Telif Hakları Ne Kadar Süre Korunur ve Bu Süre Nasıl Uzatılabilir?

Giriş

Telif hakları, eser sahiplerinin yaratıcılıklarının hukuki koruma altına alınmasını sağlayan en önemli fikri mülkiyet haklarındandır. Bu haklar sayesinde bir yazar, besteci, ressam, fotoğrafçı veya yazılım geliştiricisi, eserinden ekonomik ve manevi olarak faydalanabilir. Ancak telif hakkı koruması ömür boyu sürmez; belirli bir süre ile sınırlıdır.

Bu makalede, telif haklarının hangi süre boyunca korunduğu, bu sürenin hangi durumlarda uzatılabileceği ve sürenin dolmasıyla eserlerin kamu malı (public domain) haline gelmesi konuları, Fikri ve Sınai Haklar Hukuku çerçevesinde ve örnek olaylarla detaylı olarak ele alınacaktır.

---

1. Telif Hakkının Hukuki Dayanağı

Türkiye’de telif hakları, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) ile korunmaktadır.
Bu kanun, eser sahiplerine mali haklar (çoğaltma, yayma, temsil, işleme vb.) ve manevi haklar (adını belirtme, eserin bütünlüğünü koruma vb.) tanır.

Önemli: Telif hakkı koruması, eser ortaya çıktığı anda otomatik olarak başlar. Tescil zorunlu değildir ancak ispat kolaylığı sağlar.

---

2. Telif Hakkı Koruma Süresi

2.1. Genel Kural

FSEK’e göre telif hakkı koruma süresi:

• Eser sahibinin yaşamı boyunca ve

• Ölümünden itibaren 70 yıl devam eder.

2.2. Birden Fazla Eser Sahibi Varsa

Eser birden fazla kişi tarafından oluşturulmuşsa, koruma süresi hayatta kalan son eser sahibinin ölümünden itibaren 70 yıl olarak hesaplanır.

2.3. Tüzel Kişi Adına Oluşturulan Eserler

Bir şirket veya kurum adına üretilen eserlerde koruma süresi, ilk yayım tarihinden itibaren 70 yıl olarak uygulanır.

---

3. Manevi Hakların Süresi

Manevi haklar (örneğin eser sahibinin adının belirtilmesi), süre bakımından mali haklardan farklılık göstermez; ancak bazı manevi haklar, koruma süresi dolsa bile eser sahibinin itibarını zedeleyici şekilde kullanılamaz.

---

4. Örnek Olaylar ile Koruma Süresi

Olay 1 – Roman Yazarı

“K.D.” isimli yazar, 1995 yılında bir roman yayımladı ve 2020’de vefat etti.
 Bu roman üzerindeki telif hakları, K.D.’nin ölümünden itibaren 70 yıl yani 2090 yılı sonuna kadar korunur. Bu tarihten sonra eser kamu malı haline gelir.

---

Olay 2 – Ortak Beste

“M.A.” ve “R.L.” isimli besteciler, 2010’da ortak bir şarkı besteledi. R.L. 2030’da, M.A. ise 2040’ta vefat etti.
 Koruma süresi, hayatta kalan son eser sahibinin ölümünden itibaren 70 yıl olacağından, bu eser 2110 yılına kadar telif koruması altında kalacaktır.

---

Olay 3 – Şirket Adına Üretilen Reklam Jingle’ı

Bir reklam ajansı, 2022’de bir jingle üretti ve hakları şirket adına tescilledi.
 Bu jingle’ın koruma süresi, yayım tarihinden itibaren 70 yıl olup 2092 yılında sona erecektir.

---

5. Telif Hakkı Süresi Nasıl Uzatılabilir?

5.1. Ulusal Hukukta Uzatma

Türk hukukunda mali haklar için öngörülen 70 yıllık süre kanunla belirlenmiş olup bireysel başvurularla uzatılamaz. Ancak:

• Yeni Eser Türetilmesi (İşleme Eser):
  Mevcut bir eserden türetilen özgün işleme eserler (örneğin uyarlama, düzenleme) yeni bir telif süresi başlatır.
   Örnek: A.E. isimli senarist, kamu malı haline gelmiş bir romanı senaryoya uyarlarsa, senaryo için yeni bir 70 yıllık koruma süresi başlar.

• Eserin Yeniden Yorumlanması:
  Orijinal eser kamu malı olsa bile yapılan özgün düzenleme, yeni bir telif hakkı doğurur.

5.2. Uluslararası Anlaşmalar

Türkiye, Bern Konvansiyonu’na taraftır. Bu anlaşma gereği, eserler diğer üye ülkelerde de en az kendi ülkesinde olduğu kadar korunur. Bazı ülkeler 100 yıla kadar koruma sağlayabilir.

---

6. Koruma Süresi Dolunca Ne Olur?

Koruma süresi sona erdiğinde:

• Eser kamu malı (public domain) haline gelir.

• Herkes eseri serbestçe çoğaltabilir, yayabilir, uyarlayabilir.

• Ancak eser sahibinin onur ve itibarını zedeleyici kullanım yapılamaz.

Örnek: 19. yüzyılda yaşamış bir bestecinin eseri kamu malı haline gelmişse, modern bir orkestrasyon yapılarak serbestçe icra edilebilir.

---

7. İhlaller ve Hukuki Başvuru Yolları

Koruma süresi dolmadan yapılan izinsiz kullanımlar, telif hakkı ihlali sayılır.
Bu durumda eser sahibi:

• Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi’nde maddi ve manevi tazminat davası açabilir.

• Fikri ve Sınai Haklar Ceza Mahkemesi’nde şikâyette bulunabilir.

---

8. Önleyici Tedbirler

• Eserin tescil ettirilmesi (Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü).

• Noter tasdiki ve zaman damgası kullanmak.

• Uluslararası koruma için WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü) sistemlerinden faydalanmak.

• Lisans sözleşmeleriyle hak devri şartlarını netleştirmek.

---

Sonuç

Telif hakları, eser sahibinin yaşamı boyunca ve ölümünden sonra 70 yıl süreyle korunur. Bu süre, kanunla belirlenmiştir ve doğrudan uzatılamaz; ancak eserden türetilen yeni ve özgün eserler, yeni koruma süreleri doğurur.
Eser sahipleri, haklarını etkin şekilde kullanmak için tescil, delil toplama, sözleşme düzenleme gibi önleyici adımları atmalı ve ihlal durumunda hızlıca hukuki yollara başvurmalıdır.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut