Deniz Ticareti Hukukunda Yolcunun Hakları ve Yükümlülükleri

Deniz taşımacılığı, sadece yüklerin değil, aynı zamanda yolcuların da güvenli ve düzenli bir şekilde taşınmasını kapsar. Yolcu taşımaları, özellikle feribot, kruvaziyer ve uluslararası gemi seferleri gibi alanlarda önem taşımaktadır. Türk Ticaret Kanunu (TTK), uluslararası sözleşmeler ve Yargıtay kararları, yolcuların hem haklarını hem de yükümlülüklerini ayrıntılı olarak düzenlemiştir. Bu düzenlemeler, yolcuların güvenliğini sağlamakla birlikte taşıyan ile yolcu arasındaki sözleşmesel dengeyi de güvence altına alır.

---

Yolcunun Haklarının Hukuki Dayanakları

Türk Ticaret Kanunu

• TTK m. 1248 – 1262: Yolcu taşımalarına ilişkin düzenlemeleri içerir.
• Yolcunun can güvenliği, bagaj hakları, tazminat talepleri bu hükümlerle korunur.

Uluslararası Sözleşmeler

• Athens Convention (1974 ve 2002 Protokolü): Yolcu taşımalarında yolcu haklarını güvence altına alan en önemli sözleşmedir.
• SOLAS (1974): Yolcu güvenliği ve gemi donanımlarına ilişkin standartlar içerir.

---

Yolcunun Hakları

1. Sağ ve Salim Taşınma Hakkı

• Yolcunun en temel hakkıdır.
• Taşıyan, yolcuyu varış noktasına güvenli bir şekilde ulaştırmakla yükümlüdür.
• Yolcunun ölümü veya yaralanması halinde tazminat hakkı doğar.

2. Zamanında Taşınma Hakkı

• Yolcu, kararlaştırılan zamanda yolculuğunu tamamlama hakkına sahiptir.
• Gecikmeler, taşıyanın tazminat sorumluluğunu doğurabilir.

3. Bagajın Güvenle Taşınması Hakkı

• Yolcunun beraberindeki bagajın zıyaı, hasarı veya geç tesliminden taşıyan sorumludur.
• Kabin bagajı için de taşıyanın güvenlik önlemleri alma borcu vardır.

4. Tazminat Talep Etme Hakkı

• Yolcunun ölümü, yaralanması veya bagaj kaybı halinde maddi ve manevi tazminat talep etme hakkı vardır.
• Tazminat miktarları SDR (özel çekme hakkı) limitleri ile sınırlandırılmıştır; ancak ağır kusur halinde sınırsızdır.

5. Bilgilendirilme Hakkı

• Yolcular, seferin başlangıcı, gecikmesi, iptali veya güzergâh değişiklikleri hakkında bilgilendirilme hakkına sahiptir.

6. Güvenlik ve Sağlık Hakkı

• Gemide yeterli sağlık hizmeti, hijyen koşulları, yangın ve kaza önlemleri sağlanmalıdır.
• Taşıyan, yolcunun bu haklarını garanti altına almakla yükümlüdür.

---

Yolcunun Yükümlülükleri

Yolcunun sadece hakları değil, aynı zamanda taşıma sözleşmesine ve deniz güvenliğine uygun davranma yükümlülükleri de vardır.

1. Bilet Bedelini Ödeme Yükümlülüğü

• Yolcu, taşıma bedelini (bilet ücretini) ödemekle yükümlüdür.
• Ödeme yapılmadığında taşıyanın yolcuyu taşımama hakkı doğar.

2. Gemide Kurallara Uyum Yükümlülüğü

• Yolcu, gemi personelinin güvenlikle ilgili talimatlarına uymak zorundadır.
• Emniyet kemeri takmak, can yeleği kullanmak gibi güvenlik önlemleri buna dahildir.

3. Tehlikeli Eşya Bildirme Yükümlülüğü

• Yolcu, yanında tehlikeli madde (yanıcı, patlayıcı, zehirli madde vb.) bulunduruyorsa bunu taşıyana bildirmelidir.
• Aksi halde doğabilecek zararlardan sorumlu tutulur.

4. Disipline Uygun Davranma Yükümlülüğü

• Yolcu, gemide diğer yolcuların güvenliğini ve huzurunu bozacak davranışlardan kaçınmakla yükümlüdür.
• Aksi halde taşıyan, yolcunun yolculuğunu sonlandırabilir.

5. Zararı Önleme Yükümlülüğü

• Yolcu, taşıyana, gemiye veya diğer yolculara zarar verecek davranışlardan uzak durmalı ve zararın büyümesini önlemek için üzerine düşeni yapmalıdır.

