Deniz Ticareti Hukukunda Güverte Yükü

Giriş

Deniz taşımacılığı, uluslararası ticaretin en önemli ve en yaygın yöntemlerinden biridir. Taşımacılığın güvenliği ve düzenliliği, hem taşıyanın hem de yükletenin menfaatlerinin korunması bakımından kritik öneme sahiptir. Deniz taşımacılığı hukukunda farklı yük türleri ve bunların taşınma usulleri çeşitli hukuki tartışmalara konu olmuştur. Bunlardan biri de güverte yüküdür.

Genel olarak yükler geminin ambarında taşınırken, bazı durumlarda yük güvertede taşınabilir. Ancak güverte yükünün hukuki niteliği, taşıyanın sorumluluğu ve tarafların hakları bakımından özel düzenlemelere tabidir. Bu nedenle güverte yükü, deniz ticareti hukukunun üzerinde hassasiyetle durduğu bir kavramdır.

---

1. Güverte Yükünün Tanımı

Güverte yükü, yükün geminin kapalı ambarları yerine açık güvertesinde taşınmasıdır. Normal şartlarda yükün gemi ambarında taşınması esastır; çünkü yük, ambarlarda daha korunaklıdır. Ancak bazı yüklerin mahiyeti veya tarafların anlaşması nedeniyle yükün güvertede taşınması mümkün olabilir.

Örneğin:

• Kereste, konteyner, araç, ağır iş makineleri,
• Patlayıcı veya tehlikeli yükler,
• Büyük hacimli ancak hafif yükler

güvertede taşınabilen yük türlerine örnektir.

---

2. Güverte Yükünün Hukuki Dayanağı

2.1. Türk Ticaret Kanunu

Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK), güverte yüküne ilişkin hükümler TTK m. 1154 ve devamında düzenlenmiştir. Kanun, kural olarak yükün ambarlarda taşınacağını kabul etmiş, ancak bazı hallerde güvertede taşımaya izin vermiştir.

2.2. Uluslararası Sözleşmeler

• Lahey-Visby Kuralları: Güverte yükünün açıkça kararlaştırılmadıkça taşıyanın sorumluluğu dışında olduğunu belirtmiştir.
• Hamburg Kuralları: Güverte yüküne ilişkin daha ayrıntılı düzenlemeler getirmiş, tarafların anlaşmasını şart koşmuştur.

---

3. Güverte Yükünün Taşınma Şartları

Bir yükün güvertede taşınabilmesi için şu şartlardan birinin bulunması gerekir:

1. Tarafların açık rızası: Navlun sözleşmesinde veya konşimentoda açıkça belirtilmişse.
2. Yasa veya idari düzenlemeler: Tehlikeli yüklerin (ör. patlayıcı, yanıcı maddeler) güvenlik nedeniyle güvertede taşınması zorunlu olabilir.
3. Taşımanın zorunluluk arz etmesi: Gemi hacminin yetersizliği veya yükün niteliği gereği.

Bu şartlar gerçekleşmeden yükün güvertede taşınması, taşıyanın sorumluluğunu artırır.

---

4. Güverte Yükünde Taşıyanın Sorumluluğu

4.1. Genel Kural

Taşıyan, yükün zıyaı, hasarı ve geç tesliminden sorumludur. Güverte yükü ise daha fazla risk barındırdığı için taşıyanın sorumluluğu genişletilmiştir.

4.2. Sorumluluk Halleri

• Tarafların anlaşması olmadan yük güvertede taşınırsa, taşıyan her türlü zarardan sorumlu olur.
• Yükün güvertede taşınması gerektiği halde bu durum konşimentoya yazılmamışsa, taşıyan sorumluluğu üstlenir.
• Yalnızca tarafların anlaşmasıyla ve konşimentoya yazılarak güvertede taşınan yüklerde, taşıyan sorumluluğunu sınırlayabilir.

---

5. Yükletenin Rızası ve Konşimento

Güverte yükünün en önemli hukuki yönlerinden biri yükletenin rızasıdır.

• Yükletenin rızası olmadan güvertede yük taşınamaz.
• Bu rıza mutlaka yazılı olmalı ve konşimentoya işlenmelidir.
• Konşimentoda güverte yükü belirtilmemişse, taşıyan yükü ambar yükü gibi taşımakla yükümlüdür.

Dolayısıyla güverte yükünde konşimentonun içeriği büyük önem taşır.

---

6. Güverte Yükünün Sigorta Boyutu

Sigorta hukukunda güverte yükünün özel yeri vardır. Deniz sigortalarında kural olarak güverte yükü, normal yüklerden daha riskli kabul edilir. Bu nedenle:

• Sigorta poliçelerinde güverte yükü ayrıca belirtilmelidir.
• Aksi halde sigortacı, meydana gelen zararları teminat kapsamı dışında tutabilir.

Örneğin; kereste veya araç taşımalarında, yükün güvertede taşınacağı poliçede yazılmadıysa sigortacı ödeme yapmayabilir.

---

7. Yargıtay Kararları Işığında Güverte Yükü

Yargıtay içtihatlarında güverte yüküne ilişkin şu ilkeler öne çıkmaktadır:

• Konşimentoda belirtilmeyen güverte yükünde, taşıyan her türlü zarardan sorumludur.
• Yükletenin açık rızası olmadan güvertede yapılan taşımalar, taşıyanın sorumluluğunu artırır.
• Sigorta uyuşmazlıklarında, yükün güvertede taşındığının poliçede belirtilmemesi halinde sigortacının sorumlu olmayacağı kabul edilmiştir.

Bu kararlar, güverte yükünün taşıyan açısından riskli bir yük türü olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

---

8. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar

• İspat sorunu: Yükün rıza ile mi yoksa haksız olarak mı güverteye konulduğunun ispatı.
• Sigorta uyuşmazlıkları: Poliçede güverte yükünün belirtilmemesi halinde tazminatın reddi.
• Risk yönetimi: Açık deniz koşullarında güverte yükünün zarar görme ihtimalinin yüksek olması.
• Uluslararası farklılıklar: Bazı ülkelerde güverte yüküne daha katı sınırlamalar getirilmiş olması.

---

9. Değerlendirme

Güverte yükü, deniz taşımacılığında olağanüstü durumlarda başvurulan bir yöntemdir. Ancak beraberinde taşıyan açısından artırılmış sorumluluk doğurur. Yükletenin açık rızası ve konşimentoda açık kayıt bulunması, hem hukuki hem sigorta açısından büyük önem taşır.

Türk Ticaret Kanunu ve Yargıtay kararları, yükletenin rızasını merkeze alarak taşıyanın sorumluluğunu sıkı biçimde yorumlamaktadır.

---

10. Sonuç

Deniz ticareti hukukunda güverte yükü, olağan taşıma yöntemi olmayıp istisnai bir uygulamadır.

• Yükün güvertede taşınabilmesi için yükletenin açık rızası ve konşimentoya kayıt şarttır.
• Bu şartlar gerçekleşmezse, taşıyan her türlü zarardan sorumludur.
• Sigorta poliçelerinde güverte yükünün belirtilmesi, tarafların menfaatlerinin korunması açısından zorunludur.
• Yargıtay kararları, taşıyanın sorumluluğunu geniş yorumlamakta ve alacaklıyı korumaktadır.

Sonuç olarak, güverte yükü taşıması hem taşıyan hem de yükleten açısından yüksek riskler barındırır. Bu nedenle sözleşmelerde ve sigorta poliçelerinde açık hükümler konulması, ileride doğabilecek uyuşmazlıkların önlenmesi bakımından kritik önem taşır.