Deniz Ticareti Hukukunda Gemilerin Sicile Tescili Nedir?

Deniz Ticareti Hukukunda Gemilerin Sicile Tescili

Giriş

Deniz ticareti, dünya ticaretinin en önemli taşıma yollarından birini oluşturur. Deniz taşımacılığında kullanılan gemilerin ekonomik değerleri oldukça yüksektir ve bu araçlar; mülkiyetin devri, ipotek, rehin ve sigorta gibi hukuki işlemlere konu olabilir. Bu nedenle gemilerin hukuki statülerinin şeffaf biçimde belirlenmesi zorunludur.

Türk hukukunda bu ihtiyacı karşılayan en temel kurum gemi sicilidir. Ancak geminin sicile “tescili” özel bir öneme sahiptir; çünkü tescil ile gemi, hukuki güvence kazanır ve üçüncü kişilere karşı şeffaf hale gelir.

Gemi Siciline Tescilin Hukuki Dayanakları

1. Türk Ticaret Kanunu

Türk Ticaret Kanunu (TTK)’nun 952-971. maddeleri gemi sicili ve tescil işlemlerini düzenler. Kanuna göre:

Her geminin sicile tescil edilmesi gerekir (TTK m. 952).
Sicile kayıtla birlikte geminin kimliği, mülkiyeti ve ayni hakları üçüncü kişilere karşı hüküm ifade eder.
Tescil edilmemiş gemi üzerinde kurulan hakların üçüncü kişilere karşı ileri sürülmesi mümkün değildir.

2. Gemi Sicil Tüzüğü

TTK hükümleri, Gemi Sicil Tüzüğü ile detaylandırılmıştır. Bu tüzük, tescil için gerekli belgeleri, başvuru usulünü ve sicil işlemlerinin nasıl yürütüleceğini düzenler.

Tescil Edilmesi Zorunlu Gemiler

Her deniz aracı gemi sayılmadığından, hangi araçların sicile tescil edilmesi gerektiği önemlidir.

18 groston ve üzeri gemiler, milli gemi siciline tescil edilmek zorundadır.
Küçük tekneler (18 groston altı), küçük tekne siciline kaydedilir.
İnşa halindeki gemiler için de ayrı bir sicil tutulur.

Böylece tüm ticari gemiler bir sicile bağlı hale getirilir.

Geminin Sicile Tescil Süreci

1. Başvuru

Donatan veya malik, gemiyi sicile tescil ettirmek üzere liman başkanlığına başvurur.

2. Gerekli Belgeler

Başvuru sırasında şu belgeler istenir:

Gemi tescil beyannamesi,
Satış senedi veya inşa belgesi,
Tonilato belgesi,
Malikin kimlik veya ticaret sicili kayıtları,
Geminin teknik özelliklerini gösterir belgeler.

3. İnceleme ve Kayıt

Liman başkanlığı, belgeleri inceleyerek gemiyi sicile kaydeder. Tescil işlemi tamamlandığında:

Geminin adı, bağlama limanı, çağrı işareti ve IMO numarası sicile yazılır.
Malik bilgileri işlenir.
Üzerinde ipotek veya haciz varsa, bunlar da sicile kaydedilir.

4. Tescilin İlanı

Sicile kaydedilen gemi, ilan edilerek üçüncü kişilere duyurulur. Böylece aleniyet ilkesi gerçekleşmiş olur.

Geminin Tescilinin Hukuki Sonuçları

1. Kurucu Etki

Türk hukukunda gemi mülkiyetinin kazanılması, tescille tamamlanır. Sicile kaydedilmeyen satış, üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez. Bu yönüyle tescil, yalnızca bildirici değil; aynı zamanda kurucu etkiye sahiptir.

2. Sicile Güven İlkesi

Sicilde malik olarak görünen kişi, üçüncü kişiler için malik kabul edilir. Üçüncü kişiler, sicildeki kayıtlara güvenerek işlem yapabilir.

3. Ayni Hakların Tesisinde Etki

Gemi ipoteği, rehin hakkı, intifa hakkı gibi ayni haklar ancak sicile kayıtla üçüncü kişilere karşı geçerli olur.