---

Yargıtay Kararlarında Yolcunun Hak ve Yükümlülükleri

Yargıtay, yolcunun hak ve yükümlülüklerini somutlaştıran birçok karar vermiştir:

• Yolcu Yaralanması: Yolcunun güvertede kayarak yaralanması halinde taşıyan sorumlu tutulmuştur.
• Bagaj Kaybı: Yolcunun teslim ettiği valizin kaybolması halinde taşıyanın kusurlu olduğu kabul edilmiştir.
• Disiplin İhlali: Yolcunun gemide kavga çıkararak diğer yolcuların güvenliğini tehlikeye sokması halinde taşıyanın yolcuyu gemiden indirme hakkı bulunduğu belirtilmiştir.

---

Sigorta Mekanizması

Deniz ticareti hukukunda yolcunun haklarının korunması yalnızca taşıyanın sorumluluklarıyla sınırlı değildir. Zira deniz taşımacılığı yüksek riskli bir faaliyet olduğundan, yolcunun uğrayabileceği zararların sigorta mekanizması ile güvence altına alınması büyük önem taşır. Bu sistem, hem yolcuların haklarını korur hem de taşıyanın mali yükünü dengeleyerek ticari istikrarı sağlar.

1. Taşıyanın Zorunlu Sorumluluk Sigortası

• TTK m. 1262 ve Athens Convention 2002 Protokolü uyarınca taşıyanlar, yolcuların ölümü, yaralanması ve bagaj zararlarına karşı zorunlu sorumluluk sigortası yaptırmakla yükümlüdür.

• Bu sigorta sayesinde, yolcular taşıyanın mali gücünden bağımsız olarak zararlarını tazmin ettirebilir.

• Örneğin, bir feribot kazasında ölen veya yaralanan yolcuların yakınları, doğrudan sigortacıya başvurarak tazminat alabilir.

2. P&I Kulüpleri (Protection & Indemnity Clubs)

• Taşıyanların uluslararası düzeyde en yaygın başvurduğu sigorta türü, P&I sigortalarıdır.

• Bu kulüpler, bir çeşit karşılıklı sigorta havuzudur.

• Yolcu ölümü, yaralanması, bagaj kaybı, üçüncü kişilere verilen zararlar ve çevre kirliliği gibi çok geniş kapsamlı teminat sağlar.

• Ayrıca taşıyanın maruz kaldığı dava masrafları ve hukuki giderler de P&I kulüplerince karşılanır.

3. Yolcunun Seyahat Sigortası

• Yolcular, kendi yaptırdıkları bireysel seyahat sigortaları ile ek güvence sağlayabilir.

• Bu sigortalar, bagaj kaybı, gecikme, hastalık veya kaza gibi riskleri kapsar.

• Özellikle kruvaziyer turizminde yolculara zorunlu tutulmaktadır.

4. Değerli Eşya Sigortası

• Mücevher, para, elektronik cihaz gibi yüksek değerli eşyalar için taşıyanın sorumluluğu sınırlıdır.

• Yolcu bu eşyalarını taşıyana bildirmezse taşıyan sorumlu olmaz.

• Bu nedenle yolcunun ayrıca değerli eşya sigortası yaptırması önerilir.

5. Uluslararası Düzenlemeler Çerçevesinde Sigorta

• Athens Convention (2002 Protokolü): Yolcu ve bagaj zararları için asgari sigorta teminatı zorunlu kılmıştır.

• Bunker Convention (2001): Yakıt kaynaklı çevre zararları için gemi işletmecilerinin sigorta yaptırmasını şart koşar.

• Bu düzenlemeler, yolcuların mağduriyetini önlemeye yönelik uluslararası güvence sistemidir.

6. Yargıtay’ın Sigorta Konusundaki Yaklaşımı

Yargıtay kararlarında sigorta boyutuna özel önem verilmiştir:

• Taşıyanın sigorta yaptırmamış olması yolcuya karşı sorumluluğunu ortadan kaldırmaz; yolcu doğrudan taşıyandan tazminat talep edebilir.

• Sigorta şirketleri, ağır kusur ve kast hallerinde ödeme yaptıktan sonra taşıyana rücu edebilir.

• Özellikle toplu yolcu taşıyan şirketlerde sigorta teminatı, yolcuların haklarının korunmasında birincil güvence kabul edilmektedir.

---

Sonuç

Yolcunun hakları ve yükümlülükleri, deniz ticareti hukukunun yolcu taşımacılığına ilişkin en temel konularındandır.

• Yolcu, sağ ve salim taşınma, bagajının korunması, zamanında yolculuk yapma, bilgilendirilme ve güvenlik haklarına sahiptir.
• Aynı zamanda bilet bedelini ödeme, gemi kurallarına uyma, tehlikeli eşya bildirme ve disipline uygun davranma yükümlülükleri vardır.
• Yargıtay kararları, bu hak ve yükümlülükleri dengeleyerek hem yolcuyu hem taşıyanı korumaktadır.

Sonuç olarak, deniz taşımacılığında yolcunun hakları ve yükümlülükleri, hem ticari güvenliğin hem de yolcu menfaatlerinin korunması için vazgeçilmezdir.