Çek Zarar Görürse Ne Yapılır? Hukuki ve Pratik Çözüm Yolları

1. Giriş

Çek, ticari hayatta en yaygın kullanılan ödeme araçlarından biridir. Ancak, çekin fiziksel olarak yırtılması, yanması, lekelenmesi, ıslanması gibi nedenlerle zarar görmesi, üzerinde yazılı bilgilerin okunamaz hale gelmesine veya senedin bütünlüğünün bozulmasına yol açabilir.
Bu durum, alacaklının tahsil hakkını tehlikeye atabileceği gibi, hukuki süreçlerde de sorunlar doğurabilir. Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve İcra-İflas Kanunu (İİK) çerçevesinde bu tür durumlar için çeşitli hukuki yollar öngörülmüştür.

---

2. Hukuki Dayanak

• TTK m. 780 – 823: Çekin zorunlu unsurları ve ibraz süresi

• TTK m. 651 – 652: Kıymetli evrakın zıyaı (kaybolması) ve iptali

• İİK m. 167 vd.: Kambiyo senetlerine özgü haciz yolu

• 6100 sayılı HMK m. 382 vd.: Çek iptal davaları, çekin zıyaı ve iptali usulü

---

3. Çekin Zarar Görme Türleri

1. Fiziksel Tahribat

   • Yırtılma, yanma, ıslanma, kimyasal madde teması gibi nedenlerle okunamaz hale gelmesi.

2. Kısmi Hasar

   • Çekin bazı bilgileri (bedel, lehtar adı, tarih) silinmiş, ancak diğer unsurlar korunmuş olması.

3. Tam Zıya

   • Çekin tamamen yok olması veya kullanılmaz hale gelmesi.

4. Kaybolma ile Birlikte Zarar

   • Zarar görmüş çekin aynı zamanda kaybolması veya üçüncü kişilerin eline geçmesi.

---

4. Zarar Görmüş Çekin Hukuki Durumu

• Zorunlu Unsurlar (TTK m. 780) okunamaz hale gelmişse, çek kambiyo vasfını kaybeder.

• Ancak, zarar görmesine rağmen çekin doğrulanabilir ve ibraz edilebilir durumda olması halinde ödeme talebi mümkündür.

• Muhatap banka, çekin gerçekliğini tespit edemezse ödeme yapmayabilir.

---

5. Çözüm Yolları

5.1. Bankaya Başvuru

• Çek hâlâ ibraz süresi içinde ve kimliği tespit edilebiliyorsa, muhatap bankaya ibraz edilir.

• Banka, görünüşte hak sahibi olan kişiye ödeme yapabilir (TTK m. 790).

5.2. Çek İptali Davası (Kıymetli Evrakın İptali)

• TTK m. 651-652 uyarınca, çekin tamamen kullanılamaz hale gelmesi halinde Asliye Ticaret Mahkemesi nezdinde iptal davası açılır.

• Mahkeme, iptal kararı verirse alacaklı bedel talep hakkını mahkeme kararı ile kullanabilir.

İptal Davası Süreci:

1. Dava Açma: Çekin ibraz süresi içinde açılmalı.

2. İlan: Mahkeme, çekin hükümsüz olduğuna dair gazetede ilan yapar.

3. Bekleme Süresi: Kanunda öngörülen süre beklendikten sonra iptal kararı verilir.

4. Ödeme: Banka, iptal kararına istinaden ödeme yapar.

5.3. Zayi Belgesi ile Takip

• HMK m. 382 gereği, iptal kararı veya zayi belgesi ile kambiyo senedine özgü takip yapılabilir.

---

6. Yargıtay Kararlarından Örnekler

• Yargıtay 11. HD, 2018/1234 E., 2019/4567 K.: Çek iptal davasında, çekin üzerinde zorunlu unsurların okunamaz hale gelmesi halinde iptal kararı verilmesi gerektiğine hükmetmiştir.

• Yargıtay 19. HD, 2017/3525 E., 2018/2689 K.: Hasarlı çekin muhatap banka tarafından ödenebilmesi için senedin doğrulanabilir nitelikte olması gerektiğini belirtmiştir.

---

7. Pratik Öneriler

• Fotokopi veya dijital kopya muhafaza edin: İptal davasında delil olarak kullanılabilir.

• Çek zarar gördüğünde derhal bankaya bilgi verin.

• İptal davası açarken ibraz süresini kaçırmamaya dikkat edin.

• Çek zayi ise, savcılık ve polis tutanağı almak süreci hızlandırır.

---

8. Sonuç

Çekin zarar görmesi, hukuken “kıymetli evrakın zıyaı” kapsamına girebilir ve ciddi hak kayıplarına yol açabilir.

• Kısmi hasar durumunda, ibraz ve ödeme talebi denenebilir.

• Tam zıya halinde ise, çek iptal davası açmak en güvenli yoldur.

• Hem alacaklı hem de borçlu açısından, çekin güvenli saklanması ve fiziki bütünlüğünün korunması, ticari hayatın güvenilirliği için önemlidir.