Bir Reklam Filminde Ünlü Bir Eserin Kullanılması İçin Hangi İzinler Gereklidir?

1. Giriş

Reklam filmleri, hedef kitleye mesajı daha etkili ulaştırmak için çeşitli sanatsal unsurları bünyesinde barındırır. Bu unsurlar arasında müzikler, resimler, heykeller, edebi eserler veya film sahneleri yer alabilir. Ancak bu eserlerin kullanımı, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) kapsamında ciddi hukuki düzenlemelere tabidir.
Özellikle “ünlü eserlerin” reklam filmlerinde kullanılması, hem marka algısını güçlendirebilir hem de izleyicinin ilgisini çekebilir. Fakat izinsiz kullanım, telif hakkı ihlali, manevi hak ihlali ve hatta haksız rekabet davaları ile sonuçlanabilir.

---

2. Hukuki Çerçeve

2.1. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)

5846 sayılı FSEK, eser sahiplerinin mali ve manevi haklarını güvence altına alır. Kanuna göre bir eserin reklam filminde kullanılabilmesi için:

• Mali haklar (çoğaltma, yayma, temsil, işleme, kamuya iletim) açısından eser sahibinden yazılı izin alınmalıdır.

• Manevi haklar (adın belirtilmesi, eserin bütünlüğünün korunması) açısından ise eser sahibinin onayı gereklidir.

2.2. Eser Kavramı

Bir çalışmanın eser sayılabilmesi için:

• Sahibinin hususiyetini taşıması,

• Somut olarak ortaya konulmuş olması gerekir.
  Ünlü tablolar, müzik eserleri, edebi eserler veya sinema sahneleri bu tanım kapsamındadır.

---

3. Hangi İzinler Gereklidir?

Bir reklam filminde ünlü bir eseri kullanmak isteyen yapımcı ya da ajansın alması gereken izinler şunlardır:

3.1. Eser Sahibinden Mali Hak İzni

Eser sahibinin mali haklarını kullanmak için mutlaka yazılı sözleşme yapılmalıdır. Bu izin:

• Kullanım süresini

• Kullanım alanını (TV, internet, sosyal medya vb.)

• Coğrafi sınırları kapsamalıdır.

3.2. Manevi Hak İzni

Eser sahibinin adının belirtilmesi, eserin aslına sadık kalınması ve izinsiz değişiklik yapılmaması gerekir.
Örneğin, ünlü bir şarkının sözlerini reklam amacıyla değiştirmek, sahibinden izin alınmadan yapılırsa manevi hak ihlalidir.

3.3. Bağlantılı Haklar İzni

Eser bir müzik kaydı ise, besteciden alınacak izin dışında, icracı sanatçı ve yapımcıdan da izin alınmalıdır.

3.4. Telif Hakları Meslek Birliklerinden İzin

Müzik eserleri için MESAM, MSG, MÜYAP gibi meslek birlikleri; görsel sanat eserleri için GESAM gibi kuruluşlardan izin alınabilir.

3.5. Marka Hakkı İzni

Eser üzerinde ayrıca tescilli bir marka bulunuyorsa (örneğin ünlü bir karakter veya logonun eserde yer alması), marka sahibinden de izin gerekir.

---

4. İstisnalar

Bazı durumlarda izin alınmadan eserden faydalanmak mümkün olabilir. Ancak bu istisnalar reklam filmleri için oldukça sınırlıdır.

4.1. Kamu Malı (Public Domain)

Eserin koruma süresi dolmuşsa (FSEK m.27 — eser sahibinin ölümünden itibaren 70 yıl) izin gerekmez.

4.2. Alıntı Serbestisi

Eserden alıntı yapılabilir ancak bu, ticari reklam amacıyla değil, bilimsel veya eğitim amaçlı kullanılabilir.

4.3. Haber Verme Serbestisi

Güncel bir olayı haber amacıyla aktarmak için eser kullanılabilir. Reklam amaçlı kullanım bu kapsamda değildir.

---

5. Örnek Olay

Bir reklam ajansı, ünlü bir klasik müzik eserini (hala telif koruması altında) lüks bir otomobil reklamında kullanır. Müzik, eserin orijinal kaydından alınmıştır.
Hukuki sonuçlar:

• Besteci ve icracıların mali haklarının izinsiz kullanılması nedeniyle tazminat.

• Manevi hak ihlali (eserin bütünlüğünün bozulması) nedeniyle ayrıca tazminat.

• Reklamın durdurulması ve yayından kaldırılması.

• Haksız rekabet iddiası.

---

6. Hukuki Yaptırımlar

İzinsiz eser kullanımının hukuki sonuçları:

6.1. Tazminat Davaları

• Maddi tazminat: Eser sahibinin uğradığı zarar ve yoksun kaldığı kazanç.

• Manevi tazminat: Eser sahibinin manevi haklarının ihlali.

6.2. İhtiyati Tedbir

Mahkeme, reklam filminin yayınına geçici durdurma kararı verebilir.

6.3. Ceza Sorumluluğu

FSEK m.71 gereği, izinsiz kullanım adli para cezası veya hapis cezası ile sonuçlanabilir.

6.4. Erişim Engeli

BTK aracılığıyla reklamın bulunduğu dijital içeriklere erişim engeli uygulanabilir.

---

7. Reklam Ajanslarının ve Müşterinin Sorumluluğu

Bir reklam filminde izinsiz eser kullanılması halinde:

• Reklam ajansı eseri temin eden ve kullanan taraf olarak sorumludur.

• Müşteri (marka sahibi), reklamın onay sürecine dahil olduğu ve yayını finanse ettiği için müteselsilen sorumlu olabilir.

---

8. Önleyici Hukuki Tedbirler

• Kullanılacak tüm eserler için hak sahipleri ile yazılı sözleşme yapılmalı.

• Meslek birliklerinden lisans alınmalı.

• Eserin telif durumu hukuki danışmanlık ile araştırılmalı.

• Kullanım koşulları sözleşmede açıkça belirtilmeli.

---

9. Sonuç

Bir reklam filminde ünlü bir eserin kullanılması, izleyicinin ilgisini artıran etkili bir pazarlama tekniğidir. Ancak bu kullanım, FSEK hükümlerine tam uyum gerektirir. Eser sahibinden yazılı izin alınmadan yapılan her kullanım, ciddi maddi ve manevi tazminat riskleri doğurur. Reklam ajansları ve markalar, yasal süreci göz ardı etmeden, telif ve bağlantılı haklar konusunda titiz bir çalışma yürütmelidir.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut