Deniz Ticareti Hukukunda Mutlak Sorumsuzluk Sebepleri
Deniz Ticareti Hukukunda Mutlak Sorumsuzluk Sebepleri
Giriş
Deniz taşımacılığı, uluslararası ticaretin en riskli alanlarından biridir. Fırtına, çatma, teknik arıza, yangın gibi olağan risklerin yanında insan kaynaklı hatalar da taşımada zarara sebebiyet verebilir. Türk Ticaret Kanunu (TTK), taşıyanın yükü zıya, hasar veya geç teslimden sorumlu olduğunu hüküm altına almıştır. Ancak bu sorumluluk mutlak değildir; taşıyanın kusursuzluğunu ispat ederek veya bazı özel durumlara dayanarak sorumluluktan kurtulması mümkündür.
Bunun yanında TTK ve uluslararası sözleşmeler, taşıyanın hiçbir şekilde sorumlu tutulamayacağı bazı halleri de düzenlemiştir. Bu hallere “mutlak sorumsuzluk sebepleri” denir. Yani, bu durumlarda taşıyanın kusuru olsa dahi sorumluluk yüklenmez.
1. Mutlak Sorumsuzluk Kavramı
1.1. Tanım
Mutlak sorumsuzluk sebepleri, kanunun taşıyanı tamamen koruma altına aldığı, zarar meydana gelse bile taşıyanın hiçbir şekilde sorumlu tutulamayacağı hallerdir.
1.2. Kusursuzluk İspatından Farkı
- Kusursuzluk ispatı: Taşıyan, zarar meydana geldiğinde kusursuz olduğunu ispat ederek sorumluluktan kurtulabilir.
- Mutlak sorumsuzluk: Taşıyanın kusurlu olup olmamasına bakılmaksızın, kanun gereği zaten sorumluluk doğmaz.
2. Türk Ticaret Kanunu’nda Mutlak Sorumsuzluk Sebepleri
TTK m. 1182 ve devamında taşıyanın sorumluluk rejimi düzenlenmiş, bazı durumlarda taşıyanın mutlak olarak sorumsuz olacağı kabul edilmiştir. Bunlar:
2.1. Yangın
TTK m. 1182/1 uyarınca, gemide çıkan yangından doğan zararlardan taşıyan sorumlu tutulmaz.
- Bunun istisnası, yangının taşıyanın kastından veya şahsi kusurundan kaynaklanmasıdır.
- Yargıtay uygulamasında, mürettebatın basit kusuruyla çıkan yangınlarda bile taşıyan sorumlu tutulmamaktadır.
2.2. Çatma ve Kurtarma Masrafları
Denizde gemilerin çarpışması (çatma) veya kurtarma faaliyetlerinden doğan zararlardan taşıyan sorumlu değildir.
- Bu durum uluslararası deniz hukuku kurallarıyla da paraleldir.
2.3. Nükleer Zararlar
Nükleer olaylardan (sızıntı, patlama vb.) doğan zararlardan taşıyan sorumlu tutulmaz.
- Bu tür zararlar, özel nükleer sorumluluk rejimlerine tabidir.
2.4. Yolcunun Ölümü veya Yaralanması (Bazı Durumlarda)
TTK, yolcu taşımalarında da mutlak sorumsuzluk halleri öngörmüştür. Örneğin, yolcunun kendi kusuru sonucu meydana gelen zararlar.
3. Uluslararası Sözleşmelerde Mutlak Sorumsuzluk
3.1. Lahey-Visby Kuralları
Taşıyanın sorumluluğunu dar tutmuş; yangın, seyrüsefer hataları ve gemi yönetimindeki kusurlar gibi hallerde mutlak sorumsuzluk öngörmüştür.
3.2. Hamburg Kuralları
Taşıyanın sorumluluğunu genişletmiş, mutlak sorumsuzluk hallerini daraltmıştır.
- Örneğin, yangın sebebiyle taşıyanın tamamen sorumsuz olması yerine kusursuzluk ispatı aranmıştır.
3.3. Rotterdam Kuralları
Modern yaklaşımla, mutlak sorumsuzluk halleri iyice sınırlandırılmıştır. Amaç, yük sahibini daha çok korumaktır.
4. Mutlak Sorumsuzluk Sebeplerine İlişkin Örnekler
- Yangın: Geminin makine dairesinde çıkan yangında yükün tamamen yanması.
- Çatma: Seyir halindeki gemilerin çarpışması sonucu yükün zarar görmesi.
- Nükleer olay: Nükleer madde taşıyan gemideki sızıntı sonucu yükün hasar görmesi.
- Kurtarma faaliyeti: Mürettebatın başka bir gemiyi kurtarma çabası sırasında yükün denize atılması.
Bu durumlarda taşıyan sorumlu tutulmaz.
5. Yargıtay Kararları Işığında Mutlak Sorumsuzluk
Yargıtay içtihatlarında:
- Yangın halleri sıkı şekilde yorumlanmış, taşıyanın yangının çıkışında kastı yoksa sorumlu tutulmamıştır.
- Çatma kazalarında, taşıyanın gemisinin kusurlu olmasına rağmen yük sahibine karşı sorumlu olmadığı kabul edilmiştir.
- Ancak taşıyanın ağır kusuru veya kasten davranışı varsa mutlak sorumsuzluk hükümlerinden yararlanamayacağına hükmedilmiştir.
6. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar
- Yangın mı, teknik arıza mı?: Bazı zararların yangından mı yoksa teknik ihmallerden mi kaynaklandığı tartışmalı olabilir.
- Çatma olaylarında kusur paylaşımı: Zararın hangi gemiden kaynaklandığının belirlenmesi.
- Sigorta sorunları: Mutlak sorumsuzluk hallerinde yük sigortasının devreye girip girmeyeceği tartışmalıdır.
- Uluslararası farklılıklar: Lahey-Visby, Hamburg ve Rotterdam Kuralları arasındaki farklar uygulamada karmaşa yaratmaktadır.
7. Değerlendirme
Mutlak sorumsuzluk sebepleri, deniz ticareti hukukunda taşıyanı koruyan istisnai hükümlerdir.
- Yangın, çatma, kurtarma masrafları ve nükleer zararlar taşıyanın hiçbir şekilde sorumlu olmadığı hallerdir.
- Ancak bu durumlar sınırlı olup dar yorumlanır.
- Yük sahibinin korunması amacıyla, uluslararası sözleşmeler mutlak sorumsuzluğu giderek daraltmaktadır.
Sonuç
Deniz ticareti hukukunda mutlak sorumsuzluk sebepleri, taşıyanın bazı olağanüstü risklerden dolayı sorumlu tutulmamasını sağlar.
- Taşıyanın sorumluluğu ağır olsa da yangın, çatma, kurtarma ve nükleer zarar gibi durumlarda mutlak olarak kaldırılmıştır.
- Bu hallerde taşıyanın kusuru araştırılmaz; doğrudan sorumsuzluk hükmü işler.
- Ancak taşıyanın kastı veya ağır kusuru varsa bu korumadan yararlanamaz.
Sonuç olarak, mutlak sorumsuzluk sebepleri, deniz taşımacılığının risklerini dengeleyen, taşıyanı koruyan ve ticari istikrarı sağlayan önemli istisnai kurallardır.
About Post Author