4. Bayrak Hakkı

Gemi sicile tescil edilince Türk bayrağı çekme hakkı kazanır. Bu hak, geminin uluslararası sularda Türkiye Cumhuriyeti’nin uyruğunu taşımasını sağlar.

5. Yargı Yetkisi

Bazı uyuşmazlıklarda, geminin sicile kayıtlı olduğu yer mahkemeleri yetkili kabul edilir.

Sicile Tescilin Değiştirilmesi

Geminin adı, bağlama limanı, malik bilgileri gibi hususlar değiştiğinde, bu değişikliklerin sicile işlenmesi zorunludur. Değişiklikler:

Donatanın başvurusu,
Mahkeme kararı veya idari işlemle sicile kaydedilir.

Üçüncü kişilere karşı geçerlilik, ancak sicile işlenmeyle doğar.

Yargıtay İçtihatlarında Gemilerin Tescili

Yargıtay, gemilerin sicile tescili konusunda birçok emsal karar vermiştir:

Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, geminin satışının ancak sicile kayıtla tamamlanacağını, sicile kaydedilmeyen satışın üçüncü kişilere karşı ileri sürülemeyeceğini belirtmiştir.
Başka bir kararında, sicile kaydedilmeyen ipoteğin üçüncü kişilere karşı geçersiz olacağı hükme bağlanmıştır.
Hukuk Genel Kurulu, sicile güven ilkesini vurgulayarak, sicilden bilgi alan kişinin iyi niyetli kabul edileceğini ifade etmiştir.

Bu kararlar, gemilerin tescilinin yalnızca idari bir formalite olmadığını, aynı zamanda hukuki sonuç doğuran bir işlem olduğunu ortaya koymaktadır.

Uluslararası Hukukta Gemilerin Tescili

Uluslararası hukukta da gemilerin sicile tescili zorunludur.

1982 BM Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS) m. 91, her devletin kendi gemileri için sicil tutmasını şart koşar.
Sicile tescil, geminin bayrak devletine bağlılığını belirler.
Uluslararası sularda denetimlerde, geminin sicil kaydı kontrol edilir.

Dolayısıyla tescil, yalnızca ulusal hukuk değil, aynı zamanda uluslararası güvenlik ve ticaretin de temeli sayılır.

Doktrindeki Görüşler

Öğretide tescilin hukuki niteliği tartışılmıştır:

Bir görüş, tescilin yalnızca bildirici (açıklayıcı) nitelikte olduğunu, mülkiyetin zaten sözleşmeyle kazanıldığını savunur.
Diğer görüş, tescilin kurucu nitelikte olduğunu, mülkiyetin ancak tescille tamamlandığını ileri sürer.

Türk hukukunda baskın görüş ve Yargıtay uygulaması, tescilin kurucu nitelikte olduğu yönündedir.

Ekonomik ve Ticari Önemi

Finansman: Bankalar gemi ipoteği verirken sicile güvenerek işlem yapar.
Sigorta: Sigorta poliçelerinde geminin sicil bilgileri esas alınır.
Ticari Güven: Gemiyi satın almak veya kiralamak isteyen kişi, sicilden bilgi alarak güvenceye kavuşur.
Uluslararası Ticaret: Yabancı limanlarda, geminin sicil kaydı kimliğini belirleyen en önemli belgedir.

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda gemilerin sicile tescili, geminin kimliğini ve hukuki statüsünü belirleyen, ticari güvenliği sağlayan temel bir işlemdir. TTK hükümleri, her geminin sicile kaydını zorunlu kılarak mülkiyetin, ipoteğin ve diğer hakların üçüncü kişilere karşı korunmasını sağlamıştır.

Yargıtay içtihatları da, tescilin kurucu nitelikte olduğunu ve sicile güven ilkesinin üçüncü kişiler için hukuki güvence sağladığını ortaya koymaktadır. Uluslararası hukukta da tescil, bayrak devleti bağını belirleyen ve geminin uluslararası ticarette tanınmasını sağlayan en önemli araçtır.

Sonuç olarak, gemilerin sicile tescili; yalnızca ulusal hukuk açısından değil, aynı zamanda uluslararası deniz ticaretinin güvenliği ve şeffaflığı bakımından da vazgeçilmez bir kurumdur.

Single Blog Title