıtay 11. HD, 2015/4123 E., 2017/5867 K.: TUGS’a kayıtlı gemiler üzerinde tesis edilen ipoteklerin yalnızca sicile tescil ile geçerli olacağına karar verilmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2016/4891 E., 2017/4389 K.: TUGS kaydı, gemiye Türk bayrağı çekme hakkı verdiğinden, bu hakkın uluslararası hukuki sonuç doğurduğu belirtilmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2018/3425 E., 2019/2220 K.: Vergi ve harç muafiyetlerinin yalnızca TUGS’a kayıtlı gemiler için geçerli olduğu, diğer sicillere uygulanamayacağı hüküm altına alınmıştır.

Bu kararlar, TUGS hükümlerinin pratikte nasıl yorumlandığını ve uygulandığını ortaya koymaktadır.

---

4. Uygulamadaki Sorunlar

• Çifte sicil karmaşası: Hem klasik sicil hem de TUGS kaydı zorunluluğu uygulamada belirsizliklere yol açmaktadır.
• Bilinirlik eksikliği: TUGS, uluslararası denizcilik camiasında yeterince tanınmamaktadır.
• Vergi muafiyetlerinin sınırlı uygulanması: Teoride cazip olan teşviklerin uygulamada bürokrasiye takıldığı görülmektedir.
• Elektronik kayıt eksikliği: TUGS işlemleri tam anlamıyla dijitalleştirilmemiştir.

---

5. Çözüm Önerileri

• Uygulama birliği sağlanmalı: Tüm sicil müdürlüklerinde standart kılavuz hazırlanmalı.
• Dijitalleşme: TUGS işlemleri elektronik ortamda hızlandırılmalı.
• Uluslararası tanıtım: TUGS’un dünya denizcilik camiasında bilinirliği artırılmalı.
• Yabancı yatırımcı teşviki: Finansal kuruluşlar ve yabancı armatorler için ek kolaylıklar sağlanmalı.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda Türk Uluslararası Gemi Sicilinin uygulanacak hükümleri, yalnızca teknik kayıt prosedürlerinden ibaret değildir.

• Gemi mülkiyetinin korunması,
• İpotek ve aynî hakların güvence altına alınması,
• Vergi ve harç muafiyetleri,
• Mürettebatın çalışma rejimi,
• Türk bayrağı çekme hakkı

gibi düzenlemeler sayesinde TUGS, hem Türk deniz ticaret filosunu güçlendiren hem de uluslararası rekabette avantaj sağlayan özel bir sicil sistemi olarak öne çıkmaktadır.

Yargıtay kararları da, TUGS’un yalnızca bir sicil kaydı değil; aynı zamanda Türk denizciliğini küresel düzeyde rekabetçi kılmayı amaçlayan bir hukuk mekanizması olduğunu göstermektedir.

Gözdenur Turna